واکاوی مجالس امالی شیخ صدوق در فصلنامه مطالعات تاریخ اسلام

به گزارش ایکنا؛ در این شماره از فصلنامه مطالعات تاریخ اسلام، مقالاتی با عناوین «منابع مالی علما با تکیه بر کتاب ریاض العلماء»، «ابزارهای مورد استفاده در مجازات مجرمان در ایران سده‌های میانه»، «ایلخانان وضرورت های بازسازی بغداد» «ظهور و افول پارسیان اسماعیلی مسلک آذربایجان در قرن ششم هجری»، «بررسی تغییرات مذهبی رساله های تعبیرخواب از دوره تیموری به عصر صفوی و قاجار»، «واکاوی محل برگزاری مجالس امالی شیخ صدوق» و «بررسی تطبیقی رویکرد رساله های تحریم دخانیات در عصر قاجار» منتشر شده است.

منابع مالی علما با تکیه بر کتاب ریاض العلماء

در طلیعه نوشتار «منابع مالی علما با تکیه بر کتاب ریاض العلماء» می‌خوانیم یکی از منابع  این دوره که در کنار شرح احوال علماء گاه اشاراتی به ممر درآمد و یا میزان درآمد آنها داشته است کتاب ریاض‌العلما و حیاض‌الفضلاء اثر عبدالله افندی اصفهانی است که با توجه به دقت نظر نویسنده و اعتباری که این کتاب دارد می‌تواند تا اندازه‌ای برخی از پرسش‌های موجود در این موضوع را پاسخ گوید. در این جا سعی شده است با تجزیه و تحلیل داده‌های کتاب ریاض العلماء نشان دهیم که حتی در یک کتاب رجالی که هدفش گزارشات مالی نبوده است می‌توان اطلاعات ارزشمندی از انواع درآمده‌ها، میزان درآمد و  نحوه پرداخت آن به دست آورد که این خود بخشی از تاریخ اقتصادی این دوره می‌باشد. با امید به آن که شروعی برای تحقیقات بیشتر در زمینه تاریخ اقتصادی دوره صفویه باشد که هنوز راه طولانی در پیش دارد.

ایلخانان و ضرورت‌های بازسازی بغداد

در طلیعه نوشتار «ایلخانان و ضرورت‌های بازسازی بغداد» می‌خوانیم تهاجم ویرانگر مغول‌ها به بغداد از سوی هلاکو به دستور خان بزرگ منگو قاآن در سال 656 هـ ق موجب کشت و کشتار و ویرانی و تخریب بغداد شد. این پژوهش همِّ اصلی خود را بر اهتمام ایلخانان در بازسازی و رونق تجاری در شهر بغداد در فاصله زمانی 656 هـ ق تا 750 هـ ق می‌نهد و به تحلیل علل و انگیزه‌های ایلخانان در بازسازی بغداد و تأثیر ساخت سیاسی و نگرش طبقه حاکمه اعم از ایلخانان و وزرا بر ساختار اجتماعی و اقتصادی این شهر می‌پردازد. بر پایه یافته‌های این پژوهش به رغم اهتمام ایلخانان بر عمران و آبادانی و رونق تجاری و اقتصادی بغداد، بنابر علل و عوامل متعدّد شکوفایی و پیشرفت در آن چندان رضایت‌بخش نبوده است.

واکاوی محل برگزاری مجالس امالی شیخ صدوق

نویسنده مقاله «واکاوی محل برگزاری مجالس امالی شیخ صدوق» در طلیعه نوشتار خود آورده است با توجه به جایگاه ممتاز شیخ صدوق در میان فقها و محدثین متقدم شیعه، تاکنون پژوهش‌های بسیاری در خصوص ابعاد گوناگون حیات و فعالیت­های وی صورت گرفته‌است. با این همه هنوز برخی از وجوه زندگی صدوق در ابهام باقی مانده‌است. از جمله مواردی که با این رویکرد می‌توان به بررسی آن پرداخت مسأله‌ی شناسایی محل دقیق برقراری مجالس املاء شیخ صدوق‌است. امری که از توجه به تعارض آراء پژوهشگران با یکدیگر در این زمینه و نیز تعارضِ این نظرات با داده‌های موجود در متن کتاب امالی حاصل شده‌است. برای پاسخ به پرسش اصلی این پژوهش، درخصوص محل برگزاری مجالس املاء شیخ صدوق، از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده­است. توجه به داده­های موجود در متن کتاب امالی، ساختار و محتوای این اثر، شرایط زمان املاء آن و سایر مستندات موجود؛ در نهایت این فرضیه را مورد تایید قرار می‌دهد که تمامی مجالس امالی شیخ صدوق از ابتدا در نیشابور برقرار شده و فقط چند مجلسِ مشخص او در طوس بوده‌است.

بررسی تطبیقی رویکرد رساله‌های تحریم دخانیات در عصر قاجار

در طلیعه مقاله «بررسی تطبیقی رویکرد رساله‌های تحریم دخانیات در عصر قاجار» می‌خوانیم دخانیات وابعاد سیاسی ،اجتماعی واقتصادی آن از مباحث مهم درمطالعات تاریخ سیاسی واجتماعی ایران عصرقاجاریه است.دراین دوران پیرامون تحریم دخانیات علمای شیعه رساله هایی نوشته اند.ازجمله رساله های تدوین شده در این دوره می توان به رساله های کربلایی،هیدجی ومحمد باقر بیرجندی اشاره کرد.دراین نوشتار تلاش شده مقایسه ای تطبیقی میان سه رساله فوق در باب دخانیات انجام گیرد و رویکردهای مختلف اجتماعی، سیاسی و فقهی آنها مورد بررسی قرار گیرد.درمیان این آثاررساله نصح الاستغاثه من ملاعین ثلاثه بیرجندی به سبب دیدگاها ی فقهی،رویکرد پزشکی و اجتماعی آن در خور توجه است. از این رو مقاله حاضر با روش توصیفی – تحلیلی به مقایسه دیدگاه های مطرح در آثار فوق پرداخته است. یافته های پژوهش نشانگر رویکرد اجتماعی به عنوان وجه اشتراک این آثار است،اما نگرش جامع بیرجندی واهتمام وی به ابعاد اجتماعی،فردی،پزشکی وفقهی تریاک سبب شده که اثرش از سایر آثار متمایز باشد.