وضعیت «نقد» در کشور همچون هوای این روزهای تهران ناسالم است
گروه ادب ــ مدیرعامل خانه کتاب در اختتامیه جشنواره نقد کتاب گفت: وضعیت نقد هم مثل هوای تهران است؛ شرایط سالمی را ندارد و بعضی از مواقع مثل امروز هم به شرایط قرمز نزدیک است و منجر به تعطیلی می‌شود. به نظرم باید اندیشمندان ما از این حالت رخوت و بی‌تفاوتی خارج شوند و نقد را جدی بگیرند.
به گزارش خبرنگار ایکنا، آیین اختتامیه شانزدهمین دوره جشنواره نقد کتاب عصر امروز ۲۴ آذرماه با حضور نیکنام حسینی‌پور، مدیر عامل موسسه خانه کتاب، حجت‌الاسلام والمسلمین سید‌حسن اسلامی اردکانی، دبیر‌علمی این دوره از جشنواره و جمعی از اهالی فرهنگ و ادب در سرای کتاب مؤسسه خانه کتاب برگزار شد.
حسینی‌پور، مدیرعامل خانه کتاب با بیان اینکه نقد کتاب تحت تأثیر مسائل سیاسی و اجتماعی جامعه است، گفت: این موارد نسبت به هم کنش و واکنش دارند؛ از این رو، ضرورت نقد بیش از پیش احساس می‌شود، زیرا از طرفی هر سال ۱۰۰ هزار عنوان کتاب چاپ می‌شود و بخشی از آنها ممکن است کتابسازی یا در حوزه ترجمه و تألیف باشند که نیاز به نقد علمی دارند.
وی در ادامه نقد کتاب را پدیده‌ای اجتناب‌ناپذیر دانست و افزود: دانش و معرفت بشر آمیخته با خطا و لغزش است و برای کشف حقایق و حرکت متعالی باید به بازنگری آن پرداخت، از کاستی‌ها پرده برداشت و نقاط قوت را برجسته کرد. از اینجاست که نقد ضرورت می‌یابد و شکوفایی هر دانشی با نقد و نقادی همراه است.
وی افزود: نویسنده‌ای که معرفت خود را می‌نویسد و نوشته خویش را منتشر می‌کند، خوانندگان را به نقد اثر خود دعوت می‌کند، زیرا که نوشتن گفت‌وگویی مکتوب است و هر گفت‌وگویی دو طرف دارد، در نتیجه آنکه از نقد اثر خود پرهیز دارد، از منطق نوشتن بی‌خبر است و اجازه نمی‌دهد اثرش تعالی یابد و کاستی‌های آن برطرف شود، بنابراین نباید نقد منصفانه را به دست فراموشی سپرد.
عقل انتقادی را گسترش دهیم
حسینی‌پور ادامه داد: باید شرایط اجتماعی را برای نقد فراهم کنیم تا ناقدان بتوانند به صورت دلیرانه به نقد بپردازند؛ چراکه بخشی از آن به حکومت و دولت به معنی عام بستگی دارد که شرایط را مهیا کند، اما بخش دیگرش به خود منتقدان بستگی دارد که عالمانه نقد کنند. نقد مثل قضاوت است که باید عدالت را در قضاوت رعایت کرد. در نقد هم باید همه جنبه‌ها را لحاظ کرد. نقد کردن صرفاً قلم را بر کاغذ کشیدن و سیاه کردن آن نیست، بنابراین ناقد باید در حوزه مورد نظر نیز تخصص داشته باشد.
وی تصریح کرد: تجربه نشان می‌دهد در ایران یا کم‌حوصله هستیم یا اصلاً حوصله نقد کردن را نداریم، زیرا از هزینه‌هایش یا می‌ترسیم و یا به نقد اعتقادی نداریم. نقد در حقیقت جزیی از زیبایی‌شناسی است و بخشی از هنر زندگی؛ با نقد است که جامعه تعالی می‌یابد و تمیز و منزه می‌شود؛ یعنی ما آن‌را پالایش می‌کنیم. نیاز امروز ما نقد منصفانه است، در این وادی که احساسات بر همه چیز غلبه دارد، باید عقلانیت را گسترش دهیم و آن هم عقل انتقادی است. پس خردورزی نیاز ماست، به ویژه در شرایطی که دچار نوعی فرسایش اجتماعی هم شده‌ایم و حتی روح جمعی ما ایرانیان در حال فروپاشی است و نیاز به همبستگی اجتماعی بیشتر احساس می‌شود.
حسینی‌پور در ادامه بیان کرد: وضعیت نقد هم مثل هوای تهران شرایط سالمی را ندارد و بعضی از مواقع مثل امروز به شرایط قرمز نزدیک است و منجر به تعطیلی می‌شود. به نظرم باید اندیشمندان ما از این حالت رخوت و بی‌تفاوتی خارج شوند و نقد را جدی بگیرند.
وی با اشاره به جشنواره نقد کتاب گفت: جشنواره نقد کتاب اینک در گام شانزدهم است و موسسه خانه کتاب مفتخر است که با یاری خداوند تاکنون از حدود ۳۰۰ نفر از منتقدان برجسته ایران زمین تقدیر کرده و مقالات ارزشمند و منتقدانه آنها را از لابه‌لای کثرت اوراق جراید و انبوه نشریات بیرون کشیده و به جامعه علمی و ادبی معرفی کرده است. موسسه خانه کتاب در کارنامه خود انتشار بیش از ۴۰ عنوان کتاب با موضوعات مجموعه مقالات نقد، تئوری نقد و اخلاق نقد و ...، انتشار فصلنامه‌های تخصصی نقد کتاب و جلسات روزانه نقد و بررسی کتاب را دارد و امید که بتواند در راستای اهداف خود با یاری اصحاب قلم، همواره برای تداوم آموزه نقد و فضای نقادی که از اهداف جشنواره نقد کتاب است که فرهنگ‌سازی کند و نویسندگان را به سوی نقد کتاب سوق دهد.
نقد عیب‌جویی، قضاوت و داوری نیست
در ادامه این مراسم، فرهنگ ارشاد، برگزیده بخش علوم اجتماعی با تأکید بر ضرورت و اهمیت نقد، گفت: منظورم از نقد، نقد علمی است. من نقد را مکمل کوشش علمی می‌دانم، اگر نقد علمی نباشد، پویایی علم را نیز شاهد نخواهیم بود و نقد است که چرخ‌های علم را روغن‌کاری می‌کند.
وی افزود: نقد راه توسعه علم و اندیشه را هموار می‌کند و بسترساز آن است، همچنین پرسش‌انگیز و پرسش‌ساز است و می‌توان آن را یک حقیقت جدی به شمار آورد. هر مسئله‌ای اما و اگری دارد که نقد آن را دنبال می‌کند و در این زمینه سه کارگزار وجود دارد که تولیدکننده متن، مخاطب فعال متن و پرسشگری که پرسش جریان ساز و اثرگذار می‌پرسد از جمله آنهاست.
وی در ادامه با اشاره به سابقه نقد در کشورمان گفت: نقد، سابقه دیرینه‌ای داشته و نقادان معتقدند، نقد دوران کنونی، با وجود توسعه نشر و آگاهی تفاوت کیفی بسیاری کرده است.
وی در ادامه با تبیین چیستی نقد، بیان کرد: نقد عیب‌جویی، قضاوت و داوری نیست، زیرا نقاد داور نیست. نقد بار ایدئولوژیک ندارد، نه اینکه ناقد ایدئولوژی نداشته باشد، بلکه خود دارای ایدئولوژی است، اما نقد آمیختن ایدئولوژی نیست. نقد مبتنی بر سلیقه شخصی نیست، بلکه مبتنی بر موازین فرهنگی، اجتماعی و علمی است.
وی تصریح کرد: نقد یک نوع ارزیابی و سنجش‌گری است، اما ابزار و ساز و کارهای آن باید فراهم باشد، در حالی که نیست، همچنین در نظام آموزشی این امر را فرا نمی‌گیریم، در حالی که دانش‌آموزان باید سوال کردن را در مدرسه بیاموزند، در کشورهای جهان سوم نظام آموزشی القایی است و امیدواریم این مسئله به زودی حل شود و تفکر انتقادی را رواج دهیم.
مهمترین معیار داوری؛ زبان پاک و پیراسته
حجت‌الاسلام اسلامی اردکانی، دبیر جشنواره نقد کتاب در پایان آیین اختتامیه گفت: زمانی افراد نقد می‌نوشتند، بدون اینکه به آنها سفارش شده باشد، در حالی که اکنون روح نقد و شادابی وجود ندارد. فصلنامه‌هایی در نقد کتاب منتشر می‌شد و من سردبیر یکی از آنها بودم و التماس می‌کردم که نقد بنویسند، اما نمی‌نوشتند، بنابراین روح نقادی در ما پژمرده شده است.
وی ادامه داد: نقد بخشی از فرآیند خود شدن فردیت ماست، با نقدهایی که می‌نویسیم، هویت خود را شکل می‌دهیم، بحث ایجابی در نقد مطرح نیست، بلکه بحث خود شدن است، زیرا عالی‌ترین کمال انسانیت، فردیت است، به رغم تمام تنگناها، نقد بخشی از خود شدن ما را فراهم می‌کند.
اسلامی اردکانی در ادامه با اشاره به تعداد آثار رسیده به جشنواره افزود: در این دوره ۷۱۳ مقاله دریافت کردیم که پس از مرور اولیه این آثار غربال شدند، مهمترین معیار در این مرحله زبان پاک و پیراسته بود، دومین معیار ساختارمندی و انسجام در آنها بود و صرفاً نقد یک کتاب مطرح نبود، همچنین قدرتمند بودن متن و سطحی نبودن آن از معیار‌های دیگر در انتخاب اثر بود. هر یک از مقالات را سه نفر داوری کرده و در نهایت ۱۴ مقاله انتخاب شد که شش مقاله برگزیده و ۸ مقاله به عنوان تقدیری انتخاب شد.
وی در پایان گفت: متأسفانه در برخی گروه‌ها از جمله در گروه روانشناسی و تربیتی، کلیات، هنر، اخلاق و شعر هیچ مقاله‌ای برگزیده نشده است. در حالی که کشور ما مهد شعر است. کار منتقد دروازه‌بانی علم است و ناقد باید این کار را انجام دهد تا مخاطب سره را از ناسره بازشناسی کند.
