۹ نکته درباره شیوه تفسیری جامع‌البیان طبری
گروه اندیشه ــ عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن با اشاره به نکاتی درباره شیوه تفسیری طبری و جایگاه آن در میان مفسران اهل سنت و شیعه، گفت: تفسیر طبری همواره مرجع نخست برای عموم مفسران بوده است.
علیرضا کاوند، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم در گفت‌وگو با ایکنا؛ درباره روش‌شناسی تفسیر طبری و تأکید بر ۹ نکته درباره شیوه تفسیری طبری و جایگاه آن در میان مفسران اهل سنت و شیعه، بیان کرد: کتاب جامع‌البیان طبری از کتاب‌های مشهور تفسیری به شمار می‌آید و طبری در واقع پدر مفسران محسوب می‌شود، همان‌طور که پدر تاریخ اسلام به شمار می‌آید. تفسیر او از مهم‌ترین و قوی‌ترین و بزرگترین تفسیرهاست و همیشه مرجع اول برای مفسران بوده است.
وی افزود: این کتاب از موثق‌ترین و قدیمی‌ترین تفاسیر مأثور البته در میان اهل سنت به حساب می‌آید، زیرا در آن تفسیر قرآن به قرآن و تفسیر قرآن به اقوال رسول خدا(ص) و به اقوال صحابه و تابعین آمده است. گذشته از آن، این تفسیر از مهم‌ترین مصادر تفسیر از طریق رأی، اجتهاد و نظر و در واقع به نوعی تفسیر اجتهادی به حساب می‌آید؛ یعنی از طریق اجتهاد، استنباط و بررسی کلامی، لغوی و بهره‌گیری از عقلانیت در فهم و تفسیر قرآن به تفسیر می‌پردازد.
کاوند ادامه داد: محدث نووی، که از مفسران و محدثان بزرگ اهل سنت است، درباره تفسیر طبری می‌گوید: امت اسلام اجتماع و اتفاق نظر دارند که تفسیری به مانند تفسیر طبری تاکنون نگاشته نشده است. جلال‌الدین سیوطی که دانشمند مشهور اهل سنت است نیز درباره او می‌گوید: کتاب او عظیم الشان‌ترین تفسیر و بزرگترین تفسیر به حساب می‌آید، زیرا به توجیه و بیان اقوال مختلف و ترجیح میان آنها می‌پردازد و همچنین به مسئله اعراب و نقش کلمات، استنباط و اجتهاد در زمینه فهم قرآن می‌پردازد و از این رو، بر تفاسیر متقدم تمایز و برتری دارد. همچنین ابن‌جریر تمام میراث تفسیری را که پیش از وی به عنوان کتاب‌های مختصر تفسیری بوده از زمان عبدالله بن عباس تا نیمه اول قرن سوم در تفسیر خود گردآوری کرده است.
وی افزود: تفسیر طبری را تعداد زیادی از محدثان معاصر اهل سنت، از جمله محدث مصری شیخ احمد محمد شاکر، مورد تحقیق، پژوهش و چاپ قرار داده‌اند. اولین چیزی که مخاطب کتاب در این اثر ملاحظه می‌کند، آن است که هنگامی که طبری می‌خواهد آیه‌ای را تفسیر کند می‌آورد: القول فی تأویل هذه الآیه ...، سپس آیه را مورد تفسیر قرار می‌دهد و از طریق بیان سندی که به صحابه یا تابعین می‌رسد و از میان اقوال مأثور به حساب می‌آید، برای گفتار خود و صحت تفسیر آن آیه، شاهد و قرینه می‌آورد.
ترجیح بین اقوال با مبنای اجتهادی
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن گفت: طبری هنگامی که می‌خواهد آیه را تفسیر کند، اگر دو قول یا بیشتر از آن وجود داشته باشد، آنها را نقل می‌کند و سپس هر کدام از آنها را به یکدیگر عرضه می‌کند و دلیل و شاهد هر قول را که اقوال مستند تفسیری است، می‌آورد و بین آنها قول و نظر برتر و گزینشی خود را اختیار می‌کند. گاهی نیز به مناسبت خاصی به بیان اعراب کلمه و نقش آن می‌پردازد. همچنین احکامی را که از آیه قابل استنباط است بیان می‌کند و ادله خود را برای توجیه و صحت آن حکم می‌آورد و بین اقوال مختلف انتخاب می‌کند.
وی با اشاره به شیوه طبری در تفسیر خود، بیان کرد: او در تفسیر خود به اقوال مأثور از رسول خدا (ص) اعتماد می‌کند و همچنین به تفسیر نقل شده از صحابه ایشان یا تابعین تکیه دارد و از سوی دیگر، کسانی را که قرآن را تفسیر به رأی می‌کنند و مبنای صحیح علمی و عقلی در فرایند تفسیر خود ندارند، مورد عتاب و توبیخ قرار می‌دهد. البته این به آن معنا نیست که وی در تفسیر خود از عقلانیت برای تفسیر آیه بهره نبرده یا با اجتهاد مخالف است، بلکه واقعیت خلاف آن است، زیرا در بسیاری از موارد می‌بینیم که او قولی را بر قول دیگر ترجیح می‌دهد و دلیل آن را از نظر عقلی مطرح می‌کند و صحیح را از سقیم جدا می‌سازد و بین اقوال با مبنای عقلی و اجتهادی ترجیح می‌دهد.
طبری هرگز سند روایات را به صورت سطحی قبول نمی‌کند و در جایگاه یک محدث ناقد و بسیار بصیر نسبت به سند روایت عمل می‌کند و روایت را پس از تحقیق و تفحص در سند و متنش می‌پذیرد
کاوند گفت: طبری هرگز سند روایات را به صورت سطحی قبول نمی‌کند و در جایگاه یک محدث ناقد و بسیار بصیر نسبت به سند روایت عمل می‌کند و روایت را پس از تحقیق و تفحص در سند و متنش می‌پذیرد. وی همچنین به اجماع امت بسیار ارج می‌نهد و برای آن ارزش بالایی قائل است و در انتخاب آنچه به آن معتقد است و آن را بیان داشته، به اجماع امت بسیار تکیه می‌کند و برای آن اعتبار بالایی قائل است.
تعامل با قرائت‌های قرآنی
کاوند ادامه داد: در خصوص تعامل با قرائت‌های قرآنی، باید گفت که طبری قرائت‌هایی را می‌پذیرد که از ائمه مشهور قرائات نقل شده و از قرائت‌های ثابتی که از ائمه قرائات نقل شده، مطالبی را نقل می‌کند و بین آنها اختیار می‌کند. برخی از آنها را رد می‌کند، آن هم به جهت اینکه با اجماع مخالف است و برخی را نیز بر برخی دیگر ترجیح می‌دهد، به دلایل خاص و گاهی نیز که نمی‌تواند بین قرائت‌ها ترجیح خاصی قائل شود، به بیان آنها اکتفا می‌کند، اما این همیشه نیست.
به گفته این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن؛ طبری مطالب بی‌فایده در تفسیر خود نیاورده و آنچه را ضرورتی به بیانش نبوده و فایده‌ای بر بیانش مترتب نیست، در تفسیر خود نیاورده است. همچنین آنچه را مورد عمل واقع نمی‌شود و فایده عملی ندارد نیاورده است، مانند شناخت اسامی اصحاب کهف و شناخت نوع و نام طعامی که در سفره نازل شده بر حضرت عیسی(ع) بوده و سایر مواردی از این دست.
تخطئه عقاید متعارف و مرسوم اهل سنت
وی افزود: طبری در بسیاری از موارد در تفسیر خود، هنگام ترجیح و انتخاب و گزینش میان اقوال، به آنچه که میان کلام عرب مشهور است، اعتماد می‌کند و طبق آن بین اقوال ترجیح می‌دهد. همچنین بر اشعار عرب و مذاهب نحوی و لغوی آنان تکیه می‌کند تا بتواند بین این اقوال اختیار کند. طبری صاحب مذهب فقهی خاص خود است. او صاحب فتوا و فقاهت بوده و این در تفسیر او بسیار واضح و آشکار است.
کاوند گفت: در تفسیر او بسیار می‌بینیم که آیات احکام را تفسیر می‌کند و مطالب مرتبط با آن را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد و روایات مختلفی را در ذیل آن آیه فقهی مورد بررسی و مناقشه و جرح و تعدیل قرار می‌دهد و از میان احکام فقهی، آنچه را که به دلیل قوی‌تری مستند است و مدرک و مصدر قوی‌تری دارد، انتخاب می‌کند. او همچنین در تفسیر خود به بسیاری از مسائل علم کلام و عقاید می‌پردازد و کسانی را که با عقاید متعارف و مشهور و مرسوم اهل سنت و جماعت مخالفند مورد رد و تخطئه قرار می‌دهد و این شیوه در تفسیر او به‌ویژه در رد بسیاری از عقائد معتزله و سایر فرق مشابه، آشکار است.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن افزود: طبری در تفسیر خود اخبار و روایات اسرائیلی و در واقع قصه‌های متخذ از منابع بنی اسرائیل را نقل کرده است و عموماً پس از بیانشان، آنها را مورد نقد، تحقیق، رد و مناقشه قرار داده است. با وجود این متأسفانه برخی از روایات که نیازمند رد و مناقشه بوده، مورد مناقشه و رد قرار نگرفته است.
انتهای پیام
سلام.نکات خوب بود ولی بهتر بود مفصل تربود. 
