نگاهی به سیره زندگی اولین شهید محراب

آیت‌الله شهید قاضی طباطبایی، اولین شهید محراب 40 سال پیش در چنین روزی به دست تروریست‌های گروهک فرقان در محراب نماز به شهادت رسید تا افتخار نخستین شهید محراب انقلاب اسلامی را از آن خود کند. روحانیت فداکار در جریان انقلاب اسلامی و پس از آن، در کنار سایر اقشار مردم در حفظ نظام اسلامی ایثارگری کرده‌اند که شهید بزرگوار «آیت‌الله سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی» اولین امام جمعه تبریز و مبارزترین عالم آذربایجان نمونه اعلایی از این نوع شخصیت‌های جاودانه است.

محمدعلی قاضی طباطبایی، فرزند آیت‌الله حاج میرزا باقر، در سال 1293 شمسی در تبریز متولد شد. وی تحصیلات مقدماتی علوم دینی را از پدر بزرگوار و عموی گرامی‌اش، آیت‌الله میرزا اسدالله در تبریز فرا گرفت و در سال 1316 هنگام قیام مردم تبریز به اتفاق پدرش، به خاطر مبارزات انقلابی به تهران تبعید شد و پس از چند ماه به تبریز بازگشت.

این عالم مجاهد دو سال بعد جهت تحصیل در حوزه علمیه قم به شهر قم مشرف شد و از محضر آیات عظام مرحوم ‌آیت‏‌الله سیدمحمد خوانساری‌، مرحوم ‌آیت‏‎الله سیدمحمد حجت کوه‎کمری‌، مرحوم ‌آیت‏‎الله صدر‌، مرحوم ‌آیت‏‏‎الله بروجردی‌ و ‌آیت‌‎‏الله گلپایگانی‌ کسب فیض کرد.

آن شهید بزرگوار از محضر «امام خمینی(ره)» نیز بهره برد و از شاگردان و علاقه‌مندان ایشان به‌شمار می‏‌‎رفت. در سال ۱۳۶۹ هجری قمری شهید قاضی از قم به نجف عزیمت کرد و نزد علمای برجسته نجف یعنی مرحوم «آیت‎‏الله حکیم عبدالحسین رشتی»، «میرزا باقر زنجانی» و «بجنوردی» به کسب علوم دینی پرداخت. راهنمایی شهید قاضی در مسائل سیاسی و انقلابی زبانزد خاص و عام بود.

شخصیت و آثار علمی آیت‌‎‏الله قاضی طباطبایی

آن شهید بزرگوار به‎دلیل تسلطی که به زبان عربی داشت، مقالاتی به زبان عربی برای مجلات کشورهای عربی نیز می‌نگاشت. مقالات زیادی از ایشان در مجلات مصر چاپ شده است، مطالعات تبلیغاتی ایشان به تصریح دوستان و آشنایان کم‌‏نظیر و اطلاعات ادبی ایشان بسیار وسیع بود. آثار قلمی با ارزشی از ایشان به یادگار مانده است که از آن جمله می‌توان به مقدمه و تصحیح تفسیر (جوامع‌المجامع) علامه طبرسی، ذکر حدیقه الصالحین در (الذریعه الی تصانیف الشیعه) شیخ آقا بزرگ تهرانی، پاورقی بر (فردوس الاعلی) نوشته کاشف الغطاء تعلیقات بر (انوار نعمانیه)، اضافات و تعلیقات بر کتاب (انیس الموحدین) ملا محسن نراقی، تقریرات دروس اساتید نجف، تقریرات فقه و اصول مرحوم آیت‏‌‏الله حجت، مراسلات با مرحوم علامه کاشف الغطاء. کتاب (صدقات امیرالمؤمنین و صدیقه طاهره)، تاریخ قضا در اسلام و حضرت امام حسین(ع) و تحقیق روز اربعین و... اشاره کرد.

ایشان کتابخانه ارزشمندی از اجدادش به ارث برده بود که اغلب نسخه‌های آن منحصر به فرد بودند. مرحوم قاضی طباطبایی با اغلب محققان معاصر چون آقا بزرگ تهرانی، جلال‎‏الدین محدث اُرموی، امام موسی صدر، آیت‌‎الله دستغیب و علامه امینی دوستی داشت و باب نامه‌نگاری همواره بین آن‌ها باز بود.

دوران حیات سیاسی آیت‎‏الله قاضی طباطبایی

شهید «آیت‎‏الله قاضی طباطبایی» همچنانکه در تلاش‎های علمی کوشا بود، در مبارزات سیاسی نیز شرکت فعالانه داشت. آن شهید بزرگوار دارای روحیه انقلابی و اراده‎‏ای خلال‎ناپذیر بود و در پرونده قطوری که ساواک در مورد ایشان تهیه کرده، این نکته مشهود است. شرکت علنی و بارز آن شهید در مبارزات سیاسی از سال‌های ۴۱ و ۴۲ همزمان با آغاز نهضت اسلامی شروع می‌شود و ایشان یکی از رهبران و پایه‌های نهضت در آذربایجان بود که در جریان همین مبارزات دستگیر و در زندان «قزل‎‏قلعه» تهران زندانی شد.

آیت‏‎الله شهید قاضی به اتهام اینکه در خلال بحث پیرامون حکومت اسلامی و جنایات اسرائیل در یک سخنرانی علنی نام امام را به عظمت و عزت بر زبان آورد به مدت شش ماه به «بافق» کرمان تبعید شد. پس از آن به بهانه دیگری شش ماه دیگر به زنجان تبعید شد. شهید قاضی در تبریز تنها نماینده تام‏‌الاختیار حضرت امام خمینی(ره) بوده و نقش ایشان در شکل دادن به مبارزات مردم تبریز نیز شایان توجه است.

«مسجد شعبان»، محور مبارزه و مرکز مبارزات در آذربایجان شرقی بود که شهید قاضی طباطبائی امامت آنجا را عهده‌دار بود. شهید قاضی در مبارزه از همه جلوتر و فوق‌العاده محبوب و مورد احترام بود و به همین دلیل دسایس دشمنان و منحرفان از اسلام علیه ایشان کارگر نمی‎شد. نفوذ ایشان به حدی بود که اگر روزی را در آذربایجان تعطیل اعلام می‏‌کرد بدون شک آن روز همه‎‏جا به‎حال تعطیل در می‌آمد.

آیت‌‎‏الله شهید قاضی جزو اولین کسانی بود که در آذربایجان اعلامیه خلع شاه از سلطنت را امضا کرد. ساواک با صرف بودجه‎های ویژه، جریانات مخالف ایشان در تبریز را تقویت می‎کرد تا اثرات فعالیت‏‌های ایشان را در زمینه‏‎سازی برای انقلاب خنثی کند.

در ماه‎های قبل از پیروزی انقلاب، رهبری جریانات حاد سیاسی، برپایی تظاهرات و تشکیل مجالس، همه بر عهده این شهید بزرگوار بود و ایشان اولین امضاکننده اعلامیه ۲۹ بهمن ۵۶ در چهلم شهدای قم بود. مرحوم آیت‏‌‎الله شهید قاضی همیشه سدّ مستحکمی در مقابل خطوط انحرافی در جریانات ضدانقلابی بود و از اوان پیروزی انقلاب علیه جریانات منحرف و وابسته، نظیر «خلق مسلمان» افشاگری‌های لازم را می‌کرد و منحرفان با وجود ایشان، قدرت و جرئت ابراز وجود پیدا نمی‏‎کردند. خدمات ایشان بعد از پیروزی انقلاب نیز شایسته توجه بسیار است.

ساواک در گزارشی گفته بود که در بررسی‌هایی که به عمل آمده معلوم شده آقای طباطبایی که می‌بایست تحت نظر ساواک باشد بدون اجازه ساواک از تهران خارج شده. پس از عزیمت آقای خمینی به قم، بین این دو نفر در قم ملاقاتی انجام گرفته که عکس ملاقات نامبرده نیز به ضمیمه تقدیم می‌گردد. (یاران امام به روایت اسناد ساواک، جلوهٔ محراب، ص ۱۱۹).

قاضی طباطبایی در تبریز دارای قدرت زیادی بود، به‌گونه‌ای که ساواک نیز بارها این را در گزارش‌های خود آورده است: «اگر این شایعه درست باشد که آقای قاضی در هر روز بیش از دویست هزار تومان خرج نمازگزاران می‌کند که در ماه مَبلغ سرسام‌آوری خواهد شد، با کسی که این قدر تمکن مالی دارد مخالفت کردن بی‌فایده است. حال اگر این شایعه درست نباشد و مردم به خاطر خود او به نمازش حاضر می‌شوند دیگر بدتر، چون این قدرت هیچ وقت شکسته نمی‌شود.» (مصاحبه با سید‌رضا غفاری، به نقل از کتاب خمینی اذربایجان، ص ۳۷).

پیوند و علاقه مرحوم قاضی با امام خمینی نیز ناگسستنی شده بود. وی پس از درگذشت مصطفی خمینی گفته بود: اگر یکی یا همه فرزندانم درمی‌گذشتند این‌چنین ناراحت نبودم که از رحلت آیت‎‏الله مصطفی خمینی ناراحت شدم. (به نقل از دکتر محمد باقر صدری مهربانی، مندرج در خمینی آذربایجان، ص ۴۸)

شهادت مجاهدی دیگر از ذریه امیرالمؤمنین(ع) در مسلخ عشق

«شهید قاضی طباطبایی» بلافاصله بعد از پیروزی انقلاب از طرف امام به سمت امام جمعه تبریز منصوب شد و اولین نمازجمعه را در این شهر بزرگ برپا کرد. ایشان همچنین کمیته‌های انقلاب اسلامی آذربایجان‌شرقی و غربی را تشکیل داد و نقش زیادی در راه اندازی استانداری‌ها، فرمانداری‌ها و ادارات استان ایفا کرد. مرحوم قاضی همچنین زحمات زیادی برای رسیدگی به محرومان و مستضعفین متحمل شد و تا آخرین لحظه از آرمان‌های خود کوتاه نیامد؛ تا اینکه پس از یک عمر مجاهده و تلاش خالصانه به دست عوامل خود فروخته و سر سپرده استکبار جهانی در شامگاه دهم آبان سال ۵۸ مصادف با عید سعید قربان سال ۱۳۹۹ هجری، بعد از ادای فریضه نماز مغرب و عشاء و در حال مراجعت از مسجد به منزل، مورد هجوم عوامل سرسپرده استکبار تحت نام گروه «فرقان» قرار گرفت و شربت شهادت را نوشید و اولین شهید محراب انقلاب لقب گرفت. یاد این فقید شهید گرامی و راهش پر رهرو باد.