نگرش قرآن به تقدیر

گاهی گفته می شود که سرنوشت هر کس از روز نخست، بدون اطلاع و حضور او، از طرف خداوند تعیین شده و بنابراین هرکس با سرنوشت معیّنى از مادر متولد مى‌شود که قابل دگرگونى نیست، هر انسانى نصیب و قسمتى دارد که ناچار باید به آن برسد. چه بخواهد و چه نخواهد ‌و کوشش‌ها براى تغییر سرنوشت بیهوده است. بنابراین تفسیر،‌ بدیهى است که انسان موجودى مجبور و بى اختیار است. ولى بررسى منابع اسلامى نشان مى‌دهد این تفسیر مورد تأیید اسلام نیست و قبول و پذیرش آن، تمام مفاهیم مسلّم اسلامى از قبیل:‌ تکلیف، جهاد، سعى و کوشش و استقامت و... را به هم مى ریزد.
سرنوشت انسان با دست او رقم می‏‌خورد و همو است كه با استفاده از آزادی و اختیار خویش آینده خود را می‌‏سازد. مشیت الهی بر این تعلق گرفته كه انسان كارهای خود را با حریت و انتخاب انجام دهد، یعنی انسان طبعاً و ذاتاً در انتخاب و گزینش و یا ترك و رها كردن كاملاً آزاد است و دست او در فعل و ترك هر كاری كاملاً باز است.
سرنوشت انسان توسط خداوند این گونه رقم خورده كه هر انسانی با اختیار و اراده خود، راه سعادت و خوشبختی یا شقاوت و بدبختی را انتخاب كند.
علم الهی تعلق گرفته به فعل انسان با شرط اختیار
حجت‌الاسلام صمد ناصری، امام جمعه خسروشهر در گفت‌‌وگو با ایکنا از آذربایجان‌شرقی، اظهار کرد: علم الهی تعلق گرفته به فعل انسان با شرط اختیار، یعنی خداوند از پیش ازل می‏‌داند كه انسان با اختیار خود كار خاصی را انجام می‏‌دهد، یا آن را با اختیار خود ترک می‏‌كند.
وی از نتایج فکر کردن در مورد تقدیرات خداوند بیان کرد: فكر كردن در مورد تقدیرات خداوند گامی در راه شناخت بهتر افعال و صفات الهی است؛ چرا كه مخلوقات این جهان و نظم و هماهنگی بین آنها و نظام و مقررات حاكم بر آنها، همگی از افعال خداوند است كه با شناخت بهتر و بیشتر آنها، افعال خداوند بهتر شناخته می‌شوند و بر اساس شناخت بهتر ما از عالم، راه سعادت و كمال خود را بهتر می‌شناسیم و به هدف خلقت نزدیک تر می شویم. از این رو، شناخت تقدیرات الهی، نه تنها كاری ممنوع نیست، بلكه كاری ضروری و بایسته است.
حجت‌الاسلام‌ ناصری، با استناد به آیه 38 سوره مدثر «كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ رَهِينَةٌ» ادامه داد: در این آیه می‌خوانیم: هركس در گرو كارى است كه كرده است.
امام جمعه خسروشهر، یادآور شد: نجات انسان در قيامت و رهايى او از عذاب الهى، در گرو پاسخگويى به سؤالات در دادگاه عدل خداوند است.
وی با اشاره به فرموده امیرالمومنین علی(ع) افزود: ایشان می‌فرمایند: كارها چنان در سيطره تقدير است كه در برابر تقدير، هيچگونه تدبيري كارساز نخواهد بود.
حجت‌الاسلام‌ ناصری، ضمن بازگو نمودن نقش انسان در تعیین سرنوشت خود تاکیدکرد: از نظر قرآن و عقل، انسان سرنوشت خود را با دست خویش تعیین می‏‌كند. این مطلب با علم خدا به این كه عاقبت انسان چگونه خواهد شد، نیز انسان چه كارهایی را انجام خواهد داد ناسازگار نیست، زیرا علم خدا در مورد انسان بدین گونه است كه خدا می‌‏داند انسان با اختیار خود چه كارهایی را انجام می‏‌دهد و چه كارهایی را ترک می‏‌كند.

اراده الهى با اختيار بشر منافاتى ندارد
حجت‌الاسلام عبدالغفار غفاری، امام جمعه بخشایش در گفت‌و گو با ایکنا از آذربایجان‌شرقی، اظهار کرد: اراده الهى با اختيار بشر منافاتى ندارد؛ چون خداوند اراده كرده كه كارها بر طبق انتخاب انسان صورت بگيرد. به تعبير ديگر خداوند انسان را با اختيار آفريده و مقدّر نموده كه آدمى درحيطه ‏خاصى، به ‏اختيار خود عمل‏ كند.
وی ضمن بازگو نمودن توانایی انسان در تغییر قسمت افزود: درست است كه همه چيز قسمت انسان است، منتها خداوند اين قسمت‏‌ها را تغييرپذير گذاشته است و انسان مى‌‏تواند با انتخاب خود، در آنها تغييراتى بدهد.
وی با استناد به آیه 41سوره فصلت «إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِالذِّكْرِ لَمَّا جَاءَهُمْ ۖ وَإِنَّهُ لَكِتَابٌ عَزِيزٌ» بیان کرد: در این آیه می‌خوانیم: به كيفر خويش رسند آنان كه به قرآن كه براى هدايتشان آمده است ايمان نمى‌آورند، حال آنكه كتابى ارجمند است.
حجت‌الاسلام غفاری، ادامه داد: بین علم، مشیت، اراده، تقدیر و قضای خداوند رابطه و ترتیبی وجود دارد كه قضای او، آخرین مرحله از مراحل وجود شیء است.
امام جمعه بخشایش، با اشاره به فرموده امام جعفرصادق(ع) افزود: ایشان می‌فرمایند: هیچ تنگنا و گشایشی نیست مگر آنکه مشیت و قضا و امتحان الهی در آن نهفته است.
وی هرچه اتفاق می‌افتد را قسمت انسان دانست و تاکیدکرد: هرچه اتفاق مى‏‌افتد، قسمت انسان است؛ چون خودش اين عاقبت را دانسته يا ندانسته انتخاب كرده است. مثلاً كسى كه به سرعت زياد در جاده لغزنده حركت و تصادف مى‌‏كند، اين قسمت او بوده؛ چون خودش بى ‏احتياطى كرده و قوانين را زير پا گذاشته است.