چرا خداوند ربا را حرام کرده است

حجت‌الاسلام محمدحسین فرخی، کارشناس علوم دینی در گفت‌وگو با ایکنا از همدان، با بیان اینکه در جزء سوم قرآن کریم خداوند به مباحث صدقه، انفاق و ربا پرداخته است، اظهار کرد: خداوند در آیه ۲۶۴ سوره بقره دو علتی که سبب نابودشدن و از بین رفتن صدقه هست را بیان می‌کند.

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَالْأَذَىٰ كَالَّذِي يُنْفِقُ مَالَهُ رِئَاءَ النَّاسِ وَلَا يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ۖ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ صَفْوَانٍ عَلَيْهِ تُرَابٌ فَأَصَابَهُ وَابِلٌ فَتَرَكَهُ صَلْدًا ۖ لَا يَقْدِرُونَ عَلَىٰ شَيْءٍ مِمَّا كَسَبُوا ۗ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ ای اهل ایمان، صدقات خود را به سبب منّت و آزار تباه نسازید مانند آنکه مال خود را از روی ریا (برای جلب توجه دیگران) انفاق کند و ایمان به خدا و روز قیامت ندارد؛ مثل این ریاکاران بدان ماند که دانه را (به جای آنکه در زمین قابلی افشانند) بر روی سنگ صاف غبار گرفته‌ای ریزند و تند بارانی غبار آن بشوید و آن سنگ را همان طور صاف و بی‌گیاه به جای گذارد، که نتوانند هیچ حاصلی از آن به دست آورند و خداوند گروه کافران را راه (سعادت) ننماید.»

براساس این آیه دو علتی که سبب از بین رفتن صدقه می‌شوند منت گذاشتن و آزار رساندن است. بنابراین افرادی که انفاق می‌کنند باید مراقب باشند اجر و ثواب کار خیر خود را با این دو کار از بین نبرند.

همچنین در آیه ۲۶۷ سوره بقره نیز خداوند به ویژگی مالی که قرار هست انفاق کنیم اشاره می‌کند. خداوند در این آیه می‌فرماید «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا كَسَبْتُمْ وَمِمَّا أَخْرَجْنَا لَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ ۖ وَلَا تَيَمَّمُوا الْخَبِيثَ مِنْهُ تُنْفِقُونَ وَلَسْتُمْ بِآخِذِيهِ إِلَّا أَنْ تُغْمِضُوا فِيهِ ۚ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ حَمِيدٌ ای اهل ایمان، انفاق کنید از بهترین آنچه اندوخته‌اید، و از آنچه برای شما از زمین می‌رویانیم، و بدها را برای انفاق در نظر نگیرید، در صورتی که خود شما جنس بد را نستانید مگر آنکه از بدی آن چشم‌پوشی کنید؛ و بدانید که خدا بی‌نیاز و ستوده صفات است.»

براساس این آیه نیز خداوند شروطی را برای انفاق در نظر گرفته است اول اینکه این مال از روزی حلال و پاک منشأ گرفته باشد و آلوده به ربا، رشوه و مال حرام نشده باشد و دوم اینکه اموالی را انفاق کنیم که خود نسبت به استفاده از آن رقبت داریم.

تعبیر شخص رباخوار در قرآن به فرد دیوانه

در آیه ۲۷۵ سوره بقره نیز خداوند به مبحث ربا اشاره می‌کند و می‌فرماید «الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبَا لَا يَقُومُونَ إِلَّا كَمَا يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ الْمَسِّ ۚ ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبَا ۗ وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا ۚ فَمَنْ جَاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهَىٰ فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ ۖ وَمَنْ عَادَ فَأُولَٰئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ ۖ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ آن کسانی که ربا خورند (از قبر در قیامت) برنخیزند جز به مانند آن که به وسوسه شیطان مخبّط و دیوانه شده. و آنان بدین سبب در این عمل زشت افتند که گویند فرقی بین تجارت و ربا نیست؛ حال آنکه خدا تجارت را حلال و ربا را حرام کرده. پس هر کس که اندرز (کتاب) خدا بدو رسد و از این عمل دست کشد خدا از گذشته او در گذرد و عاقبت کارش با خدا باشد، و کسانی که دست نکشند اهل جهنّمند و در آن جاوید معذّب خواهند بود.»

شخص رباخوار به‌جای تلاش کردن و کسب روزی حلال اقدام به مال‌اندوزی می‌کند و از این طریق ضربه محکمی بر پیکره جامعه اسلامی می‌زند علاوه بر اینکه خود را تن پرور بار می‌آورد، ضربه محکم مالی به شخص ربا دهنده می‌زند و مهم‌تر از همه اینکه اقتصاد جامعه را فلج می‌کند چرا که کمکی به چرخه اقتصادی ندارد. خداوند در قرآن این شخص را دیوانه معرفی می‌کند.

خداوند در آیه ۱۱ سوره هود می‌فرماید «وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِی الْأَرْضِ إِلّا عَلَى اللهِ رِزْقُها در دنیا هر چیزی که آفریده شده رزق آن بر عهده خداوند است.» بنابراین روزی دهنده خداوند است پس چرا باید رزق خود را با ربا به حرام آلوده کنیم؟

اقتصاد نیاز به تشکیل بنگاه‌ها و مؤسسات اقتصادی دارد

امروزه اقتصاد ما نیاز به تشکیل بنگاه‌ها و مؤسسات اقتصادی دارد تا سرمایه‌های نقدی مردم را جذب کنند و با جذب جوانان و افراد نخبه و تحصیل کرده به اشتغال زایی آنها کمک کنند در نتیجه این امر چرخه اقتصادی جامعه از رکود خارج شده و افراد به جای اینکه سرمایه خود را وارد بازار سیاه و خرید طلا و دلار کنند، با تشکیل بنگاه‌های اقتصادی موجب رونق اقتصادی خواهند شد.

در روایتی از امام صادق(ع) نقل شده است گرانی قیمت‌ها اخلاق و رفتار مردم را بد می‌کند و امانت‌داری آنها را از بین می‌برد. از این‌رو ثروتمندان جامعه به جای اینکه نقدینگی را در جامعه زیاد کنند و ساختمان‌های زیادی بخرند و آشفتگی در بازار ایجاد کنند و یا با خرید و احتکار اجناس به امید گران شدن و سود بیشتر باشند می‌توانند به چرخه اقتصادی جامعه کمک کنند و اقدام به ارائه وام‌های قرض‌الحسنه به جوانان داشته باشند و یا به تشکیل مؤسسات اقتصادی اقدام کنند.

در حقیقت افرادی که ربا می‌گیرند به جای قرض‌الحسنه به مردم، باعث ویرانی جامعه اسلامی و از بین رفتن آرامش مردم خواهند شد چرا که موجب گرانی و تورم در جامعه می‌شود.

پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند «هر کس به برادر مسلمانش قرض دهد، خداوند برای درهمی که قرض داده به اندازه کوه احد خیر می‌دهد و اگر در موقع گرفتن قرض به او مهربانی کند و به او مهلت دهد، در پل صراط مانند برقی درخشنده عبور خواهد کرد بدون اینکه حسابی ارائه دهد.» و یا در روایت دیگری داریم ثواب قرض‌الحسنه از ثواب انفاق هم بیشتر است چرا که جامعه از گداپروری نجات خواهد یافت و تورم در جامعه از بین می‌رود که در نتیجه آن ایمان در جامعه تقویت شده و رعایت نکات شرعی نیز افزایش خواهد یافت.