تأثیر انگاره‌های پیشینی بر روش تحقیقی سیدجعفر مرتضی/ نقد اندیشه مرجع‌انگاری قرآن در علم تاریخ
گروه اندیشه ــ خضری ضمن اشاره به اینکه یکی از الزامات سیره‌نگاری صحیح از نظر سیدجعفر مرتضی هماهنگی با قرآن است، تصریح کرد: قرآن یک منبع تاریخی نیست، ولی برای پژوهش درباره تاریخ اسلام الزاماً باید به آن مراجعه کنیم.
به گزارش ایکنا؛ نشست علمی «تاریخ‌نگاری سیدجعفر مرتضی عاملی» عصر امروز، 18 آذرماه با سخنرانی سیداحمدرضا خضری، حجت‌الاسلام رسول جعفریان و حسن حضرتی در دانشگاه تهران برگزار شد.
در ابتدای نشست، خضری به ایراد سخن پرداخت و گفت: بخش اصلی سخنان من الزاماتی است که سیدجعفر مرتضی برای سیره‌نگاری درست برمی‌شمارد. صحبت بر سر این است که چه الزاماتی را باید برای سیره‌نگاری درست به کار برد. ایشان برای سیره‌نگاری درست دوازده معیار را معرفی می‌کند. ایشان تصریح دارد که سیره‌نگاری کمتر از دانش تفسیر نیست. همانطور که دانش تفسیر نیازمند داشتن علوم متعددی است، برای سیره‌نگاری هم افراد باید این علوم را بدانند. مورد اول، بررسی حال راویان است؛ یعنی همان رجال الحدیث. مورد دوم درایه الحدیث است؛ یعنی خود روایت‌شناسی. نکته دیگر بحث عدم تعارض میان نصوص و مبانی اعتقادی است. اگر میان نصوص و مبانی اعتقادی تعارضی وجود داشته باشد، اولویت با مبانی اعتقادی است. دیگری، شخصیت‌شناسی راویان است.
وی افزود: نکته دیگر دور بودن روایات از تضاد و تناقض درونی است. نکته دیگر مطابقت با بدیهیات است. هماهنگی با واقعیات نکته دیگر است. مورد بعدی عدم مخالفت با حقایق علمی است. هر کدام از روایات نباید با حقایق علمی در تضاد باشد. مورد نهم، امکان وقوع تاریخی است؛ یعنی بشود پذیرفت که چنین چیزی امکان وقوع داشته است. مورد دیگر موافقت با احکام فطری و عقلی است. مورد یازدهم هماهنگی با اوضاع و تحولات سیاسی روزگار است؛ یعنی در آن زمانی که حادثه به وقوع پیوسته، امکان وقوع داشته است یا خیر. مورد دوازدهم که مهم‌ترین مورد محسوب می‌شود، هماهنگی با قرآن است.
وی افزود: ایشان تصریح دارد سیره‌نگاری در صورتی می‌تواند درست باشد که با قرآن هماهنگ باشد. چرا؟ به این دلیل که قرآن اولاً حکم است، ثانیاً مرجع است، ثالثاً میزان تشخیص است. چون قرآن هم حکم است، هم مرجع است، لذا می‌تواند معیار درستی برای تشخیص حقایق باشد. سؤال این است که مگر قرآن در مورد سیره پیامبر(ص) مطلبی دارد؟ بله، من هیچ وقت آیات را نشمردم، ولی اطمینان دارم صدها مورد از آیات قرآن کریم درباره موضوعاتی است که به سیره پیامبر(ص) مرتبط است. مثلاً در سوره آل عمران از آیه 130 تا پایان سوره، حدود 70 آیه راجع به شرایطی است که در احد اتفاق افتاده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران تصریح کرد: سؤالی که مطرح می‌شود، این است که آیا قرآن می‌تواند یک منبع و مرجع برای شناخت تاریخ باشد؟ به یک زبان آری و به زبان دیگر نه. به کدام زبان نه؟ اگر ما از گزارشات تاریخی تعریف ارائه کنیم و بگوییم گزارش تاریخی گزارشی است که حتماً سه عنصر زمان و مکان و اشخاص در آن معلوم باشد، در این صورت شما حتی یک مورد در قرآن پیدا نمی‌کنید که روایت تاریخی ذکر شده باشد و در آن زمان و مکان و اشخاص به طور مشخص روشن شده باشد.
وی تأکید کرد: بنابراین از این جهت، قرآن یک منبع تاریخی نیست. آیا با این توصیف نمی‌توان از قرآن برای تحقیقات تاریخی استفاده کرد؟ چرا؛ می‌شود استفاده کرد. اساساً چاره‌ای جز این نیست. مگر می‌شود کسی درباره احد مطلبی بگوید، ولی آیات قرآن را نادیده بگیرد. اما در این بخش، خطراتی شخص محقق را تهدید می‌کند؛ از جمله اینکه قرآن زمان‌دار نیست؛ دوم اینکه قرآن ظنّی‌الدلالة است؛ سوم اینکه در مورد قرآن بحث تفسیر به رأی مطرح است.
وی در پایان گفت: آیا سیدجعفر مرتضی در این زمینه موفق بوده است خیر؟ با تمام احترامی که برای ایشان قائلم و با اذعان به اینکه ایشان در بحث تتبع بی‌نظیر است، به نظرم ایشان یک چیزهایی را از قبل پذیرفته بود و بر اساس همین انگاره‌ها و پندارهای پیشینی خود پیش می‌رفت. بنابراین با اینکه ایشان در تاریخ تتبع می‌کرد، اما این تتبعات در جهت همان انگاره‌ها و پنداره‌های قبلی او بود.
انتهای پیام
