آغوش باز ریاض برای دوحه و دومینوی عادی‌سازی روابط با اسرائیل

به گزارش ایکنا، بعد از اینکه مرزهای زمینی و هوایی عربستان و قطر بعد از سه سال بسته شدن دوشنبه، 15 دی بازگشایی شد، در حاشیه نشست سران شورای همکاری خلیج فارس سه‌شنبه، 16 دی در شهر العلا عربستان سعودی، پایان قطع روابط چند کشور عربی با قطر اعلام شد.

در این نشست قطر و عربستان سعودی اعلام کردند به اختلافات میان یکدیگر پایان داده‌اند. وزیر خارجه عربستان سعودی ضمن اعلام پایان اختلافات با قطر، ازسرگیری کامل روابط دیپلماتیک میان دو کشور را اعلام کرد. سه سال قبل، عربستان سعودی در کنار سه کشور بحرین، امارات و مصر، ضمن قطع تمام روابط سیاسی و اقتصادی با قطر، این کشور را تحت محاصره همه جانبه قرار دادند. علاوه بر این کشورها، کشورهای دیگری مانند جیبوتی، دولت مستعفی یمن، مالدیو، موریتانی، کومور، نیجر و گابن هم از این تصمیم عربستان حمایت کردند.

با این همه بعد از سه سال، محمدبن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، به استقبال تمیم بن حمد بن خلیفه آل ثانی، امیر قطر رفت تا روابط اینگونه مجدداً آغاز شود.

در مورد اینکه بازگشت روابط بین قطر و این چند کشور عربی به نفع یا ضرر کدام کشورهای منطقه است، گمانه‌‌زنی‌های زیادی انجام شده اما موضوعی که بیش از هر چیز دیگر اهمیت دارد، نقش دولت دونالد ترامپ در تغییر وضعیت منطقه خلیج فارس به نفع رژیم صهیونیستی است.

یکی از طرح‌هایی که دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا از ابتدای به قدرت رسیدن و نشست بر صندلی ریاست جمهوری آمریکا در سر داشت، تغییر وضعیت خاورمیانه و بازبینی روابط با کشورهای منطقه غرب آسیا بود. خروج از توافق هسته‌ای با ایران، انتقال سفارت آمریکا از تل‌آویو به بیت‌المقدس (به معنای به رسمیت شناختن این شهر به عنوان پایتخت رژیم صهیونیستی)، امضای توافقنامه صلح با طالبان و سرعت دادن خروج نیروهای نظامی آمریکا از عراق و افغانستان از جمله مهمترین اقدامات واشنگتن در منطقه غرب آسیا بود.

اما دو موضوع بیش از مسائل دیگر در مورد سیاست‌های آمریکا در خاورمیانه نمود بیشتری داشت؛ ترور سردار سپهبد شهید قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه ایران در عراق که نقش برجسته‌ای در مبارزه علیه داعش داشت و دوم، تلاش برای عادی‌سازی روابط کشورهای عربی منطقه با رژیم صهیونیستی.

ترور شهید سلیمانی به طور کامل معادلات را در عراق تغییر داد و در نهایت دولت و مجلس عراق در اقدامی هماهنگ خواستار اخراج نظامیان آمریکایی از عراق شدند. اما در عرصه سیاسی اعلام عادی‌سازی روابط امارات متحده عربی و بحرین با رژیم صهیونیستی باعث تغییر معادلات در منطقه غرب آسیا شد(مراکش و سودان در آفریقا نیز دیگر کشورهای عربی و اسلامی بودند که روابط خود را با رژیم صهیونیستی به حالت عادی درآوردند).

اما عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی و بازگشت روابط قطر و کشورهای متحد عربستان به حالت عادی چه ارتباطی باهم می‌تواند داشته باشد؟

به نظر می‌رسد که دولت ترامپ در روز‌های پایانی خود در حال سرعت دادن به پروژه خود در خاورمیانه برای مقابله با ایران و حمایت از رژیم صهیونیستی است. از سوی دیگر این اقدام ترامپ را می‌توان آماده‌سازی عربستان برای تغییرات احتمالی در روابط این کشور با دولت جدید آمریکا به رهبری جو بایدن دانست که به اندازه ترامپ دیدگاه مثبتی در مورد عربستان و سیاست‌های این کشور در منطقه ندارد.

با این حال، این فقط سیاست‌های رئیس جمهور جدید ایالات متحده نیست که عربستان سعودی را به سمت مسیر جدید در رابطه با همسایه ثروتمند خود حرکت داده است. آنگونه که برخی کارشناسان اظهار کرده‌اند، به احتمال زیاد حکام سعودی در طول این سه سال دریافته‌اند که تحریم قطر با توجه به حمایت دو قدرت منطقه‌ای یعنی ایران و ترکیه از دوحه، نتیجه معکوس داشته است. در واقع قطر نه تنها بعد از تحریم و قطع رابطه عربستان و متحدانش منزوی نشد، بلکه نقش‌آفرینی خود را در منطقه غرب آسیا پررنگ‌تر کرد.

از سوی دیگر این عادی‌سازی روابط ریاض و دوحه نشان‌دهنده این است که عربستان سعودی نتوانسته قطر را ترغیب کند که از روابط خود با ایران، رقیب اصلی عربستان در منطقه چشم‌پوشی کند. همچنین قطر همچنان روابط خوب خود را با گروه اخوان‌المسلمین که به ادعای عربستان گروهی تروریستی هست، نیز ادامه داده است. به عبارت دیگر، سعودی‌ها فهمیده‌اند که تنش در روابط با قطر نه تنها ضرورتی نداشت بلکه به ضرر ریاض تمام شد، به خصوص اینکه دولت ترامپ به عنوان بزرگترین متحد عربستان علی‌رغم رابطه بسیار خوب با این کشور، حاضر به حمایت از این اقدام سعودی‌ها نشد.

در این میان نباید از روند عادی‌سازی روابط کشورهای مرتجع عربی با رژیم صهیونیستی چشم‌پوشی کرد. در این روند که به نظر می‌رسد در روزهای آخر دولت دونالد ترامپ سرعت گرفته در مورد کشور بعدی که به این قطار می‌پیوندد، گمانه‌زنی‌های بسیاری شده است.

برخی کارشناسان عقیده دارند، عادی‌سازی روابط بین ریاض و دوحه به نوعی پیش‌درآمدی برای عادی‌سازی روابط قطر و رژیم صهیونیستی است. هر چند که مقامات قطری تاکنون اظهار نظری در این مورد نکرده‌اند، اما شرایط و موقعیت اقتصادی و سیاسی قطر و مشابهت آن با امارات نشان می‌دهد که احتمال دارد این کشور روابط خود را با رژیم صهیونیستی به حالت عادی یا حداقل روابطی را در زمینه‌های غیرسیاسی مانند ورزش برقرار کند. برگزاری جام‌ جهانی فوتبال 2022 و احتمال حضور گردشگران صهیونیست در خاک قطر به بهانه تماشای فوتبال یکی از مواردی است که احتمالاً سال آینده میلادی شاهد آن خواهیم بود.

گزارش از محمدحسن گودرزی