حجت‌الاسلام خسروی تبیین کرد؛
عقل؛ حجت خداوند بر خلق/ چگونگی سنجش عقل در قرآن
گروه دانشگاه ــ مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی و آموزش معاونت قرآن و عترت وزارت ارشاد در مراسم تقدیر از برگزیدگان جشنواره رساله‌های برتر قرآنی با بیان اینکه می‌توان عقل را به سنجش درآورد، گفت: در قرآن «عقل» در مواردی به کار رفته و برداشت‌هایی از آن شده که برای زندگی انسان مفید است، اما قرآن به این پرسش هم که مفهوم عقل چگونه قابل سنجش است، پاسخ می‌دهد.
به گزارش ایکنا؛ آیین اختتامیه دومین جشنواره رساله‌ها و مقالات برتر قرآنی با محوریت کاربرد‌ی‌سازی مطالعات میان رشته‌ای قرآن کریم به همراه معرفی برگزیدگان این دوره امروز دوشنبه ۲۹ مهرماه، با حضور عبدالهادی فقهی‌زاده، معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دانشکده الهیات دانشگاه تهران برگزار شد.
در آغاز این مراسم حجت‌الاسلام محمدعلی خسروی، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی، آموزش و توسعه مشارکت‌های معاونت قرآن و عترت وزارت ارشاد طی سخنانی بیان کرد: فهم قرآن و بررسی آیات آن، یک موضوع و کاربردی کردن آن، موضوع دیگری است که البته نیاز به رویکرد میان رشته‌ای دارد؛ آن هم برای کسانی که می‌خواهند به صورت عینی و عملی به پژوهش در این حوزه بپردازند.
وی با بیان اینکه قرآن کتاب پژوهشی و تاریخی نیست، ادامه داد: قرآن کتاب زندگی است و باید آیه به آیه آن برای تعالی زندگی و رفع گرفتاری‌های جامعه مفید واقع شود. مادامی که با این نگاه به قرآن توجه نداشته باشیم، به غیر از اینکه کتابی مقدس را ترویج کرده‌ایم، تأثیری در زندگی ما نخواهد گذاشت.
حجت‌الاسلام خسروی افزود: تعبیر حضرت امام(ره) که قرآن‌پژوه حاذقی در عصر حاضر بودند، این است که قرآن کتاب تربیت است و از هر آیه قرآن باید انتظار داشت که برداشت تربیتی حاصل شود. با توجه به این تعبیر که قرآن کتاب تربیت و زندگی است، امروز باید برای پیشرفت روش‌ها و علوم به رویکرد میان رشته‌ای به قرآن توجه ویژه داشته باشیم تا بتوانیم مفاهیم مجرد قرآنی را ملموس‌تر و عینی‌تر در جامعه پیاده کنیم.
در آغاز این مراسم حجت‌الاسلام محمدعلی خسروی، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی، آموزش و توسعه مشارکت‌های معاونت قرآن و عترت وزارت ارشاد طی سخنانی بیان کرد: فهم قرآن و بررسی آیات آن، یک موضوع و کاربردی کردن آن، موضوع دیگری است که البته نیاز به رویکرد میان رشته‌ای دارد؛ آن هم برای کسانی که می‌خواهند به صورت عینی و عملی به پژوهش در این حوزه بپردازند.
وی با بیان اینکه قرآن کتاب پژوهشی و تاریخی نیست، ادامه داد: قرآن کتاب زندگی است و باید آیه به آیه آن برای تعالی زندگی و رفع گرفتاری‌های جامعه مفید واقع شود. مادامی که با این نگاه به قرآن توجه نداشته باشیم، به غیر از اینکه کتابی مقدس را ترویج کرده‌ایم، تأثیری در زندگی ما نخواهد گذاشت.
حجت‌الاسلام خسروی افزود: تعبیر حضرت امام(ره) که قرآن‌پژوه حاذقی در عصر حاضر بودند، این است که قرآن کتاب تربیت است و از هر آیه قرآن باید انتظار داشت که برداشت تربیتی حاصل شود. با توجه به این تعبیر که قرآن کتاب تربیت و زندگی است، امروز باید برای پیشرفت روش‌ها و علوم به رویکرد میان رشته‌ای به قرآن توجه ویژه داشته باشیم تا بتوانیم مفاهیم مجرد قرآنی را ملموس‌تر و عینی‌تر در جامعه پیاده کنیم.
عقل چگونه قابل سنجش است؟
وی با اشاره به موضوع عقل و مفهوم آن در قرآن گفت: عقل مفهومی قابل سنجش و قابل رؤیت نیست. عقل در قرآن در مواردی به کار رفته و برداشت‌هایی از آن شده که برای زندگی انسان مفید است. برای نمونه یک تعبیر از عقل نیرویی است که انسان با کمک آن بتواند صلاح و فسادش را تشخیص دهد. تعریف دیگر از عقل، نیرویی است که بتواند حق و باطل را از هم تشخیص دهد. اما این مفاهیم چگونه قابل سنجش است؟ آیه چهار سوره حجرات می‌فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ یُنَادُونَکَ مِن وَرَآءِ الْحُجُرَاتِ أَکْثَرُهُمْ لَا یَعْقِلُونَ»؛ عده‌ای از بیرون حجره پیامبر(ص)، ایشان را به اسم و به روشی سبک صدا می‌زدند و این کاری بی‌ادبانه بود. طبق این آیه یکی از نشانه‌های کم‌عقلی، بی‌ادبی است. آیه ۱۴ سوره حشر هم می‌فرماید: «تَحْسَبُهُمْ جَمِیعًا وَقُلُوبُهُمْ شَتَّىٰ ذَٰلِکَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَا یَعْقِلُونَ»؛ کسانی هستند که ظاهرا با هم‌اند، اما در دل نسبت به هم کینه دارند و انسان‌های بدگمان، بددل و متفرقی هستند. به تعبیر قرآن این افراد از تعقل بی‌بهره‌اند. بر این اساس، می‌توان عقل را به سنجش درآورد. رویکرد میان رشته‌ای به مطالعات قرآنی هم توجه به این سنجش است و اینکه جامعه را محک بزند. جامعه‌ای که درد دارد، اما درک ندارد یعنی از عقل استفاده نمی‌کند و نمی‌تواند گره از مشکلات بگشاید.
وی با اشاره به موضوع عقل و مفهوم آن در قرآن گفت: عقل مفهومی قابل سنجش و قابل رؤیت نیست. عقل در قرآن در مواردی به کار رفته و برداشت‌هایی از آن شده که برای زندگی انسان مفید است. برای نمونه یک تعبیر از عقل نیرویی است که انسان با کمک آن بتواند صلاح و فسادش را تشخیص دهد. تعریف دیگر از عقل، نیرویی است که بتواند حق و باطل را از هم تشخیص دهد. اما این مفاهیم چگونه قابل سنجش است؟ آیه چهار سوره حجرات می‌فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ یُنَادُونَکَ مِن وَرَآءِ الْحُجُرَاتِ أَکْثَرُهُمْ لَا یَعْقِلُونَ»؛ عده‌ای از بیرون حجره پیامبر(ص)، ایشان را به اسم و به روشی سبک صدا می‌زدند و این کاری بی‌ادبانه بود. طبق این آیه یکی از نشانه‌های کم‌عقلی، بی‌ادبی است. آیه ۱۴ سوره حشر هم می‌فرماید: «تَحْسَبُهُمْ جَمِیعًا وَقُلُوبُهُمْ شَتَّىٰ ذَٰلِکَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَا یَعْقِلُونَ»؛ کسانی هستند که ظاهرا با هم‌اند، اما در دل نسبت به هم کینه دارند و انسان‌های بدگمان، بددل و متفرقی هستند. به تعبیر قرآن این افراد از تعقل بی‌بهره‌اند. بر این اساس، می‌توان عقل را به سنجش درآورد. رویکرد میان رشته‌ای به مطالعات قرآنی هم توجه به این سنجش است و اینکه جامعه را محک بزند. جامعه‌ای که درد دارد، اما درک ندارد یعنی از عقل استفاده نمی‌کند و نمی‌تواند گره از مشکلات بگشاید.
فضیلت عقل از منظر امام رضا(ع)
خسروی در ادامه با اشاره به روایتی از امام رضا(ع)، بیان کرد: ابن‌سکیت از حضرت رضا(ع) سؤال می‌کند که «مَا اَلْحُجَّةُ عَلَى اَلْخَلْقِ اَلْیَوْمَ؛ امروز حجّت خداوند بر خلق چیست؟»، حضرت می‌فرمایند: «اَلْعَقْلُ یَعْرِفُ بِهِ اَلصَّادِقَ عَلَى اَللَّهِ فَیُصَدِّقُهُ وَ اَلْکَاذِبَ عَلَى اَللَّهِ فَیُکَذِّبُه؛ همان عقل است که به‌وسیله آن شناخته مى‌شود آنکه راستگو است از طرف خدا و از او باور می‌کند و آنکه دروغگو است و او را دروغ می‌شمارد».
وی افزود: رشد عقل در اثر تجرید و تعمیم است و نوعا از ۱۰ سالگی آغاز می‌شود. از این سن به بعد قوانین عامه برای فرد قابل فهم است. از طرفی گفته می‌شود تجربه، فوق علم است و این تجربه است که می‌تواند عقل را رشد دهد. قرآن هم می‌فرماید: «أَفَلَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَیَنْظُرُوا ...». فلذا اگر امروز علم می‌گوید تجربه علم را رشد می‌دهد، قرآن هم همین نظر را دارد.
در ادامه این مراسم، احمد بادکوبه، معاون پژوهشی دانشکده الهیات دانشگاه تهران نیز در سخنانی بیان کرد: در دنیای امروز بحث میان رشته‌ای و مطالعات چند رشته‌ای مدت‌هاست به طور جدی پیگیری می‌شود. گسترش مطالعات میان رشته‌ای جزء اهداف وزارت علوم است، اما این گسترش لوازمات خاص خود را می‌طلبد تا به ثمر بنشیند. در برخی رشته‌ها به بن بست‌هایی رسیده بودیم که مطالعات میان رشته‌ای این توانایی را دارد که کاستی‌ها را رفع کند.
وی با بیان اینکه برگزاری این جشنواره با رویکرد کاربردی سازی، جای تقدیر دارد، افزود: این جشنواره که به همت معاونت قرآن و عترت وزارت ارشاد برگزار می‌شود، بستری برای تبلیغ و تشویق است، اما کار علمی پیرامون این موضوع باید در دانشگاه‌ها و گروه‌های علمی دنبال شود. در رشته‌های علوم قرآنی این باب باز شده و مطالعات میان رشته‌ای در این حوزه ضرورت بیشتری هم دارد، تا اینکه از دام تکرار مباحث گذشته که پاسخگوی دانشجوی امروز نیست، برهیم.
بادکوبه با بیان اینکه مطالعات میان رشته‌ای باید در سه بخش نظام آموزشی و برنامه‌های درسی، استادان و دانشجویان جای خود را پیدا کند، گفت: برای این منظور، دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌های دانشگاه، تغییراتی داشته‌اند که می‌توان به حمایت جدی از مطالعات میان رشته‌ای تا سه برابر حمایت از سایر مطالعات قرآنی اشاره کرد. اخیراً هم دانشگاه تهران به رشته‌های دو وجهی توجه خوبی کرده است تا دانشجوی دوره لیسانس بتواند ۲۰ واحد از دروس خود را در سایر رشته‌ها و دانشکده‌ها بگذراند و به او گواهی هم داده می‌شود. از این طریق، ارتباط بین گروه‌ها، دانشکده‌ها، اساتید و دانشجویان بیشتر شده و گسترش مطالعات میان رشته‌ای ماحصل این اقدام است.
وی افزود: رشد عقل در اثر تجرید و تعمیم است و نوعا از ۱۰ سالگی آغاز می‌شود. از این سن به بعد قوانین عامه برای فرد قابل فهم است. از طرفی گفته می‌شود تجربه، فوق علم است و این تجربه است که می‌تواند عقل را رشد دهد. قرآن هم می‌فرماید: «أَفَلَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَیَنْظُرُوا ...». فلذا اگر امروز علم می‌گوید تجربه علم را رشد می‌دهد، قرآن هم همین نظر را دارد.
در ادامه این مراسم، احمد بادکوبه، معاون پژوهشی دانشکده الهیات دانشگاه تهران نیز در سخنانی بیان کرد: در دنیای امروز بحث میان رشته‌ای و مطالعات چند رشته‌ای مدت‌هاست به طور جدی پیگیری می‌شود. گسترش مطالعات میان رشته‌ای جزء اهداف وزارت علوم است، اما این گسترش لوازمات خاص خود را می‌طلبد تا به ثمر بنشیند. در برخی رشته‌ها به بن بست‌هایی رسیده بودیم که مطالعات میان رشته‌ای این توانایی را دارد که کاستی‌ها را رفع کند.
وی با بیان اینکه برگزاری این جشنواره با رویکرد کاربردی سازی، جای تقدیر دارد، افزود: این جشنواره که به همت معاونت قرآن و عترت وزارت ارشاد برگزار می‌شود، بستری برای تبلیغ و تشویق است، اما کار علمی پیرامون این موضوع باید در دانشگاه‌ها و گروه‌های علمی دنبال شود. در رشته‌های علوم قرآنی این باب باز شده و مطالعات میان رشته‌ای در این حوزه ضرورت بیشتری هم دارد، تا اینکه از دام تکرار مباحث گذشته که پاسخگوی دانشجوی امروز نیست، برهیم.
بادکوبه با بیان اینکه مطالعات میان رشته‌ای باید در سه بخش نظام آموزشی و برنامه‌های درسی، استادان و دانشجویان جای خود را پیدا کند، گفت: برای این منظور، دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌های دانشگاه، تغییراتی داشته‌اند که می‌توان به حمایت جدی از مطالعات میان رشته‌ای تا سه برابر حمایت از سایر مطالعات قرآنی اشاره کرد. اخیراً هم دانشگاه تهران به رشته‌های دو وجهی توجه خوبی کرده است تا دانشجوی دوره لیسانس بتواند ۲۰ واحد از دروس خود را در سایر رشته‌ها و دانشکده‌ها بگذراند و به او گواهی هم داده می‌شود. از این طریق، ارتباط بین گروه‌ها، دانشکده‌ها، اساتید و دانشجویان بیشتر شده و گسترش مطالعات میان رشته‌ای ماحصل این اقدام است.
در پایان این مراسم که با حضور معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار شد، از برگزیدگان دومین جشنواره رساله‌ها و مقاله‌های برتر قرآنی با اهدای لوح یادبود و جوایز نقدی تقدیر شد.
اسامی نفرات برگزیده و عنوان اثر پژوهشی آنها به شرح زیر است.
رتبه نخست: سیدروح‌الله شفیعی، از دانشگاه قم، با عنوان رساله «بررسی و نقد انگاره قرائت نبوی از جهان و پیامد‌های آن».
رتبه دوم: فاطمه حبیبی، از دانشگاه الزهرا(س)، با عنوان رساله «بررسی استعاره‌های مفهومی زبان در قرآن کریم با رویکرد شناختی».
رتبه سوم: علیرضا افضلی، از دانشگاه امام صادق(ع)، با عنوان رساله «دلالت‌پژوهی سنت‌های الهی بر آینده‌پژوهی».
عنوان رساله شایسته تقدیر هم به صدیقه معین‌مهر، از دانشگاه هنر اصفهان، با عنوان رساله «تبیین اصول معنایی حیات پایدار» رسید.
همچنین از کیوان احسانی و سیدابراهیم مرتضوی، از دانشگاه اراک، با دارا بودن مقاله «نقد نظریه نسخ عقلی از دیدگاه عقل، قرآن و حدیث» در بخش مقاله‌های برتر قرآنی تقدیر شد.
مطالب مرتبط
