همت قرآنی آیت‌الله خزعلی در دوران ستم‌شاهی / نقش بانویی که همچون «اسماء بنت عمیس» یاور همسر مجاهدش بود
خادم‌القرآن آیت‌الله ابوالقاسم خزعلی در دوران ستم‌شاهی که به علت مبارزه تحت شدیدترین محدودیت‌های سیاسی و امنیتی بودند و در دورانی که توجه به حفظ قرآن در حوزه‌های علمیه همچون امروز رایج نبود، به حفظ کل قرآن کریم و نهج‌البلاغه و تدریس تفسیر قرآن اقدام کرد. در این مسیر، نقش همسر ایشان، حاجیه خانم طاهره کلباسی که همچون اسماء بنت عمیس، یاور همسر مجاهدش بود، ممتاز و کم‌نظیر است.
به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست گرامیداشت خادم قرآن و اهل بیت(ع) عالم مجاهد، مرحوم آیت‌الله ابوالقاسم خزعلی و یادمان سومین سالگرد ارتحال حاجیه خانم طاهره کلباسی، همسر مکرمه ایشان، همزمان با ایام سوگواری شهادت حضرت فاطمه زهرا(س)، شامگاه شنبه، 20 دی‌ماه در استودیوی ایکنا برگزار شد.
در این نشست که با پخش مستقیم از صفحه اینستاگرام ایکنا همراه بود، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا نوراللهیان مهاجر خراسانی، استاد حوزه و مشاور رئیس کتابخانه ملی؛ محسن معینی، قرآن‌پژوه و عضو هیئت علمی بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی و حجت‌الاسلام والمسلمین محمدجواد ابوالقاسمی، معاون بین‌الملل سازمان انتشارات سمت حضور داشتند.
اهتمام آیت‌الله خزعلی(ره) به قرآن و نهج‌البلاغه در دوران ستم‌شاهی
در آغاز، محسن معینی، مجری و کارشناس این نشست اظهار کرد: امروز برای بزرگداشت عالم مجاهد، مفسر و حافظ قرآن و نهج‌البلاغه، مرحوم آیت‌الله خزعلی و همسر ایشان، حاجیه خانم طاهره کلباسی گرد هم آمده‌ایم. آیت‌الله خزعلی در زمانی به حفظ و توجه به قرآن پرداختند که نه تنها از نظر سیاسی و امنیتی تحت فشار بود، بلکه در حوزه‌های علمیه به قرآن کمتر توجه می‌شد و بیشتر عالمان، مسیر اصلی حوزه را مسیر فقه و اصول می‌دانستند، اما ایشان علاوه بر اینکه در زمینه فقه و اصول نزد عالمانی همچون حضرت آیت‌الله العظمی بروجردی و امام خمینی(ره) تحصیل می‌کردند به حفظ قرآن و نهج‌البلاغه اهتمام داشتند.
وی افزود: این نکته شنیدنی است که یکی از شاگردان و حوزویان خدمت آیت‌الله‌العظمی سیدابوالقاسم خوئی رسید و به ایشان خبر داد که علامه سیدمحمدحسین طباطبایی در قم، مباحث تفسیری را شروع کرده است. آیت‌الله‌العظمی خوئی در جواب فرمود: «آقای طباطبایی، تضحیه کرده است»، یعنی خود را قربانی کرده است، چون در آن زمان، تفسیر در حوزه‌ها کمتر رواج داشت. در چنان فضایی شخصیت‌هایی مثل آیت‌الله خزعلی به نهضت قرآنی اهتمام جدی داشتند.
معینی اضافه کرد: همسر مکرمه آیت‌الله خزعلی نیز اهل انس با قرآن و خدمتگزار به ساحت قرآن و خود از خاندانی اهل علم و فضل بود؛ اجداد این بانو همچون میرزا ابراهیم کلباسی از علمای شیعه بودند. تقارن ایام سوگواری حضرت فاطمه زهرا(س) با سومین سالگرد ارتحال حاجیه خانم کلباسی ایجاب می‌کند که در این مجلس، از فاطمه زهرا(س) بانوی بزرگ اسلام یاد شود. چه اینکه آن بانوی فاضله نیز خود را خدمتگزار حضرت فاطمه زهرا(س) می‌دانست.
تقارن فاطمیه و ارتحال حاجیه خانم کلباسی، خدمتگزار فاطمیه
حجت‌الاسلام ابوالقاسمی با اشاره به ایام سوگواری حضرت فاطمه زهرا(س) اظهار کرد: حضرت فاطمه(س) محبوب دل‌های همه مسلمانان هستند و نسبت به ایشان در میان فِرق اسلامی هیچ اختلافی وجود ندارد، حضرت فاطمه(س) بزرگترین پاسدار قرآن است و کسی است که به عنوان مفسر و حافظ و پاسدار قرآن از ایشان نام می‌بریم. در آخرین وصیت حضرت فاطمه(س) نکات بسیار مهمی درباره قرآن مطرح شده است. به همه مخاطبان توصیه می‌کنم که فرمایشات ایشان را بخوانند. البته اختلاف نظر وجود دارد که این متن بلند درباره علی ابن ابی‌طالب(ع) است یا قرآن؟ آیا منظور حضرت فاطمه زهرا(س) قرآن ناطق بود یا قرآن صامت؟ به هر حال حضرت فاطمه(س) در این وصیت توصیفات مفصلی درباره قرآن دارند که علامه محمدرضا حکیمی و بزرگان، آن خطبه را در توصیف قرآن آورده‌اند که شاید متن به این کاملی درباره قرآن کمتر شنیده شده است. ای کاش فرصت و موقعیتی بود که سخنان حضرت فاطمه(س) درباره قرآن به طور منظم از رسانه‌ها برای مردم تبیین شود.
معاون بین‌الملل سازمان انتشارات سمت ادامه داد: حتماً شنیده‌اید که فاطمه زهرا(س) فرموده‌اند: من سه چیز را دوست دارم، نگاه به چهره پیامبر(ص)، قرائت قرآن و انفاق. یکی از اساتید، تفسیر ویژه‌ای از این کلام حضرت داشت و می‌گفت: این کلام، پیامی عمیق به زن‌های مسلمان است. چون جامعه آن روز، جامعه سیاسی نبود و نگاه به پیامبر(ص)، نگاه به ولی خدا و عصاره خلقت بود. در آن زمان، قرآن خواندن بزرگترین شاخص علم و دانش بود و حضرت فاطمه(س) می‌خواست با این پیام بگوید که دوست دارم خودم هم در اوج علم باشم. ایشان دوست دارد طرفدارانش در سراسر دنیا، عالم باشند و بر قله علم و دانش بنشینند. توصیه ایشان به انفاق، نشان می‌دهد که حضرت فاطمه(س) دوست دارند زنان دارای شأن اقتصادی باشند و خودشان به مرحله‌ای برسند که بتوانند انفاق کنند نه اینکه نفقه‌خور باشند.
عشق به اهل بیت(ع) و ولایت در سیره آیت‌الله خزعلی و همسرشان
ابوالقاسمی گفت: یاد و خاطره استاد بزرگ، حضرت آیت‌الله خزعلی را گرامی می‌دارم؛ ما از دوران طلبگی فکر می‌کردیم اگر کسی به معنای واقعی و صادقانه بخواهد ولایتمدار باشد، باید شبیه آیت‌الله خزعلی باشد، کسی که واقعاً با تمام وجود عشق به اهل بیت(ع) و عشق به ولایت داشت. وقتی ایشان درس خود را در مسجد سلماسی شروع کرد، جزء اولین کسانی بودیم که در درس ایشان شرکت داشتیم و تفسیر سوره حمد ایشان را درک کردیم و اندوخته زیادی از محضرشان به دست آوردیم. همسر ایشان نیز بانوی فاضلی بودند. برخی از فرزندان ایشان در حج همکار ما در بعثه مقام معظم رهبری بودند و مثل پدر بزرگوارشان در مسیر دین و ولایت، بسیار استحکام داشتند. خاطره‌ای از حاجیه خانم طاهره کلباسی خواندم که نشان می‌داد، ایشان با صراحت کامل از پایگاه ولایت و مقام معظم رهبری یاد می‌کند و می‌گوید ما همان عهدی را که با امام خمینی(ره) بستیم، ادامه می‌دهیم.
بانویی که یاور همسر مجاهدش بود
در ادامه این نشست، حجت‌الاسلام نوراللهیان اظهار کرد: امشب یک محفل بی‌ریا، ساده و در سایه قرآن مجید برای یک خادم مفسر، مبارز، مجاهد، دانشمند بافضیلت قرآنی، حضرت آیت‌الله خزعلی و گرامیداشت شب سومین سال رحلت همسر مکرمه ایشان، خادمه قرآن، حاجیه خانم طاهره کلباسی برپا شده است. آن بانو خود با همه فضایلی که داشتند، در خانه یک مبارز مجاهد، زندگی می‌کردند و با او که «مهاجراً الی‌الله» از این شهر به آن شهر، از این تبعیدگاه به آن تبعیدگاه حرکت می‌کرد، همراه و هم‌قدم بود. همسری که در دشواری‌های زندگی، رنج و صعوبت مبارزه با طاغوت، برای اعتلای کلمه توحید و اسلام جانفشانی کرد.
شاگرد مباحث تفسیری آیت‌الله خزعلی گفت: بنده و خاندانم از سال 1341 یک سال قبل از آغاز نهضت امام خمینی(ره) به مرحوم آیت‌الله خزعلی یک وابستگی احساس کردیم. در دوران مبارزه با طاغوت، آیت‌الله خزعلی هر موقع با فشار مردمِ به پاخاسته، برای مدتی از بند و تبعید رهایی می‌یافت، درس تفسیر برپا می‌کرد و ما در مسجدی که در خیابان آبشار قم بود، پای درس تفسیر ایشان می‌نشستیم. همواره این شخصیت بزرگ قرآنی یک محور بودند برای اینکه علوم قرآنی، درس تفسیر، تحقیق و مطالعه و مباحثات حوزوی ما پربار شود. همسر یک چنین شخصیتی خیلی باید بانوی پرتوان، با دقت، با تدبیر و با صبر و استقامتی باشد که بتواند این زندگی مجاهدانه را با 10 فرزند اداره کند. یکی از فرزندان این خانواده، حسین خزعلی نیز در سال 1356 به شهادت رسید.
در صدر اسلام هم زنانی بودند که خودشان فاضل بودند و علاوه بر آن، عمرشان را صرف خدمت به مجاهدان کردند. حضرت اسماء بنت عمیس در صدر اسلام، خادم ساحت قرآن و اهل بیت(ع) و مهاجرین مسلمان بود. اسماء بنت عمیس نخستین بانویی است که به جعفر ابن ابی‌طالب، قرآنی‌ترین مهاجر اسلام [به واسطه ازدواج و همراهی با او] بی‌نهایت خدمت کرد.
حجت‌الاسلام نوراللهیان گفت: مدیریت آن بانو باعث شد که آیت‌الله خزعلی بتواند برکاتی را که از قرآن، نهج‌البلاغه و معارف اهل بیت(ع) اندوخته بودند، در جامعه و قبل از آن در خانواده خود، برای صبیه‌های فاضله و فرزندان و نوه‌ها بسط و نشر دهند. میخواهم به خاطره‌ای اشاره کنم؛ روزی در مسجد الغدیر خیابان میرداماد برای همسر فرزندِ بزرگِ آیت‌الله حاج شیخ ابوالقاسم خوئی، مجلس ختمی بود و بزرگان هم در آن مجلس حضور داشتند، فی‌المجلس در حالی که تمام مسجد پر جمعیت بود، به من گفتند که شما باید منبر بروی، بزرگانی مثل دکتر سیدحمید خوئی و آیاتی نیز از نجف نیز حضور داشتند، من منبر رفتم و در فضیلت آقای خوئی، بیست دقیقه صحبت کردم، بعد یادم آمد که این مجلس، مجلس عروس آیت‌الله خوئی بود. لذا مطمئن باشید که من امشب غفلت نمی‌کنم، این مجلس یادمان همسر آیت‌الله خزعلی است و من میخواهم یاد ایشان را گرامی بدارم.
این پژوهشگر دین گفت: صحبتم درباره حاجیه خانم کلباسی است؛ بانویی که همه عمر برای اهل بیت(ع) اشک ریخت، خدمت کرد و سختی کشید و همواره یار و یاور همسر مجاهدش بود. از این نکته میخواهم الهام بگیرم که خدمت به یک عالم و مفسر مجاهد قرآنی در دیدگاه اسلام چه جایگاهی دارد. در صدر اسلام هم زنانی بودند که خودشان فاضل بودند و علاوه بر آن، عمرشان را صرف خدمت به مجاهدان کردند. حضرت اسماء بنت عمیس در صدر اسلام، خادم ساحت قرآن و اهل بیت(ع) و مهاجرین مسلمان بود. اسماء بنت عمیس، نخستین بانویی است که به جعفر ابن ابی‌طالب، قرآنی‌ترین مهاجر اسلام [به واسطه ازدواج و همراهی با او] بی‌نهایت خدمت کرد و تا آخر عمر نیز به همه قرآنیانی که پیامبر(ص) تربیت کرده بودند، خادمانه و خاضعانه خدمت کرد.
ویژگی‌های اسماء بنت عمیس
استاد حوزه ادامه داد: اسماء یک شخصیت قرآنی بود، خاله حضرت فاطمه زهرا(س) بود (میمونه بنت حارث، یکی از همسران پیامبر، خواهرِ مادری اسماء بود)، اسماء همچنین مادر عبدالله ابن جعفر، شوهر حضرت زینب(س) بود، اسماء از محرم‌ترین و نزدیک‌ترین افراد به حضرت زهرا(س) بود و ام ایمن و فضه که خادمان و ساکنان بیت حضرت زهرا(س) بودند، از اسماء فرمان می‌گرفتند. وقتی پیامبر یک کاروان 82 نفره را به زعامت جعفر ابن ابی‌طالب، هجرت دادند و به حبشه فرستاد، ابوسفیانی‌ها خود را به حبشه رساندند و به نجاشی پادشاه حبشه القاء کردند که این مهاجرین خطرناک هستند و از فردی که مدعی نبوت است، تبعیت می‌کنند، نجاشی مسیحی از تبلیغات سوء فرستادگانِ ابوسفیان، ابوجهل و ابولهب و امثال آنان تأثیر نپذیرفت. نجاشی گفت من خود باید با این مهاجرین گفت‌وگو کنم، از مسلمانان مهاجر پرسید، بزرگ شما کیست؟ جعفر طیار که از برادر کوچکش، علی ابن ابی‌طالب(ع) 10 سال بزرگتر بود، برخاست و گفت من از طرف این جمع اجازه می‌گیرم که سؤالات شما را پاسخ بگویم.
وی افزود: جعفر ابن ابی‌طالب در پاسخ به سؤالات نجاشی آیاتی از سوره مریم را قرائت کرد، نجاشی به او احترام کرد و از مهاجران پذیرایی 15 ساله به عمل آورد. وقتی چند سال بعد، اسماء و جعفر از حبشه به مدینه رفتند، آنقدر برای اسلام در حبشه خوب تبلیغ کرده بودند که بسیاری از مردم شمال شرقی آفریقا در آن هنگام مسلمان شده بودند. تا امروز یعنی سال 1399 شمسی و 2021 میلادی هر مسلمانی که در آفریقا؛ یعنی کشورهایی مثل مصر، مراکش، تونس، لیبی و ... سر به سجده گذاشته است، به برکت تلاش‌ها و زحمات جعفر و اسماء است.
تا امروز یعنی سال 1399 شمسی و 2021 میلادی هر مسلمانی که در آفریقا؛ یعنی کشورهایی مثل مصر، مراکش، تونس، لیبی و ... سر به سجده گذاشته است، به برکت تلاش‌ها و زحمات جعفر و اسماء است.
حجت‌الاسلام نوراللهیان گفت: اسماء کسی بود که وقتی به مدینه آمد و وضعیت زنان شهر را بررسی کرد از رسول خدا خواست که درباره جایگاه زنان در اسلام تبیین بفرمایند تا مبادا از اسلام برداشتی مردگرا و مردسالار پیدا شود، در پاسخ به سؤال اسماء، آیه 35 سوره احزاب بر پیامبر(ص) نازل شد و شأن برابر زنان با مردان نزد خدا بار دیگر تصریح شد: «إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِينَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِينَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِينَ وَالصَّابِرَاتِ وَالْخَاشِعِينَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِينَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِينَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاكِرِينَ اللَّهَ كَثِيرًا وَالذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا»
وی اظهار کرد: اسماء از شدت علاقه به حضرت زهرا(س)، خدمتگزار خانه زهرای مرضیه(س) شد و چون خاله حضرت زهرا(س) بود، با حسنین(ع) محرم بود. بعد از شهادت جعفر در جنگ موته، حادثه‌ای تاریخی موجب شد که [او با ابوبکر ازدواج کند] و مادر محمد ابن ابی بکر شود. اسماء [بعد از شهادت حضرت فاطمه و بعد از وفات ابوبکر] با علی ابن طالب(ع) ازدواج کرد و مادر همه سادات تا امشب شد. این بانو محدثه بود و احادیثی از ایشان نقل شده است. دو نوه از اسماء نیز در کربلا به شهادت رسیدند.
این استاد حوزه و دانشگاه در پایان به اشاره به شهادت جانگداز حضرت فاطمه زهرا(س) به ذکر مناقب و مرثیه درباره این بانوی بزرگ اسلام پرداخت و ثواب آن را به روح حضرت اسماء بنت عمیس و حاجیه خانم طاهره کلباسی تقدیم کرد.
گزارش از مجتبی اصغری
انتهای پیام
