تربیت اخلاقی در قرآن

تربیت اخلاقی، نقشی بسیار مهم در سلامت روح انسان و سعادت فرد و جامعه دارد. بدین‌سان تربیت اخلاقی یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که همیشه مورد توجه دانشمندان، محققان، اساتید دانشگاه و مربیان مدارس بوده است. شایان ذکر است که در دین مقدس اسلام، به اخلاق و تربیت اخلاقی توجه فراوانی شده است؛ به طوری که یکی از مهم‌ترین اهداف نزول قرآن کریم، تربیت اخلاقی، تهذیب انسان و پرورش افراد آراسته به فضایل اخلاقی است.
قوانین و آموزه‌های قرآن، تمامی مصالح فردی و اجتماعی انسان را در نظر گرفته، جوابگوی تمام نیازمندی‌های جوامع بشری است، بر تمام جنبه‌های دنیوی و زندگی مادی انسان‌ها نظارت دارد و همه جنبه‌های معنوی و اُخروی زندگی آنها را نیز تأمین می‌کند. آشنایی با قرآن و آموزش‌های آن، یعنی آشنایی انسان با جان و روح شیفته کمال خود، آن چنان که هست و آن چنان که باید باشد! قرآن، کتابی معمولی نیست که انسان را از دیدگاهی محدود، یا با دانش‌های در معرض دگرگونی مطرح کند؛ بلکه کتابی است که اگر تدبر و فهم عالی خود را با درونی پاک در آموزش و دریافت آن به کار ببندیم، به طور قطع، همه واقعیات مربوط به انسان را از آن دریافت خواهیم کرد و خواهیم پذیرفت، به این شرط که به آنچه می خوانیم، بیندیشیم و در سایه تفکّر و تأمّل و مطالعه بیشتر، به آنها عمل کنیم.

سالم‌سازی محیط
حجت‌الاسلام قهرمان احمدی، امام جمعه هریس در گفت‌وگو با ایکنا، اظهار کرد: عناصر و افراد ناسالم، در هر محیط به طور طبیعی وجود دارند. بدون تردید، محیط فاسد و ناسالم، کار تربیت اخلاقی را دشوار و چه بسا ناممکن می سازد. از این رو، سالم سازی محیط، رسالتی اجتماعی، وظیفه‌ای عُقلایی ـ انسانی و نیز تکلیفی دینی برای همگان است.
وی افزود: وجود الگوهای محبوب در جامعه، به خودی خود، افراد آن محیط را به سوی آنان سوق می‌دهد و دیگران از مکارم اخلاقی ایشان الگوبرداری می‌کنند.
وی‌ با استناد به آیه 71 سوره توبه خاطرنشان کرد:« وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَيُطِيعُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُولَئِكَ سَيَرْحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ» در این آیه می‌خوانیم: مردان و زنان با ایمان، ولی یار و یاور یکدیگرند؛ امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند؛ نماز را برپا می دارند و زکات را می پردازند و خدا و رسولش را اطاعت می‌کنند. به زودی، خدا آنان را مورد رحمت خویش قرار می‌دهد که خداوند توانا و حکیم است.
حجت‌الاسلام احمدی ادامه داد: قرآن با طرح چهره‌های محبوب و منفور در کنار هم، جامعه انسانی را به گزینش آگاهانه الگوهای مورد نظر خویش دعوت می کند. حتی در مورد پدران و گذشتگان نیز هشدار می‌دهد که بدون آگاهی با پیروی کورکورانه از آنان، زندگی خود را تباه نکنید.
امام جمعه هریس، یادآور شد: در قرآن کریم، روش عبرت آموزی، فراوان به کار گرفته شده است. تأمّل در آثار به جای مانده از گذشتگان که از سفارش‌های قرآن است، ما را متقاعد می‌کند که برای کناره گرفتن از هر خطایی، لازم نیست آن را تجربه کنیم و کیفرببینیم. قرآن، ما را به سیر و سفر در آثار گذشتگان و تجربه آموزی از پیشینیان دعوت می‌کند.
وی افزود: امیرالمومنین(ع) می‌فرمایند: دل‌ها را حالت خواستن و ناخواستن و روی آوردن و پشت کردن است. از راه خواسته‌ها و تمایلات، سراغ قلب‌ها بروید، چرا که اگر دل را به کاری مجبور کنند، کور می‌شود.
حجت‌الاسلام احمدی از شیوه‌های ایجاد محیط تربیت مساعد گفت و تأکید کرد: یکی از شیوه‌های ایجاد محیط تربیت مساعد، پدید آوردن الگوهای شایسته در آن محیط و کنار زدن الگوهای ناشایست است.

هدف تربیت اخلاقی
حجت‌الاسلام مهدی منصوری، امام جمعه شربیان در گفت‌وگو با ایکنا، اظهار کرد: هدف تربیت اخلاقی، پرورش استعدادهای درونی انسان برای ایجاد و رشد صفات و رفتارهای پسندیده اخلاقی است.
وی افزود: اعتقاد انسان به خدا و برداشتی که از اوصاف الهی دارد، در شئون مختلف زندگی او انگیزه‌ها، نیّت‌ها، داوری‌ها و اعمال او مؤثر است و شخصیت ویژه‌ای برای فرد می‌سازد و روش او را تغییر می‌دهد.
حجت‌الاسلام منصوری، ادامه داد: کسب رضایت خداوند بهترین راه تربیت است و چیزی بزرگ تر از آن یافت نمی‌شود، بنابراین قرآن، بسیار به آن پرداخته است.
امام جمعه شربیان ضمن بازگو نمودن لزوم شناسایی مبانی تربیت اخلاقی قرآن یادآور شد: برای شناسایی مبانی تربیت اخلاقی قرآن، باید ساحت‌های گوناگون انسان شناسی از نظر قرآن بررسی شود. باید رابطه انسان با خداوند، جهان هستی، خود و دیگران در نظر گرفته شود و در این راستا، به محدودیت ها، استعدادها و ضرورت های حیات انسانی توجه شود.
وی با اشاره به فرموده امیرالمومنین علی(ع) افزود: امام علی(ع) می فرمایند: مولاعلی(ع) می فرمایند: بیش‏ترین جایگاهى که خرد و عقل انسان در آن قربانى مى‌‏شود، هنگامى است که برق طمع مى‏‌درخشد.
حجت‌الاسلام منصوری ضمن بازگو نمودن بهترین شیوه هدایت امور از جانب خداوند تأکید کرد: انسانی که معتقد است کارگردان اصلی جهان تنها خداوند است و نیازمندی‌های او تنها با تدبیر خداوند، سر و سامان خواهد گرفت، دست نیاز به سوی دیگران دراز نخواهد کرد؛ درمقابل مشکلات بی تابی و کم صبری نخواهد داشت؛ زیرا او می داند که خداوند تنها ربّ او نیست، ربّ همه جهان است و امور را به بهترین شیوه هدایت خواهد کرد.