رحمت؛ گوهر بعثت

خداوند رسول گرامى اسلام را رحمتى عام و فراگير معرفى كرده و در آیه ۱۰۷ سوره انبیا خطاب به آن حضرت فرموده است كه تو را نفرستاديم، جز آن كه مى‌خواستيم رحمتى به مردم جهان ارزانى داريم:

(وَ مَا أَرْسَلْنَاکَ إِلاَّ رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ )

پیامبر گرامی اسلام به واقع مظهر تامّ رحمت الهى بود. در خبری که ابویعلی موصلی و ابن جوزی از قول آن حضرت روایت کرده‌اند، خود فرموده است:

«إِنَّمَا بُعِثْتُ رَحْمَة.»

من به عنوان رحمتى برانگيخته شده‎ام.

وجود آن حضرت بالاترين رحمت الهى بر جهانيان بود. قاضى عيّاض از قول ابوبكر محمد بن طاهر مى‌نويسد: «خداى متعال محمد (ص) را به زينت رحمت مزيّن فرمود، بنابراين، وجود آن حضرت رحمت بود و تمام صفات و ويژگى‌هاى وى رحمتى براى مردم بود.»

مبنا و اساس سيره پيامبر اكرم(ص) بر رحمت بود، چنانكه قاضی عیاض از قول على (ع) روایت کرده که گفت از رسول خدا (ص) درباره سنّت آن حضرت پرسيدم، حضرت فرمود:

«وَ الْحُبُّ أَسَاسِي.»

محبت بنياد و اساس روش و سنّت من است.

آن حضرت جامعه را با قدرت رحمت و محبت اداره مى‌كرد. راهبری حضرت بر مبنای رحمت و محبت بود. با همين عامل مردمان را پیش برد و به سوى مقصد كمال سير داد.

پيامبر اكرم چنان با مردم از سر محبت و دلسوزى رفتار مى‌كرد كه كسى نمى توانست در صداقت و درستى راهبری و مديريت او ترديدى به دل راه دهد و همين رحمت و محبت و دلسوزى به تمام معنا بود كه دوستى آن حضرت را در دل مردمان جاى مى داد. مردم با همه وجود می دیدند که پیامبر تمام توانش را در هدايت و اصلاح آن ها به كار گرفته است و با همۀ وجود براى ايشان دل مى سوزاند و مى سوزد. خداوند در آیۀ ۱۲۸ سورۀ توبه پيامبرش را با اين ويژگى ارج نهاده و فرموده است:

(لَقَدْ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمُوْمِنِينَ رَؤُوفٌ رَحِيمٌ )

بی گمان پيامبرى از خود شما به سويتان آمد كه رنج‌هاى شما بر او سخت است و بر هدايت شما حریص است، اصرار دارد و نسبت به مؤمنان رئوف و مهربان است.

خداوند مى فرمايد ما از جانب خود رسولى از جنس شما، از خودتان براى هدايتتان فرستاده ايم كه از شدّت محبت و نوع پرورى؛ ناراحتى، نادارى، پريشانى، نادانى و گمراهى شما بر او سخت مى آيد و نمى تواند تحمّل كند. بر آسايش و نجات شما بسيار حريص است. نسبت به مؤمنان رئوف و مهربان است. به ویژه آن که به جاى مِنْكُمْ در اين آيه 'مِنْ أَنْفُسِكُمْ آمده است، كه اشاره دارد به شدّت ارتباط پيامبر با مردم، گویا پیامبر پاره اى از جان مردم و از روح جامعه است که در میان آنان برای هدایت آنان گام برمی‌دارد. به همين دليل تمام دردهاى آن‌ها را مى‎داند؛ از مشكلات مردم آگاه است؛ در ناراحتى‌ها، غم‌ها، رنج‌ها و اندوه‌ها با مردم شريك است و به هیچ روی سخنى جز به نفع آن‌ها نمی‌گويد و گامى جز در راه هدایت و نجات آن ها برنمی‌دارد. اين تعبیر در واقع نخستين وصفى است كه در آيه براى پيامبر اکرم ذكر شده و بیانگر آن روحیۀ لطیف و دردمند و دلسوز و پر رحمت پیامبر است. گوهر رسالت پیامبر بر رحمت واقع شده بود . رحمت؛ گوهر بعثت است.

مصطفی دلشادتهرانی؛ پژوهشگر تاریخ اسلام