تعابیر مختلف درباره رشته دعا و مناجاتخوانی/ ضرورت برگزاری مستقل با آئین‌نامه و تیم داوری مجزا
گروه مسابقات ــ رشته دعا و مناجاتخوانی چند سالی است که به مسابقات و جشنواره‌های قرآنی کشور افزوده شده است، رشته‌ای که به دلیل سبک و سیاق خاص اجرا، بنا بر نظر داوران و حتی شرکت‌کنندگان نیازمند نگارش آئین‌نامه مستقل و هیئت داورانی متخصص و ... است.
به گزارش ایکنا؛ چندین هفته از برگزاری سیوچهارمین دوره جشنواره ملی قرآن و عترت دانشجویان سراسر کشور می‌گذرد، جشنواره‌ای که بخش آوایی آن در رشته‌های قرائت تحقیق، ترتیل، حفظ کل قرآن، حفظ ۲۰ جزء، حفظ ۱۰ جزء، حفظ پنج جزء، دعا و مناجاتخوانی، تواشیح و همخوانی قرآن و اذان به میزبانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز برگزار شد.
در میان رشته‌های این بخش، برگزاری رشته دعا و مناجاتخوانی با سبک و سیاق خاصی همراه است، سبکی متفاوت از سایر رشته‌ها که اگر در سالن حضور داشته باشید، جذب اجراها خواهید شد و اگر از اطراف سالن در حال گذر باشید، با شنیدن صدای مناجات‌خوان‌ها و دعاخوان‌ها، به حضور در سالن تشویق می‌شوی.
رشته دعا و مناجاتخوانی به دلیل روش اجرای متفاوتی که دارد و همراه شدن روضهخوانی و مرثیه‌سرایی در کنار دعا، دست اجراکننده آن برای اجرا با صوت‌های مختلف باز است. شاید همین موجب می‌شود تا نسبت به دیگر رشته‌ها با تنوع همراه باشد و حتی چشم برخی از مستمعان را پر از اشک می‌کند، اجرایی که باید طی بازه زمانی پنج‌دقیقه و سی‌ثانیه تا شش دقیقه و سی ثانیه خلاصه شود و پس از اجرای آن، متسابقان از تذکرات و راهنمایی‌های اساتید بهره‌مند می‌شوند. سپس کارنامه اجرایشان را دریافت می‌کنند. هنگامی که در مسیر قرآن قدم برمی‌داری، اتصال به اهل‌بیت(ع) نیز وجود دارد.
مرتضی رضایی، دانشجوی دانشگاه علوم پزشکی مازندران و متولد سال 75 در ساری است. در ابتدا به دلیل انگیزه‌اش به قرائت قرآن وارد عرصه قرآنی شد و به مدت شش سال نیز در این زمینه کار کرد.
وی با تأکید بر اینکه هنگامی که در مسیر قرآن قدم برمی‌داری، اتصال به اهل‌بیت(ع) نیز وجود دارد، بیان کرد: طی مراسم مختلف از من خواستند تا قطعاتی را اجرا کنم، دیدم انگار میل و علاقه‌ام به این عرصه بیشتر از قرائت قرآن است و این اتصال از خود قرآن ایجاد شد و در حال حاضر بیشتر در عرصه دعاخوانی فعالیت می‌‌کنم.
رضایی از محضر اساتیدی چون محمود اندرخورا، استادی از شهر خود، برای آموزش تخصصی قرائت بهره برده و پس از آن در محضر دیگر اساتید برای فراگیری فنون مداحی تلمذ کرده است. وی که به دلیل حضور در مسابقه به دنبال فراگیری فنون قرائت قرآن نرفته است، اظهار کرد: برای دعاخوانی به مسابقات روی آورده‌ام، آن هم به دلیل اینکه توانایی‌ام را نشان دهم. البته معتقدم حضور در این رشته حس و حالی دارد و رتبه‌هایی نیز در سطح استانی و ملی در رشته‌های گوناگون اذان و قرائت و مناجاتخوانی دارم.
وی بیان کرد: شاید یکی از مهم‌ترین دلایلی که به دنبال این رشته رفتم و از قرائت به دعاخوانی روی آوردم، این بود که مناجاتخوانی از دل برمی‌خیزد، به طوری که باید این روضه به طور کامل بر دلت نشسته باشد و اینکه تنها لحن پیاده شود، اثرگذار نیست. بنابر این دعاخوان بیشتر علاقه‌مند می‌شود تا در این عرصه قدم بردارد و بیشتر دلش می‌خواهد که در این عرصه غور کند. در قرائت قرآن تنها عربی می‌خوانید، اما در مداحی در کنار عربی، مناجات و مداحی‌هایی را به زبان فارسی نیز بیان می‌کنید.
رضایی درباره ترکیب داوران اظهار کرد: تیم داوری خوبی بود، اما این تیم نیازمند حضور حداقل چند نفر از مداحان و مناجات‌خوانان زبده و ممتاز کشور در کنار این اساتید قرآنی بود، نه اینکه همان اساتید قرائت به قضاوت این رشته بپردازند. ما از تذکرات این اساتید بهره‌مند شده‌ایم و اشتباهات فنی را پس از اجرا گوش‌زد کردند، اما معتقدم باید این اساتید در کنار هم باشند تا این هیئت داوری تکمیل شود.
میلاد ناصری، نماینده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در این دوره از جشنواره حضور یافته بود. وی دریافت‌کننده رتبه سوم رشته مناجاتخوانی در سیوچهارمین جشنواره ملی دانشجویان و فارغ‌التحصیل رشته دندان‌پزشکی از دانشگاه علوم پزشکی کرمان است. ناصری در ابتدا درباره اینکه در زمان دانشجویی در مرحله مقدماتی مسابقات قرآن وزارت بهداشت شرکت کرده و سپس با کسب حد نصاب لازم به مرحله کشوری راه پیدا کرده و اینکه به تازگی فارغ‌التحصیل شده است، توضیحاتی داد.
وی اصالتاً مشهدی است و از نوجوانی در رشته اذان فعالیت می‌کند (که رتبه‌هایی نیزدر این رشته دارد) درباره ورودش به عرصه مناجاتخوانی گفت: هنگامی که در سنین خردسالی و نوجوانی بودم، در مجالس مختلف روضهخوانی زنانه یا در مجالس مختلف در مسجد و محله و... می‌خواندم. البته باید بگویم در مشهد شرایط فراهم است، چنانکه مجمع ذاکرینی است که بسیاری از مداحان از این طریق جذب این عرصه می‌شوند. در این مجمع، متخصصانی هستند که ایرادهای شعری علاقه‌مندان به مناجاتخوانی و مداحی را می‌گیرند و افراد سبک‌های مختلف را اجرا می‌کنند و این مراسم هر شب در هر منطقه مشهد وجود دارد و من هم از جمله شرکت‌کنندگان هر هفته مجمع ذاکرین بودم که استعدادم در آنجا قوت گرفت.
وی با تأکید بر اینکه اگر تیم داوران متشکل از اساتید تخصصی مناجاتخوانی و مداحی باشد، بهتر است؛ چرا که این رشته آیتم‌ها و بخش‌های مختلفی دارد که نیازمند امتیازدهی اهل فن این عرصه است، افزود: در ترکیب داوران در این دوره جشنواره ملی، شاهد قضاوت همان داوران و اساتید قرآنی رشته قرائت بودیم و فقط حجت‌الاسلام واضحی، بخش اصول اجرا را نمره می‌دادند و به این اعضا اضافه شدند.
ناصری با تأکید بر اینکه این مشکلی است که در تمامی مسابقات اوقاف، وزارت بهداشت و ... نیز داریم، اظهار کرد: حال اینکه موضوع فوق ایراد دارد، اگر یکی از مداحان کاربلد باشد، خوب است؛ چراکه شیوه اصول اجرا و صوت مهم است. البته در بخش‌های تخصصی چون وقف و ابتدا و تجوید می‌توان از داوران قرآنی استفاده کرد. باید به این اذعان داشت از لحاظ اسمی افراد و اساتید بنام در ترکیب تیم داوری هستند، اما از لحاظ فنی و اصولی در ترکیب هیئت داوران، استاندارد حرفه‌ای این رشته رعایت نشده و بهتر است از حضور یک یا دو نفر از مداحان مطرح کشوری، که علم به فنون و نکات این رشته دارند، استفاده شود.
صرف استفاده از اساتید قرائت، نقص بزرگی است
وی بیان کرد: از سوی دیگر چون این رشته نوپاست، تعابیر و تفاسیر مختلف درباره آن وجود دارد. برخی می‌گویند عربی صرف بخوانید و یک عده می‌گویند به حالت مناجات بخوانید و ... پس عقل و منطق حکم می‌کند که مداحی نیز در این ترکیب دیده شود.
علی استثنایی، یکی دیگر از شرکت‌کنندگان رشته مناجاتخوانی بود. وی دانشجوی رشته علوم پزشکی از مشهد مقدس است. استثنایی با تأکید بر اینکه در هیئت داوری رشته مناجات و دعاخوانی قطعا باید مداحی حضور داشته باشد، افزود: صرف استفاده از اساتید قرائت، نقص بزرگی است، چون کلا قرائت قرآن با مداحی و مناجاتخوانی دو موضوع متفاوت است که هر کدام اصول‌ها و چارچوب‌های خودش را دارد. مداحی کردن انعطاف‌پذیر است. معمولاً مداحان همانند قاری قرآن بر ضوابط و نغمات قرآنی تسلط ندارند و اگر قرار باشد این رشته نیز با سختگیری تلاوت قرآن قضاوت شود، مشکل‌ساز است. حداقل یک نفر که در این زمینه سررشته دارد، باید حضور داشته باشد.
حسین هاشمی از دانشکده فنی منتظرین مشهد است نیز در این باره گفت: در رشته دعا و مناجاتخوانی داوران خوبی هستند، اما بهتر است هیئت داوران در رشته مداحی(دعا و مناجاتخوانی) تخصصی‌تر باشد. درست است که حجت‌الاسلام واضحی در بخش اصول اجرا به این هیئت اضافه شد، اما مانند سال‌های گذشته از اساتیدی که برای داوری رشته قرائت و ترتیل بودند استفاده شد. اگر یکی از اساتید استاد صوت و لحن باشد، کفایت می‌کند و باید بقیه از اساتید مداحی و دعاخوانی باشند. هیچ وقت یک مداح قاری خوبی نمی‌شود و یک قاری خوب نیز مداح خوبی نمی‌شود.
این دوره از جشنواره با قضاوت‌های مهدی دغاغله در بخش صوت، غلامرضا شاه‌میوه‌اصفهانی در بخش لحن، علی‌اکبر حشمتی در بخش تجوید، سعید رحمانی در بخش وقف و ابتدا و حجت‌الاسلام والمسلمین واضحی در بخش اصول اجرا همراه بود.
آیین‌نامه و فرم‌های داوری مداحی و دعاخوانی متفاوت باشد
مهدی دغاغله، رئیس هیئت داوران سیوچهارمین جشنواره ملی قرآن و عترت دانشجویان، نیز با تأکید بر اینکه «با نظری که هیئت داوران باید متفاوت از داوران رشته قرائت قرآن باشد، کاملاً موافق هستم»، گفت: زیرا از لحاظ صوت معیارهایی که برای ارزیابی صوت یک مداح استفاده می‌شود با یک قاری متفاوت است. مجموعه آیتم‌ها مخصوص ارزیابی صدای متناسب با تلاوت قرآن است که احتمال دارد صدای مداح مخصوص متنی غیر از قرآن و زبانی غیر از قرآن (عربی) باشد و در بخش آهنگ و لحن نیز همین‌گونه است.
وی تأکید کرد: حتی آیین‌نامه و فرم‌های داوری مداحی و دعاخوانی نیز باید به کلی متفاوت باشد، هر چند ممکن است در برخی از بخش‌ها مشترک باشند، چون رشته کاملاً مستقل و جدایی است و افزودن حجت‌الاسلام واضحی به ترکیب هیئت داوران در این بخش به خاطر همین بود. شاید حضور اساتید قرآنی در تیم داوری صحیح نباشد. علاوه بر حجت‌الاسلام واضحی که در متن دعا هم تخصص دارند، باید از متخصصانی که در ادا و اجرا نیز تبحر دارند مانند مداحان بزرگ کشور در رشته دعاخوانی استفاده شود. در حال حاضر دعاخوانی خالص نیست، بلکه در کنار آن نیز مقداری مداحی و ... نیز انجام می‌شود و معتقدم تخصصش متفاوت با قرائت قرآن است و به نظرم باید ترکیب داوران خاص این رشته باشد.
دغاغله بیان کرد: حتی نیازی نمی‌بینم که این رشته همزمان با مسابقات قرآن برگزار شود. یعنی به طور کلی مسابقه آن جدا از تیم داوری متفاوت باشد و در زمان دیگر و با آیین‌نامه‌ای کاملاً مستقل انجام شود. معتقدم داوران قرائت نیز باید غیر از داوران تواشیح باشند.
وی ادامه داد: در رشته تواشیح بحث ریتم را داریم که کاری کاملاً تخصصی است و قاری قرآن کار به ریتم ندارد و استاد قرآن و افرادی که تلاوت‌ها را ارزیابی می‌کند، الحان قرآنی را منهای ریتم ارزیابی می‌کند، اما تواشیح ریتمیک و متن آن غیر از متن آیات قرآن است و به ادیب و کارشناس ادبیات عرب نیاز هست و حتی معلوماتی نیز در شعر باید داشته باشد و به نظرم هر چه تخصصی‌تر باشد، بهتر است.
سعید رحمانی، از داوران این رشته، درباره ترکیب هیئت داوران، اظهار کرد: دعا و مناجاتخوانی خود یک رشته و گرایش است که نباید توقع داشته باشیم که دعا و مناجات را به قاری و مداح بگوییم تا بخوانند. البته طبیعتاً فردی که قاری است، خواندن دعا برایش راحت‌تر است، اما اینگونه نیست که هر قاری بتواند دعا بخواند. دعاخوانی یک شأنی است که در میان قدما وجود داشت، چنانکه برخی از آنها کسوتشان دعاخوانی بود. چنانکه مرحوم آقاسی یا سایر بزرگان هنگامی که در حرم امام رضا(ع) به دعاخوانی می‌پرداختند، کسوتشان و فن دعاخوانی‌شان خاص بود و لزوماً نباید مداح و قاری می‌بودند، بلکه دعاخوان بودند.
وی با تأکید بر اینکه باید در زمینه دعاخوانی به سمتی برویم که به عنوان یک رشته نگاه شود و خودش دارای شأن مستقل باشد، گفت: اگر توقع داشته باشیم که حتما مداحان، دعاخوان باشند این درست نیست و اگر هم توقع داشته باشیم که قاریان دعاخوان باشند، این هم درست نیست. در حال حاضر مسابقات به گونه‌ای طراحی می‌شود که همراه با دعاخوانی، متسابق مداحی نیز می‌کند و حال آنکه در زمان معاصر دعاخوانانی چون مرحوم صالحی و موسوی‌قهار، دعاخوانانی بودند که این دعاخوانی به آنها شاکله می‌داد و اگر فعالیت دیگری نیز دارند بارز و چشمگیر نیست و آنها با دعاخوانی شناخته شده‌اند.
در مسابقات دعا خواندن ملاک باشد نه مجلس‌گردانی
رحمانی با تأکید بر اینکه باید این رشته را تقویت کنیم، اظهار کرد: باید به سمتی برویم که رشته دعاخوانی مستقل باشد و هم تمرینات و کلاس‌های مستقلی داشته باشد و اصراری به برقراری ارتباط میان قاری و مداحی نداشته باشیم. دعاخوانی رشته جدیدی است و کسوت دعاخوانی را باید از قُدما بگیریم. آنها در این زمینه پیشرفت کرده‌اند و مردم هم آنها را با این رشته می‌شناسند. بنابراین در مسابقات باید دعا خواندن ملاک باشد، نه مجلس‌گردانی. اگر کسوت دعاخوان را به مداحی تغییر دهیم یعنی از رشته دعاخوانی دور شده‌ایم.
وی بیان کرد: مفاد آیین‌نامه و چینش داوران باید تغییر کند و متناسب با همان رشته دعاخوانی شود. چنانکه در دیگر مسابقات و جشنواره‌ها در این رشته جای کار هست، به گونه‌ای که رشته دعاخوانی را مستقل ببینیم تا پیشرفت کنیم و اگر انتظار داشته باشیم قاری یا مداح را بیابیم و دعاخوان کنیم، این رفع و رجوع اورژانسی کار است و صواب نیست.
بنابر آنچه گفته شد می‌طلبد تا مسئولان ذی‌ربط در برگزاری رشته دعا و مناجاتخوانی بیش از پیش اهتمام لازم را داشته باشند و با دقت نظر بیشتری در مورد آیین‌نامه، فرم‌های داوری و انتخاب اعضای هیئت داوران این رشته‌ها بکوشند و به عنوان رشته مستقل به آن نگاه کنند.
