جهاد ابتدایی با عمومیت قرآن سازگار نیست
گروه حوزه‌های علمیه ــ استاد سطح عالی حوزه علمیه گفت: بعضی از آیات قرآن ممکن است در برخی زمان‌ها مصداق بیرونی نداشته باشد. از این رو قائل شدن به قتال دفاعی با عمومیت قرآن سازگارتر است.
به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین کاظم قاضی‌زاده، استاد سطح عالی حوزه، شامگاه شنبه، 28 اردیبهشت ماه، در ادامه تفسیر و تحلیل آیات جهادی قرآن در مؤسسه فهیم با اشاره به برخی از آیات قتال و جهاد در قرآن گفت: برخی می‌گویند که قتال در آیات قرآن عمومیت خطاب ندارد و صرفاً برای صحابه پیامبر(ص) است، ولی برخی معتقدند که عمومیت خطاب به دوره پیامبر(ص) و غیر آن دارد و متناسب با جهاد ابتدایی است.
وی با اشاره به آیه شریفه «كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتَالُ وَهُوَ كُرْهٌ لَكُمْ وَعَسَى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئًا وَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَعَسَى أَنْ تُحِبُّوا شَيْئًا وَهُوَ شَرٌّ لَكُمْ وَاللَّهُ يَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ(216 بقره)» افزود: بر این اساس برخی بیان کرده‌اند که مخاطب اگر خاص باشد به جهاد دفاعی و اگر عام باشد به جهاد ابتدایی نزدیک است؛ در حالی که برخی آیات داریم که به صراحت فرموده است که اگر دشمنان با شما پیکار کردند شما در برابر آنان پیکار انجام دهید و تعدی هم نکنید.
بعضی آیات در برخی زمان‌ها مصداق ندارند
قاضی‌زاده با بیان اینکه برخی آیات قرآن هستند که در برخی زمان‌ها مصداق ندارند بیان کرد: فرض کنیم 500 سال بعد در همه دنیا همه مسمان شوند در این صورت جهاد ابتدایی اساساً موضوعیتی نخواهد داشت؛ بنابراین ضرورتاً این آیات نمی‌تواند جهاد ابتدایی باشد.
رئیس مؤسسه فهیم با بیان اینکه برخی گفته‌اند که «كُتِبَ» دال بر تأسیس است، تصریح کرد: براساس مطالعه‌ای که بنده کرده‌ام کلمه کتب چندین مرتبه در قرآن بیان شده و لزوماً هم به معنای تأسیس نیست؛ مثلاً یک مرتبه در مورد قصاص و یک مورد هم در وصیت و همچنین در مورد روزه بیان شده است.
قاضی‌زاده افزود: در مورد بنیاسرائیل هم در یک آیه سخن از قتال برای آنان بیان شده است: «أَلَمْ تَرَ إِلَى الْمَلَإِ مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ مِنْ بَعْدِ مُوسَى إِذْ قَالُوا لِنَبِيٍّ لَهُمُ ابْعَثْ لَنَا مَلِكًا نُقَاتِلْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ قَالَ هَلْ عَسَيْتُمْ إِنْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتَالُ أَلَّا تُقَاتِلُوا قَالُوا وَمَا لَنَا أَلَّا نُقَاتِلَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَقَدْ أُخْرِجْنَا مِنْ دِيَارِنَا وَأَبْنَائِنَا فَلَمَّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتَالُ تَوَلَّوْا إِلَّا قَلِيلًا مِنْهُمْ وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ»؛ افرادی از پیامبرشان می‌خواستند که اجازه به آنان برای جنگ بدهد، ولی به آنان گفته شد که اگر قتال برای شما نوشته شود حتماً می‌جنگید؟ گفتند بله، ولی وقتی قتال برای آنان نوشته شد رو برگرداندند...». بنابراین این نکته که كُتِبَ حتما تأسیسی و امر الهی عام باشد قابل اثبات در همه آیات نیست.
استاد سطح عالی حوزه با بیان اینکه برخی گفته‌اند قتال یعنی قتال ابتدایی، بیان کرد: این مسئله هم قابل بحث است و مواردی در قرآن وجود دارد که دال بر قتال دفاعی است و ابتدایی نیست؛ مثلاً در آیه 246 سوره بقره این مطلب آمده است که بستر آن قتال دفاعی است. در سوره نساء هم بحث قتال مطرح است که به صراحت از این آیه می‌فهمیم که قتال دفاعی مد نظر است.
قاضی‌زاده با بیان اینکه گفته‌اند کراهت قتال مؤید جهاد ابتدایی است، بیان کرد: می‌گویند که جهاد دفاعی مشخص است که کراهتی ندارد و همه انجام می‌دهند و از آن ناراحت نمی‌شوند ولی اگر جهاد ابتدایی باشد برای برخی کراهت دارد.
وی در تبیین واژه «کره» افزود: برخی مانند طبرسی در مورد کره گفته است که مشقتی که فی نفسه برای انسان سخت است؛ مثلاً در ایام کنکور فرد با اینکه تحمیلی بر او نیست، ولی زحمت می‌کشد تا نتیجه بهتری بگیرد و در مورد کراهت هم الزام بیرونی را قید کرده است.
وی افزود: برخی دیگر هم کَره با فتح کاف را به معنای مشقت دانسته و با ضم را کراهت دانسته‌اند. ابن‌آشور هم می‌گوید که در این آیه «کره» هم با ضمه و هم با فتحه خوانده شده است. بنابراین چون هر دو وجه خوانده شده است در هر دو به معنای مشقت است و الزامی در آن نیست؛ از این رو تفاوت به معنای امر درونی و بیرونی برای من قابل پذیرش نیست. البته فارغ از مبحث لغوی هم ظاهر آیه با این بیان که قتال برای شما سخت است و مشقت دارد و طبع انسان از آن ابا دارد سازگار است.
اقوال مختلف در مورد قتال
قاضی‌زاده اظهار کرد: شیخ طوسی با اشاره به چرایی امکان کراهت مؤمنان از قتال آورده است اینکه آنان جنگ را مکروه می‌دانند چون طبعشان برنمی‌دارد؛ زیرا جنگ مستلزم کشت‌وکشتار، خونریزی، جدایی خانواده‌ها، مجروح شدن و ... است؛ همچنین وی در توجیه دیگر آورده است که قبل از اینکه قتال واجب شود کراهت دارد که این توجیه برخلاف ظاهر آیه است و اولی مرجح است. رشیدرضا از قول استادش عبده دو وجه دیگر ذکر کرده و آورده است که این‌ها(مسلمین) با توجه به تعداد کم محاسباتی می کردند و آن اینکه اگر بجنگند اسلام نابود خواهد شد. بنابراین کراهتشان ناشی از این محاسبه بوده است؛ همچنین توجیه دیگر وی این است که آنان می‌خواستند با دعوت حسنه کفار را به خود جلب کنند و کمتر وارد درگیری شوند.
وی افزود: علامه طباطبایی هم می‌گوید قتال چون متضمن نابودی انسان‌ها و سختی بدن و مضیقه مالی است انسان از آن کراهت دارد که در واقع همان وجه اول است؛ دومین و سومین قول بیان شده از سوی علامه نیز همان دو وجه رشیدرضاست.
قاضی‌زاده با بیان اینکه با نگاه عمومیت قرآن وجه اول بیشتر غلبه دارد و با ظاهر هماهنگ‌تر است، تصریح کرد: سؤال این است که ناخوشایندی طبع انسانی از جنگ مختص جهاد ابتدایی است یا در جهاد دفاعی هم وجود دارد؟ در این نوع جهاد ولو اینکه عقل می‌گوید بجنگید ولی باز گفته می‌شود ای کاش جنگی رخ ندهد؛ لذا در مجموع آیه ماهیت کلی آیات قرآن سازگاری بیشتری با جهاد دفاعی دارد.
انتهای پیام
