روش تفسیری بازرگان گرته‌برداری از قرآن‌پژوهان غربی است/ تفسیر علمی؛ لغزشگاه مفسران
گروه حوزه‌های علمیه ــ عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی(ص) العالمیة با اشاره به دو ویژگی بارز تفسیری بازرگان یعنی تفسیر با رویکرد تاریخگذاری آیات و تفسیر علمی، گفت: روش تفسیری بازرگان گرته‌برداری از قرآن‌پژوهان غربی است که مشکلاتی دارد.
حجت‌الاسلام والمسلمین حسین علوی‌مهر، استاد جامعةالمصطفی العالمیه(ص)، در گفت‌وگو با ایکنا در مورد روش بازرگان در برداشت از قرآن گفت: وی در بحث تفسیر دو ویژگی مشخص داشت؛ اول اینکه معتقد بود تفسیر باید طبق روش نزول یا همان تفسیر تنزیلی انجام شود و ویژگی دوم نقش علوم در تفسیر قرآن است.
وی افزود: بازرگان معتقد بود که علوم مختلف می‌توانند نقش مهمی در تفسیر قرآن داشته باشد؛ بر این اساس کتاب «باد و باران» را نوشت و مباحث زیادی را در مورد طبیعت و جو مورد بحث قرار داد و در حوزه فیزیک هم نظرات خاصی را بیان کرد و در مجموع مباحث علمی دوره خود را وارد عرصه تفسیر کرد.
گرته‌برداری از آرای غربیان
علوی‌مهر با بیان اینکه او 12 پاره از آیات را براساس ترتیب نزول مورد بحث قرار داد، اظهار کرد: مشکلی که روش بازرگان دارد، نوعی گرته‌برداری از تفکرات دانشمندان غربی است که معتقد به تاریخگذاری قرآن کریم هستند؛ این افراد بهترین راه تفسیر را تاریخگذاری آیات می‌دانند، در حالی که این تفکر از لحاظ مبنایی مشکلات جدی دارد.
استاد جامعةالمصطفی(ص) العالمیة ابراز کرد: اولین مشکل این تفکر آن است که به طور دقیق تاریخ نزول همه آیات را نمی‌توانیم استخراج کنیم و منابع معتبر و متقنی درباره نزول آیات براساس تاریخ نزول نداریم. بنابراین می‌توانیم بخش‌هایی از آیات را به این روش بحث کنیم.
دشواری تعیین تاریخ نزول
وی با بیان اینکه اهل سنت حدود 750 آیه را در تفاسیرشان معلوم کرده‌اند که تاریخ نزول و شأن نزول دارد، اظهار کرد: حدود 350 روایت اسباب‌النزول هم در شیعه در ذیل آیات وجود دارد، اما کار در تعیین تاریخ دقیق نزول آیات بسیار مشکل‌تر از سبب نزول و منبع معتبر خیلی کم است. حتی ترتیب نزول سوره‌ها که چندین تفسیر بر این اساس از سوی اهل سنت نوشته شده و حجت‌الاسلام بهجت‌پور هم تفسیر تنزیلی همگام با وحی را نوشته‌اند، بر مبنای روایتی از ابن‌عباس با تلخیصی است که آیت‌الله معرفت بیان کرده است. برخی متخصصان باز هم به این مسئله اشکال گرفته‌‌اند.
علوی‌مهر در جمع‌بندی این مبحث بیان کرد: تاریخگذاری نزول قرآن که غربی‌ها به آن قائل هستند و بازرگان هم گرته‌برداری کرده، مشکلات خاصی دارد و درباره مباحث علمی قرآن هم دست به تألیفاتی زده و علاقه‌مند به آن بود. باید بااحتیاط گام برداریم و نمی‌توانیم هر بحث علمی را به قرآن تحمیل کنیم، بلکه آنچه را از علم (زیستی، پزشکی، کیهان‌شناسی و ...) که به صورت قطعی ثابت شده و با ظواهر قرآن مطابقت دارد تا حدودی پذیرفته می‌شود و باز هم نمی‌توانیم همه یافته‌های علمی را منطبق بر آیات قرآن کنیم.
استخراج مباحث علمی 12 دسته از آیات
وی افزود: بازرگان مباحث علمی 12 دسته از آیات را استخراج کرده است؛ یک فرد محقق غربی بحث تاریخگذاری را پیگیری کرده و بازرگان هم طبق نظریه وی به آیات پرداخته است که تصور می‌کنم سه جلد است.
علوی‌مهر در پاسخ به اینکه آیا شهرت و نوع نگرش سیاسی او سبب انتساب برداشت‌هایی ناصواب از قرآن نشده است یا التقاطاتی در تفسیر قرآن او وجود دارد؟ بیان کرد: مرحوم بازرگان و همفکران وی وقتی وارد بحث نظام‌های سیاسی شدند، نوع حاکمیت ولی فقیه را قبول نداشتند و بر حاکمیت ملت و هر چه مردم بپسندند تأکید داشتند؛ این تفکر به ملی‌گرایی شهره است. امام مبحث ولایت فقیه را عملی مطرح و اجرا کردند و بازرگان با آن مخالفت کرد.
نویسنده کتاب آشنایی با تاریخ تفسیر و مفسران تصریح کرد: این نوع نگرش وی در بحث نظامات سیاسی و حکومتی است، ولی در بحث تفسیر با این نگرش وارد نشد، بلکه بیشتر متأثر از علوم در مغرب‌زمین بود و بیشترین تأثیرپذیری فکری وی در تاریخگذاری و ورود مباحث علمی به قرآن از اندیشمندان غربی بود.
تفسیر علمی؛ لغزشگاه مفسران
وی با بیان اینکه ورود علمی به قرآن کریم نامطلوب و مردود نیست، اظهار کرد: از آنجا که غالباً مفسران در لغزشگاه تفسیر به رأی هستند باید عصای احتیاط به دست بگیرند تا احیاناً به افراط‌گرایی در تفسیر و تحمیل رأی روی نیاورند.
استاد جامعةالمصطفی(ص) العالمیة در پاسخ به اینکه بازرگان و همفکران او درباره ولایت فقیه استدلال قرآنی مطرح می‌کردند یا صرفاً نگرش سیاسی را پسندیده بودند؟ تصریح کرد: بحث ولایت فقیه به صورت صریح در قرآن وجود ندارد، بلکه با الغای خصوصیت به آن می‌رسیم؛ در قرآن اتکا بر روی ولایت اولی‌الامر است که مراد ائمه(ع) هستند؛ البته می‌توان با الغای خصوصیت تعمیم بدهیم، گرچه نوعاً در بحث اثبات ولایت فقیه به روایات استناد شده است؛ از جمله به روایت «توقیع امام زمان(عج)» به آخرین نائب خاص خود و تأکید شده که فقها امنای من هستند و در فتنه‌ها و گرفتاری‌ها به روات احادیث ما رجوع کنید.
این استاد حوزه تصریح کرد: البته دلایل عقلی هم پشتوانه ولایت فقیه است، ولی آیه صریحی در این باره وجود ندارد و باید دقت کرد که نبود آیه صریح هم دال بر نبودن پشتوانه متقن دینی برای ولایت فقیه نیست.
انتهای پیام
