نگرش قرآن به بصیرت

بصیرت در فرهنگ قرآنی، حالتی است که به انسان توانایی درک درست حقایق و تحلیل واقعیت‌ها را می‌دهد. بصیرت، فهم عمیق و فراست واقعی نسبت به پدیده‌های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و فکری است. از منظر قرآن، روایات و دانشمندان، بصیرت یک امر بسیار مهم و فوق‌العاده با اهمیت است که بر اساس آموزه‌های دینی و توصیه‌های متفکران با ژرف اندیشی در آیات آفاقی و انفسی، عمل به تقوا و پاکیزگی نفس، داشتن ایمان، چشم بینا، گوش شنوا، استعداد پذیرش و خوش بینی نسبت به حرکت تاریخ و سر نوشت آدمی به دست می‌آید.

این واقعیت سرنوشت‌ساز، به خوبی در متون دینی و کلام بزرگان و دانشمندان بیان شده است و در تحصیل آن باید از ابزارهای مانند توبه، یاد خدا، همراهی با علمای عامل، زهد و معرفت خدا، استمداد جُست. با دقت در آیات قرآن و توجه به الگوهای قرآنی و پذیرش رهبری پیامبران الهی و آخرت خواهی، می توان بصیرت را به چنگ آورد.

عواملی مانند غفلت، نفاق، جمود اندیشی، خودخواهی و پیروی از شیاطین، از موانع بصیرت اند. باید دانست که بصیرت به مفهوم «با سواد بودن» نیست، اگر چه سواد را از پایه‌های مهم بصیرت می‌دانند؛ بلکه بصیرت، فراتر از سواد است.

حجت‌الاسلام قهرمان احمدی، امام جمعه باسمنج در گفت‌‌وگو با ایکنا از آذربایجان‌شرقی، اظهار کرد: بصیرت برازنده کسی است که نیروی قلبی او از انوار قدسی حضرت حق منوّر و سیراب شده باشد تا بدین وسیله، حقایق اشیا و امور را درک کند، به همان شکلی که انسان به طور متعارف، با چشم خویش قادر به تشخیص صورتها، رنگها و خلاصه، اشیای پیرامون خویش است. بصیرت در فرهنگ قرآنی، حالتی است که به انسان، توانایی درک درست حقایق و تحلیل واقعیت‌ها را می‌دهد.

وی ادامه داد: خداونددر آیه 108 سوره یوسف می‌فرماید «قُلْ هَٰذِهِ سَبِيلِي أَدْعُو إِلَى اللَّهِ ۚ عَلَىٰ بَصِيرَةٍ أَنَا وَمَنِ اتَّبَعَنِي ۖ وَسُبْحَانَ اللَّهِ وَمَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ بگو: این راه من است من و پیروانم، و با بصیرت کامل، همه مردم را به سوی خدا دعوت می‌کنیم! منزّه است خدا! و من از مشرکان نیستم!».

احمدی، بصیرت را بهترین شاخص برای هدایت انسان دانست و ادامه داد: بهترین شاخص برای تنظیم و هدایت انسان به سمت حقیقت و در نتیجه رسیدن به سعادت و کمال، داشتن «بصیرت» در تمامی عرصه‌هاست تا به عنوان راهنما و قطب‌نما در حرکت و حیات اجتماعی و سیاسی او به شمار آید.

وی با اشاره به اینکه مردم را چشم بسته و بدون آگاهى نبايد به انجام كارى ترغيب كرد، گفت:  پیامبراکرم(ص) می‌فرمایند «کور آن نیست که چشمش نابینا باشد، بلکه کور واقعی آن کسی است که دیده تصیرتش کور بشد».

احمدی، ضمن بازگو کردن چرایی پندگیری از عبرت‌ها، تأکید کرد: بصیرت تنها این نیست که ببینیم و بشنویم، بلکه باید از عبرت‌ها پند گرفت تا عبرت دیگران نشد، بنابراین عقل تنها راه نجات و هدایتگر بشر به راستی‌ها و خیرخواهی است.

بصیرت، نوعی به کارگیری عقل در مسیر هدایت انسان است

حجت‌الاسلام جواد حاجی‌زاده امام جمعه اهر، در گفت‌‌وگو با ایکنا از آذربایجان‌شرقی، اظهار کرد: بصیرت، نوعی به کارگیری عقل در مسیر هدایت انسان و استفاده از روشن‌گری آن است.

وی افزود: انسان برای حرکت در مسیر سعادت، ضمن نیاز به نیروی ایمان و اسلحه تقوا، نیازمند درک صحیح و بینش منطقی در برخورد با وقایع و حوادث پیرامون خود و قدرت تشخیص حق از باطل در موارد مشتبه است که اندیشمندان از این بینش با عنوان «بصیرت» یاد کرده‌اند.

امام جمعه اهر گفت: خداوند در آیه 53 سوره کهف می‌فرماید «وَرَأَى الْمُجْرِمُونَ النَّارَ فَظَنُّوا أَنَّهُمْ مُوَاقِعُوهَا وَلَمْ يَجِدُوا عَنْهَا مَصْرِفًا، چون مجرمان آتش را ببينند، بدانند كه در آن خواهند افتاد و راه رهايى از آن نيست».

حاجی‌زاده، از رهایی انسان‌های با بصیرت از سرگردانی گفت و ادامه داد: انسان‌های با بصیرت از سردرگمی، حیرت و سرگردانی و توقف و کجروی رهایی می‌یابند. آنان که از چشم عبرت و بصیرت بهره برده‌اند، توجهی به دنیا و لذات فانی آن ندارند و آن را با آخرت و قُرب خداوند معاوضه نمی کنند.

وی ادامه داد: پیامبراکرم(ص)می‌فرمایند «هرگاه خداوند، خیر بنده‌ای را بخواهد، قفلِ دل او را برایش می‌گشاید و یقین و راستی را در آن می‌نهد و دلش را برای راهی که در آن قدم گذاشته است، آگاه می‌سازد و دلش را پاک و زبانش را راستگو و اخلاقش را درست و گوشش را شنوا و چشمش را بینا می‌سازد».

حاجی‌زاده، ضمن بازگو کردن بهره‌برداری بهینه اهل بصیرت از روشنایی خدادادی، افزود: از نظر قرآن، هر رخدادی آیه‌ای روشنگر است، بنابراین از آن به بصایر یعنی مایه‌های روشنگری یاد می‌کند. انسانی که اهل بصیرت است، با این روشنایی که از هر رخداد به دست می‌آورد و باطن و حقایق آن را می‌یابد، این امکان را برای خود فراهم می آورد تا از آن چیز بهترین استفاده را داشته باشد.