اشتغال زنان از نگاه اسلام تا واقعیت جامعه

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، علم‌آموزی در معارف اسلامی از اهمیت به سزایی برخوردار است و همواره زنان و مردان به تلاش برای آموختن، یادگیری و پیشرفت دعوت شده‌اند، همچنین فراگیری علوم و کسب مهارت به نوعی ایجاد کننده قدرت محسوب شده و از مسلمانان خواسته شده است تا با کسب علوم و دانش زمینه برتری خود را بر دشمنان اسلام مهیا کنند.

فراگیری علم زمانی می‌تواند مثمرثمر باشد که به ایجاد یک مهارت و خدمت رسانی به جامعه منجر شود، در این میان نیاز به مدیریتی صحیح به منظور احصای کمبودهای جامعه و تربیت نخبگان در این زمینه داریم تا با علم آموزی در زمینه‌های مورد نیاز، به رفع مشکلات مربوطه بپردازند؛ اما آنچه در حال حاضر در دانشگاه‌ها مشاهده می‌شود باز بودن بدون برنامه درب‌های دانشگاه به روی خیل عظیمی از دختران و پسران جوان است که در بسیاری موارد نه تنها به درستی و مطابق با علایق و نیاز جامعه دست به انتخاب رشته نزده‌اند، بلکه پس از فارغ التحصیلی نیز از سواد کافی برای انجام کار برخوردار نیستند.

بازار کار ایران در یک دهه اخیر با انتقال متقاضیان کار به دانشگاه‌ها و تحصیلات تکمیلی همراه بوده و این روند به افزایش نرخ بیکاری فارغ التحصیلان دانشگاهی منجر شده است. در حال حاضر فارغ التحصیلان دانشگاهی ممکن است مبانی نظری رشته‌های تحصیلی را به خوبی یاد بگیرند اما آمادگی حضور در بازار کار را ندارند. تمام این امور سبب بروز پدیده‌ای به نام بیکاری می‌شود که منشأ بسیاری از مشکلات اجتماعی و خانوادگی نیز هست. 

در حالی که در شریعت اسلام تأمین معاش خانواده بر عهده مردان است و مردان بسیاری به واسطه مسائل یاد شده بیکار مانده‌اند شاهد تغییر سبک زندگی و افزایش تجملات و چشم به هم چشمی نیز هستیم که سبب تلاش برای کسب درآمد بیشتر توسط زنان و اشتغال در زمینه‌های غیرمرتبط با فطرت زنانه شده است.

حضور برخی زنان و حتی مردان در مشاغل غیرمرتبط سبب شده است زمینه‌های اشتغال برای افرادی که به واقع نیاز به فعالیت اقتصادی و کسب درآمد دارند مهیا نشود و علاوه بر مردان، زنانی که سرپرستی خانواده را بر عهده دارند و یا زنانی که به راستی برای تأمین هزینه‌های زندگی باید به یاری همسرشان بپردازند بیکار بمانند. 

پس از طرح مسائل یاد شده به سراغ کارشناسان مربوطه رفتیم تا به واکاوی و احصای راهکار بپردازیم؛

کبری خزعلی، عضو شورای فرهنگی اجتماعی زنان با بیان اینکه اشتغال از دو مبنای حقوقی، شرعی، قانونی و دیگری فرهنگی و اجتماعی و امکانات روز برخوردار است، گفت: از نظر حقوقی و شرعی هر انسانی حق دارد از بهترین امکانات برای ارتقای فکری و فرهنگی و به دست آوردن تخصص و انجام خدمتی که برای خود و جامعه منفعت داشته، برخوردار باشد و این حقی است که قانون اساسی برای هر زن و مردی در نظر گرفته است.

خزعلی به مبنای اجتماعی اشتغال اشاره کرد و گفت: در این راستا باید به امکانات جامعه بنگریم؛ در شرایطی که برخی افراد نسبت به رشد خود، خانواده و جامعه مسئول هستند و دولت‌ها نیز توان ایجاد اشتغال برای تمامی اقشار جامعه را نداشته‌اند باید اولویت اشتغال برای مردان و زنانی که سرپرست خانوار هستند تعریف شود.

این عضو شورای فرهنگی اجتماعی زنان تصریح کرد: اگر امکانات جامعه محدود بود و دولت نتوانست به تعهدات خود عمل کند باید اولویت‌ها براساس میزان مسئولیت‌ها مشخص و تقسیم مشاغل صورت گیرد، اما اگر جامعه‌ای دارای مدیریت صحیح باشد و دولت‌ها از امکانات به درستی برای ایجاد شغل استفاده کرده باشند نباید هیچ خط کشی بین زن و مرد برای سپردن مشاغل وجود داشته باشد.

خزعلی بر ضرورت تقویت تولید ملی به منظور رونق بازار اشتغال تأکید و تصریح کرد: تولیدی‌های داخلی در حال تعطیل شدن هستند چرا که برخی گمان می‌کنند بهتر است برای ارتباط با فلان کشور اقدام به خرید اجناس آنان کنیم. این عمل باعث بیکار شدن افراد و وارد شدن ضربه اقتصادی به خانواده‌ها و نهایتا طلاق و جدایی و سردرگم شدن فرزندان می‌شود.

این کارشناس حوزه زنان همچنین خواستار رعایت قوانین شد و گفت: از دوره دبیرستان طبق قانون مشاوره تحصیلی و شغلی وجود دارد و نیازها و اولویت‌های کشور باید اعلام شود اما متاسفانه به این قوانین عمل نمی‌شود و برای هر رشته دانشگاهی بدون در نظر گرفتن جوانب و انباشت و کمبود فارغ التحصیلان پذیرش دختران و پسران لحاظ می‌شود.

لاله افتخاری، نماینده سابق مجلس شورای اسلامی نیز معتقد است اگر مدیریت صحیحی برای اشتغال‌ز‌ایی وجود داشته باشد امکان شاغل شدن برای هر دو گروه زنان و مردان وجود دارد؛ در صورتی که بی‌تدبیری در این زمینه باعث می‌شود افراد نتوانند از تخصص خود استفاده لازم را ببرند.

وی با بیان اینکه در حال حاضر نیز اولویت‌های شغلی بیشتر در دست آقایان است، اما بیکاری در میان این جنس نیز به وفور مشاهده می‌شود گفت: در چنین شرایطی شاهد بروز آسیب‌هایی همچون بالا رفتن سن ازدواج و یا امتناع از فرزند‌آوری به دلیل عدم توانایی مردان در تأمین مخارج زندگی هستیم.

این نماینده سابق مجلس شورای از عدم مدیریت در اشتغال آفرینی انتقاد کرد و گفت: مصوبه‌ای در ماه‌های آخر فعالیت مجلس گذشته اخذ شد تا صندوق‌های عاملی که از بانک مرکزی مجوز دارند بتوانند به موضوع اشتغال ورود پیدا کنند، اما این امر نیاز به حمایت دولت و خیرین و صاحبان فن دارد. باید به باور اشتغال‌زایی در جامعه برسیم تا وام‌هایی که برای این موضوع اعطا می‌شود صرف امور دیگر نشود. در این صورت زمینه‌های اشتغال به نحوی ایجاد می‌شود که کمبودی برای حضور زنان نیز وجود نخواهد داشت.

این استاد دانشگاه بر ضرورت مهارت آموزی برای زنان تأکید کرد و گفت: نباید صرفا اشتغال بانوان را به حضور در ارگان‌ها و دستگاه‌ها محدود کنیم بلکه تخصص بانوان می‌تواند به روش‌های مختلف مورد استفاده قرار گیرد و منجر به کارآفرینی و ارائه خدمات و تولید محصول شود. معاونت زنان نهاد ریاست جمهوری و وزارت تعاون می‌تواند با گسترش مشاغل خانگی در این زمینه گام‌های مؤثری بردارد.

افتخاری در ادامه از حضور زنان در مشاغل مردانه انتقاد کرد و گفت: اولویت‌ها در زمینه بهره‌مندی از زنان و مردان در مشاغل مورد توجه قرار نگرفته است. اشتغال زنان به خودی خود سبب بیکاری مردان نمی‌شود بلکه علاوه بر عدم مدیریت برای اشتغال آفرینی  می‌توان از بی‌تدبیری در زمینه تفکیک مشاغل برای زنان و مردان نام برد.

حجت‌الاسلام والمسلمین شمس‌الله مریجی، جامعه‌شناس با بیان اینکه زنان شاغلی که بیشتر توان خود را صرف کار خارج از منزل که بعضا غیرمرتبط با روحیات و ویژگی‌های فیزیکی آنان است می‌کنند، دچار نوعی یأس و خستگی در پایان سال‌های کاری خود می‌شوند، اظهار کرد: عرصه آموزش و پرورش و تربیت از جمله ساحت‌هایی است که در جامعه نیاز به حضور زنان و بهره‌مندی از قابلیت‌های آنان دارد اما فرهنگ وارداتی در پی آن است که برتری زنان را به حضور آنان در شغل‌های مردانه نسبت دهد. حالت عاطفی موجود در زنان اولویت را به آنان برای پیگیری امور تربیتی و آموزشی می‌بخشد. همچنین در برخی عرصه‌های پزشکی حضور زنان واجب است اما عدم مدیریت صحیح باعث شده است کمتر تعادلی در زمینه تفکیک مشاغل برای زنان و مردان صورت گیرد.

این جامعه شناس با انتقاد از عدم مدیریت بر تفکیک رشته‌های تحصیلی دانشگاهی برای دختران و پسران گفت: وقتی از ابتدا زمینه تحصیل مطابق با فطرت برای دختران و پسران مهیا نشود و آنان بخشی از عمر خود را صرف تحصیل در رشته‌هایی کنند که با قابلیت‌ها‌ی آنان همخوانی ندارد و یا ضرورتی به حضور آنان به عنوان یک مرد یا زن در رشته‌های خاص وجود ندارد نمی‌توان توقع داشت پس از پایان تحصیل درصدد فعالیت در زمینه رشته تحصیلی خود نباشند.

حجت‌الاسلام مریجی با بیان اینکه زنان سرپرست خانوار باید از اولویت برای بهره‌مندی از شغل برخوردار باشند اظهار کرد: آشپزی و خیاطی یک شغل زنانه است؛ در صورتی که ما شاهد حضور مردان در این زمینه هستیم. در صورتی که این مشاغل می‌تواند به بهترین نحو به زنان سرپرست خانوار کمک کند، اما اختلاط به وجود آمده بین مشاغل و عدم تفکیک آنان براساس ویژگی‌های روانی زنان و مردان سبب نوعی هرج و مرج شده است.

حجت‌الاسلام والمسلمین صادق گلزاده، معاون فرهنگی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی با بیان اینکه زن در نگاه سنتی در داخل خانه مشغول به فعالیت است و ارزش کار وی کمتر از اشتغال خارج از خانه مردان نیست، گفت: اشتغال در محیط خارج از خانه نیز از دیدگاه اسلام برای زنان ممنوعیتی ندارد، اما در این بین باید بایسته‌های فعالیت اجتماعی و اقتصادی زنان رعایت شود تا سلامت فرد و جامعه حفظ و اجتماع از منافع آن بهره‌مند شود.

وی رعایت عدالت اجتماعی را ایجاد زمینه‌های اشتغال در مرحله اول برای تأمین کنندگان مخارج زندگی اعم از مردان و یا زنان سرپرست خانوار دانست و گفت: فعالیت اقتصادی زنان باید موجه باشد به صورتی که یا زنان برای تأمین جدی نیاز مالی خود مشغول به کار شده‌ باشند و یا تخصص خاصی دارند که می‌توانند با آن به جامعه خدمت کنند، در غیر این صورت برخی افراد سوء استفاده‌گر از برخی زنان به عنوان نیروی کار ارزان بهره می‌گیرند و یا از آنان توقعاتی دارند که سنخیتی با مسائل کاری ندارد.

حجت‌الاسلام گلزاده با تأکید بر اینکه نباید با ژست‌های روشنفکری حقایق فطری و وجودی مرتبط با انسان‌ها را نادیده گرفت گفت: تربیت فرزند نیاز به حضور زن دارد و نمی‌توان این قانون نظام خلقت را به بهانه اشتغال زنان نادیده گرفت. زنان در مرحله اول برای تربیت انسان‌ها ساخته شده‌اند اما گاهی به بهانه‌های روشنفکری درصدد هستند تا این فرایند طبیعی خلقت را که مصلحت زنان را نیز به دنبال دارد بر هم زنند.

این جامعه شناس ادامه داد: برای تنظیم نظام مادی خانواده بر اساس شریعت اسلام نیاز به فعالیت اقتصادی مردان داریم، اما برخی مبانی را به صورت گلچین شده انتخاب می‌کنند، یعنی انتظار نفقه را طبق حکم شریعت اسلام از مردان دارند که البته نیز انتظار صحیحی است، اما خواستار شرایط کار مساوی بر اساس نگاه امروزی و غربی هستند. در شرایطی که شغل زنان مانعی برای شغل مردان نباشد نه تنها نباید با این موضوع به مقابله پرداخت بلکه باید به بهترین نحو از این ظرفیت‌ها استفاده کرد.

بنابر این گزارش، جوامع برای توسعه یافتگی باید از ظرفیت‌های انسانی خود به خوبی بهره ببرند و لازمه این امر نیز ارائه آموزش‌های مرتبط و مورد نیاز است. در حالی که دین مبین اسلام با نگاهی جامع‌نگر و در نظر گرفتن شرایط اجازه فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی را به زنان نیز داده است شایسته است تا جوامع اسلامی با بهره‌مندی از نیروی انسانی زن و مرد به پیشرفت جامعه کمک کنند و با توجه به بایسته‌ها و الزامات زمینه‌های اشتغال را برای زنان و مردانی که در پی پیشرفت و خدمت رسانی هستند مهیا کنند.

آنچه در این میان می‌تواند سبب هدر رفت نیروهای زن و مرد متخصص شود عدم مدیریت در اشتغال آفرینی، جذب دانشجو بدون در نظر گرفتن نیاز جامعه، ناهمگنی بین توانمندی‌های جنسیتی نیروی کار و مشاغل و ... است که سبب محروم ماندن عده‌ای از زنان و مردان متخصص از بازار کار و بروز بیکاری می‌‌شود، آنچه در این میان از اهمیت به سزایی برخوردار است مدیریت صحیح مشاغل و اشتغال آفرینی است نه اینکه به بهانه ایجاد شغل، زنان را از عرصه رانده و مردان را جایگزین کنیم.