نگرش قرآن به فلسفه احکام

هر حکم و دستورى که در قرآن آمده است، فلسفه ویژه‌اى دارد که از دیرباز اندیشه مفسّران و فقهاى اسلامى را به خود جلب کرده است. در نگاه اهل دیانت و آنان که قرآن را وحی الهی می‌دانند، هر حکم و دستوری که در آن آمده، دارای ملاک، مصلحت و حکمتی ویژه است، زیرا در بینش خداپرستان، آفریدگار جهان، در نهایت علم و حکمت است و از هرگونه بیهودگی، سستی و پوچی در آفرینش یا در هدایت خلق و تشریع و تعیین احکام، مبرّاست.

احکام و دستورات دينی نسخه‌هايی هستند که پيامبر اکرم(ص) و پيشوايان دينی از طرف خداوند برای بشر آورده‌اند تا «سعادت و خوشبختی» انسان را در «دنيا و آخرت» تأمين کنند و اگر عقل از فهم و درک علت يک حکم عاجز بود، چون انسان مؤمن می‌داند احکام الهی «بر اساس مصلحتِ» او از طرف «خداوند حکيم» صادر شده بی‌چون و چرا آن را می‌پذيرد و عمل می‌کند. آيات قرآن مهم‌ترين و متقن‌ترين منبع شناخت فلسفه احكام هستند.

جوانان با پی بردن به فبسفه احکام، قانع می‌شوند

حجت‌الاسلام جواد حاجی‌زاده، امام جمعه اهر در گفت‌‌وگو با ایکنا از آذربایجان‌شرقی،، اظهار کرد: انسان‌ها به‌ویژه جوانان با پی بردن به فلسفه احکام، خودشان را قانع می‌کنند و در قرآن کریم، در 500 آیه به احکام اشاره شده است.

وی با استناد به آیه 14 سوره طه «إِنَّنِي أَنَا اللَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِي وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِكْرِي»، بیان کرد: ‌در این آیه می‌خوانیم: منم خدای یکتا که هیچ خدایی جز من نیست، پس مرا به یگانگی بپرست و نماز را بخصوص برای یاد من به پادار.

امام جمعه اهر، یادآور شد: هيچ یک از احكام دين اعم از واجب، حرام، متسحب، مكروه و ... بدون فلسفه و علت نيست و در واقع تمام اوامر موجود در قرآن و روايات و بايدها و نبايدها بر مبنای مصلحت پايه‌گذاری و تشريع شده است.

وی با اشاره به فرموده امام رضا(ع) افزود: ایشان می‌فرمایند: می‌بینیم که خدای متعال چیزهایی را حلال کرده که مردم برای زندگی و ادامه آن به آن چیزها نیازمند هستند و برای آنان مصلحت و فایده‌ای دارد، اما چیزهایی را حرام کرده که علاوه بر این که مورد نیاز بشر نیست موجب فساد و فنا و نیستی او است.

حجت‌الاسلام حاجی‌زاده، ضمن بازگو کردن ناتوانی عقل بشری در فهمیدن اسرار الهی، بیان کرد: بعضی از اسرار و فلسفه‌ احکام با دانش و عقل بشری فهميده نمی‌شود و در کتاب‌های دينی نيز حکمت و فلسفه‌ آن احکام ذکر نشده است و مؤمنان از روی تعبد و ايمانی که به خداوند متعال و ائمه اطهار(ع) دارند به آن احکام عمل می‌کنند چون می‌دانند رشد و کمال انسان در گرو اطاعت و عمل به دستورات خداوند است و چون او را حکيم می‌دانند، يقين دارند که حکيم فقط از روی حکمت و مصلحت عمل می‌کند پس تمام دستورات او هم حکيمانه است ولو علت آن‌ها را هم ندانند و هر چه فرموده «حرام» يا «مکروه» است می‌دانيم يک ضرری برای ما داشته و هر چه «واجب» يا «مستحب» است، يک نفع و مصلحتی داشته است.

وی با اشاره به فرموده امیرالمومنین علی(ع)، افزود: ایشان می‌فرمایند: خدا مخلوقاتش را با بعضی از اموری که به اصل آن جاهلند، یعنی فلسفه و ریشه‌اش را نمی‌دانند و به حکمت و نکته‌هایش توجه ندارند، آزمایش می‌کند برای این‌که اشخاص تمیز داده شوند، خوب‌ها از بدها، اطاعت‌کنندگان از معصیتکاران جدا شوند.

حجت‌الاسلام حاجی‌زاده، احکام الهی را دارای ملاک و حکمتی دانست و تأکید کرد: در نگاه اهل دیانت و آنان که قرآن را وحى الهى مى‌دانند، هر حکم و دستورى که در آن آمده، داراى ملاک، مصلحت و حکمتى ویژه است، زیرا در بینش خداپرستان، آفریدگار جهان، در نهایت علم و حکمت است و از هرگونه بیهودگى، سستى و پوچى در آفرینش یا در هدایت خلق و تشریع و تعیین احکام، مبرّاست.

هرچه برای آخرت انسان مصلحت است در قالب فروع دین آمده است

همچنین حجت‌الاسلام عبدالغفار غفاری، امام جمعه بخشایش در گفت‌وگو با ایکنا از آذربایجان شرقی، اظهار کرد: هرچه برای دنیا و آخرت انسان مصلحت دارد، خداوند در قالب فروع دین، احکام شریعت، معاملات و عبادات بعد از اعتقادات بیان فرموده است.

وی با استناد به آیه 104 سوره آل عمران «وَ لْتَکنْ مِنْکمْ أُمَّةٌ یدْعُونَ إِلَی الْخَیرِ وَ یأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ ینْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکرِ وَ أُولئِک هُمُ الْمُفْلِحُون» بیان کرد: در این آیه می‌خوانیم: و باید برخی از شما مسلمانان، خلق را به خیر و صلاح دعوت کنند و امر به نیکوکاری و نهی از بدکاری کنند، و اینها که واسطه هدایت خلق هستند، رستگار خواهند بود.

حجت‌الاسلام غفاری ادامه داد: هرچه را که برای انسان مفسده و ضرر دارد، در قالب محرمات بیان فرموده است.

وی با اشاره به علت و مقصود هر آنچه در شریعت اسلام آمده افزود: تمام آن چه در شریعت اسلام آمده، علت، مقصود، حکمت و هدفی دارد، آن چه خدا بدان امر یا از آن نهی کرده است یا حلال و حرام شمرده؛ همگی دارای مقاصد و غایاتی است و اهل علم باید در جست‌وجوی این مقاصد برآیند و در حد فهم خود آن را درک و اثبات و برای مردم بیان کنند.

امام جمعه بخشایش، از منفعت تمامی احکام برای انسان و جامعه گفت و یادآور شد: از منظر قرآن تمامی احکام شرعی و الهی برای انسان و جامعه‌اش منفعت دارد و درپی آن انسان با خدای خود همواره در ارتباط خواهد بود.

وی با اشاره به فرموده امام جعفرصادق(ع) افزود: ایشان می‌فرمایند: هیچ چیزی از جانب شارع جعل نشده است مگر بر اساس علت و هدفی.

حجت‌الاسلام غفاری، ضمن بازگو کردن لزوم به دست آوردن اصول دین از راه تحقیق برای مسلمانان، تأکید کرد: انسان مسلمان باید اصول دین را از راه تحقیق به دست آورد یعنی برای خودش دلایلی داشته باشد تا در توحید، نبوت، امامت، عدل و معاد به یقین برسد و ملاک، رسیدن به یقین است هر چند دلایلی که او آن‌ها را قبول می‌کند بسیار ساده باشد. پس از قبول اصول، در فروع باید تقلید کرد و برای انجام اعمال دانستن دلیل و فلسفه احکام ضروری نیست، ولی دانستن حکمت‌های انجام اعمال از این نظر که یقین انسان را افزایش داده و به استحکام پایه‌های ایمان کمک می‌کند، مفید و بلکه لازم است.