مسئولیت حمایت از نیازمندان در حکومت اسلامی بر عهده چه‌ کسانی است

به گزارش ایکنا؛ حمایت از نیازمندان مسلمان بخشی از مبانی دینی محسوب می‌شود و در این زمینه گروه‌های مختلف مردمی و حاکمیتی  نیز مورد توجه قرار داده شده‌اند به نحوی که قرآن خطاب به مؤمنان فرمود: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْنَاكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَ يَوْمٌ لَا بَيْعٌ فِيهِ وَلَا خُلَّةٌ وَلَا شَفَاعَةٌ ۗ وَالْكَافِرُونَ هُمُ الظَّالِمُونَ؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از آن چه به شما روزی دادیم، انفاق کنید، پیش از آن که روزی فرا رسد که در آن نه داد و ستدی هست تا بتوانید سعادت و نجات از کیفر را برای خود خریداری کنید، و نه دوستی(و رفاقت‌های مادی سودی دارد) و نه شفاعت (زیرا شما شایسته شفاعت نخواهید بود) و کافران خود ستمگرند(هم به خودشان و هم به دیگران ستم می کنند)»

اگرچه در آموزه‌های قرآن انفاق ارزشمند و پرثمر است، اما باید دارای شرایطی باشد به نحوی که علاوه بر اخلاص حین عمل، منت و آزار گیرنده انفاق را به دنبال نداشته باشد، قرآن کریم در این رابطه فرمود: «الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ ثُمَّ لَا يُتْبِعُونَ مَا أَنْفَقُوا مَنًّا وَلَا أَذًى ۙ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ؛ کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق می‌کنند سپس به دنبال انفاقی که کرده‌اند منت نمی‌گذارند و آزاری نمی‌رسانند»

در این میان برای مسئولان حکومت اسلامی نیز وظایفی ذکر شده است که مهم‌ترین آنها عدالت محسوب می‌شود چرا که اقامه قسط و عدل خود به از بین رفتن نابرابری‌های اجتماعی کمک کند.

ایکنا برای تبیین جامع‌تر موضوع به سراغ کارشناسان مربوطه رفت تا وظایف مسئولان در حمایت از نیازمندان در حکومت اسلامی را بهتر و بیشتر بشناسیم.

محمدحسن قدیری ابیانه، یک کارشناس سیاسی با بیان اینکه در زمینه حمایت از نیازمندان نباید تمام نگاه‌ها معطوف به دولت و حکومت باشد، گفت: البته این سخن چیزی از وظایف دستگاه‌های حکومتی برای تلاش به سامان دهی وضعیت زندگی و معاش نیازمندان کم نمی‌کند ولی با وجود محدود بودن منابع در اختیار دولت‌ها، تصور عموم مردم از درآمدهای کشور چندین برابر میزان واقعی است و همین امر باعث می‌‌شود برخی افراد زیر بار مسئولیت‌های اجتماعی و شهروندی خود نروند و صرفا دولت‌ها را در این زمینه مسئول بدانند در صورتی که در تعالیم اسلامی برای هر طیفی در زمینه حمایت از نیازمندان وظایف خاصی برشمرده شده است.

حمایت از کالای ایرانی چگونه به حمایت از نیازمندان منجر می‌شود؟

وی تولید ثروت را اعم از توزیع ثروت خواند و گفت: اگر نگاه‌ها پیرامون توزیع ثروت باشد، تصور مردم از نقش دولت بسیار بیشتر از واقعیت می‌شود و نقش شهروندی در این حمایت‌ها نادیده گرفته می‌شود. حمایت از نیازمندان از مشخصه‌های دولت اسلامی است اما این امر به مقدورات دولت‌ها نیز باز می‌گردد چرا که درآمدهای دولتی نیز با میزان وجوهاتی که مردم به بدنه مملکت تزریق می‌کنند مرتبط است. به عنوان مثال بخشی از این حمایت‌ها می‌تواند به تحقق شعار حمایت از تولید داخلی مرتبط شود که هم سبب اشتغال زایی می‌شود و هم درآمدهای داخلی را افزایش می‌دهد.

قدیری ابیانه پررنگ برشمردن سهم مردم در حل مشکلات نیازمندان را به واسطه اصل قرآنی «إِنَّ اللَّهَ لا يُغَيِّرُ ما بِقَومٍ حَتّىٰ يُغَيِّروا ما بِأَنفُسِهِم؛(امّا) خداوند سرنوشت هیچ قوم (و ملّتی) را تغییر نمی‌دهد مگر آنکه آنان آنچه را در خودشان است تغییر دهند» خواند و گفت: مسئولانی که می‌توانند حلال مشکلات افراد جامعه و مسلط به مدیریت اسلامی باشند نیز توسط مردم انتخاب می‌شوند، بنابراین بصیرت عموم افراد جامعه می‌تواند به صورت غیرمستقیم به روند حمایت از نیازمندان کمک کند، این در حالی است که یک اشتباه در انتخاب مدیران ناکارامد بارها تکرار می‌شود.

به سراغ حجت‌الاسلام والمسلمین صادق گلزاده، جامعه شناس دینی نیز رفتیم. وی فرمان اسلامی صله رحم را نیز دربردارنده حمایت‌های اجتماعی برشمرد و گفت: اولویت فطریه، صدقه و کفاره همواره اقوام و خویشان هستند و این امر به ظرفیت حمایت اجتماعی اشاره دارد.  

حجت‌الاسلام گلزاده شناخت اولویت‌ها را نیز گامی اساسی در حمایت اجتماعی خواند و گفت: شعار ریشه کنی فقر مطلق منبعث از قانون اساسی جمهوری اسلامی است که باید به واقعیت عمل برسد. مدیران مسلمان در نظام اسلامی از نظر سطح معیشت باید حد وسط جامعه باشند و از اشرافی گری به دور بمانند؛ فلسفه این امر در آن است که اگر در حد وسط قرار بگیرند می‌توانند هم اوضاع طبقه بالاتر از خود را درک کنند و هم نیازمندان طبقه پایین‌تر را دریابند و هر یک را با مدیریت به حد تعادل برسانند؛ به نحوی که هم با زیاده خواهی‌ها برخورد شود و هم از محرومیت‌ها جلوگیری به عمل آید.

40 خانه اطراف دریابیم

گلزاده عزت و بزرگی را رکن اصیل حمایت اجتماعی دانست که در تعالیم اسلامی مکررا بر آن تأکید شده است و عنوان کرد: در روایات اسلامی تعبیری از توجه مسلمانان به ۴۰ خانه اطراف شده است، بدین ترتیب مجموع جامعه می‌تواند با این رویکرد افراد نیازمند را شناسایی و آنان را به سامان برساند. نگاه اسلام در زمینه حمایت اجتماعی جامع و وسیع است و عدالت شاخصه آن بیان شده است؛ چرا که عدالت، شفاف سازی حمایت اجتماعی را بر دوش می‌گیرد و میزانی بر ای تحقق وظایف است.

حجت‌الاسلام گلزاده با تأکید بر اینکه همواره در زمینه حمایت‌های اجتماعی باید فقرزدایی مدنظر قرار گیرد، تصریح کرد: تولید و اشتغال زایی از جمله راهکارهای فقرزدایی نسبی است. رسیدگی به نیازمندان مطلوب است، اما نباید به نگاهی دائمی تبدیل شود بلکه به عنوان یک راهکار برای درمان موقت باید استفاده شود تا در نهایت به فقرزدایی منجر شود.

نقش حمایتی نخبگان

از دیگر کارشناسانی که در این زمینه با ایکنا همکاری کردند حجت الاسلام والمسلمین مریجی، جامعه شناس بود. وی به نقش حمایتی نخبگان از نیازمندان اشاره و عنوان کرد: رفتار نخبگان، الگو سازی و تبعیت سایر افراد جامعه را به همراه دارد؛ بنابراین عملکرد نخبگان دینی، هنری، ورزشی، سیاسی و اجتماعی می‌تواند در همراه کردن مردم با نیازمندان تاثیر به سزایی داشته باشد.

وی افزود: نخبگان هم باید در عرصه عمل و حمایت از نیازمندان ورود پیدا کنند و هم به واسطه میان مردم و دولت‌ها تبدیل شوند. فعالیت کمیته امداد امام خمینی (ره) می‌تواند مساله واضحی در این زمینه باشد چرا که کمک‌های مردمی با سازماندهی دولتی توانست به رفع بخشی از مشکلات نیازمندان بیانجامد. نخبگان می‌توانند در متصل کردن مردم به این سازمان‌های دولتی نقش موثری را بر عهده گیرند.

حجت‌الاسلام والمسلمین عباسیان، مدیر بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج) استان تهران نیز پاسخگوی پرسش ایکنا شد. وی به آیه ۲۵ سوره مبارکه حدید نیز که می‌فرماید: «لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ؛ ما رسولان خود را با دلایل روشن فرستادیم، و با آنها کتاب (آسمانی) و میزان (شناسایی حقّ از باطل و قوانین عادلانه) نازل کردیم تا مردم قیام به عدالت کنند» نیز اشاره کرد و افزود: اقامه قسط از وظایف حکومت است و حاکمیت‌ها همواره به برقراری عدالت موظف شده‌اند.

این کارشناس دینی با بیان اینکه برقراری عدالت سبب می‌شود ظلمی در جامعه وجود نداشته باشد و نیازمندی دست نیاز دراز نکند، عنوان کرد: اگر حکومت‌ها، ثروت‌ها را عادلانه تقسیم و با برقراری عدالت زمینه دستیابی عموم مردم به امکانات را فراهم کنند شاهد وجود صحنه‌هایی از فقر در جامعه نخواهیم بود. در واقع وظیفه حکومت دینی پیش از آنکه حمایت از نیازمندان باشد، اقامه عدالت برای پیشگیری از نیازمند شدن افراد جامعه است.

عدالت محوری مطالبه‌ای عمومی شود

حجت‌الاسلام عباسیان با بیان اینکه اقامه عدل متوجه مردم نیز هست و باید مطالبه آنان نیز باشد، عنوان کرد: اگر عدالت محوری به درخواست عمومی و مسلم مردم تبدیل شود، زورگویان و مال اندوزان نمی‌توانند به قدرت برسند تا فاصله طبقاتی ایجاد و گروهی از مردم دچار فقر شوند. در واقع عملکرد مردم و جدیت آنان در اقامه عدل و داد می‌تواند از بروز فقر جلوگیری کند.

بنابر گزارش ایکنا؛ از مجموع سخنان کارشناسان می‌توان نتیجه گرفت که عموم شهروندان، مسئولان حکومت، نخبگان و رسانه‌ها در حمایت از نیازمندان وظایف مهمی را بر عهده دارند. شکل‌گیری نهادهای حمایتی اگر چه یکی از وظایف مسئولان حکومت است اما تا زمانی که مردم نسبت به اقامه عدل و قسط مطالبه‌گری نکنند و مسئولان نیز در این زمینه اقدامی نداشته باشند وجود چنین نهادهایی نه تنها مشکل را حل نمی‌کند بلکه بر میزان این آسیب‌ها نیز می‌افزاید. ایجاد اشتغال و تقسیم ثروت چه از سوی مردم و چه مسئولان می‌تواند راهکاری جدی در این زمینه محسوب شود به شرط آنکه دغدغه رفع محرومیت وجود داشته باشد.

انتهای پیام