آداب حضور در مهمانی خدا

به گزارش ایکنا، نشست «ادب حضور؛ جستاری در شخصیت امام حسن مجتبی(ع)»، شب گذشته، 8 اردیبهشت، به همت خانه اندیشمندان علوم انسانی و با سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا نوراللهیان، برگزار شد که در ادامه متن آن را می‌خوانید؛

اگر بزرگ شهر یا کشوری از ما دعوت کند که بخواهد در منزلش مهمانی خاص داشته باشد و بعد هم تأکید بر این باشد که کارهای بزرگی با ما دارد و جوایزی در نظر گرفته شده است، آداب حضور در چنین بزمی مشخص است که باید رعایت شود. خواجه نصیرالدین طوسی در اخلاق ناصری این آداب را ذکر کرده است و بسیاری از متون عرفانی ما متکفل این معنا هستند که اگر به مهمانی خدا دعوت شدیم چطور وارد شویم و چطور در این بزمِ معنا حضور یابیم که آنچه وعده داده شده و آنچه متوقع ما است، حاصل شود. در این که بر سر سفره پروردگار قرار داریم و همه هستی بر سر سفره احسان خدا است، شکی نیست و این طور نیست که با دیگر جنبندگان در سفره عمومی فرقی داشته باشیم. خداوند خود روزی‌دهنده است و سفره نعمت او گسترده است. پروردگاری که قادر و مقتدر است بر اینکه همه هستی را بنوازد و مورد محبت قرار بدهد.

تفاوت ماه رمضان با دیگر ماه‌ها

اما یک فرقی با دیگر موجودات داریم و آن این است که ما به صورت ویژه دعوت شده‌ایم و خاتم‌الانبیا(ص) این سخن را دارد که فرمود: ای مردم به ضیافت الهی دعوت شده‌اید. این دعوت‌کننده، دعوت‌کننده صادقی است و این دعوت نیز ویژه است و در این دعوت ابر و باد و گیاه و ... مشارکت ندارند، بلکه در این دعوت، مردم مورد خطاب هستند. همه ماه‌های سال سر سفره رزق الهی هستیم، اما این یک ماه چه تفاوتی دارد؟ درست است که ما همه سال و همه روزها و شب‌ها و ... بر سر سفره احسان او هستیم، اما تفاوت این ماه با دیگر اوقات این است که صاحب‌خانه کریم این یک ماه را از همه سال ممتاز قرار داده است. سال، دوازده ماه دارد اما بهار که می‌رسد می‌بینید که هزاران بیت شعر و ... در وصفش سروده می‌شود و ماه رمضان نیز از این جایگاه ممتاز و متفاوت برخوردار است.

بهار مهمانی پروردگار و ضیافت الهی که در مهمانسرای خودش بندگان را می‌پذیرد، این رمضان است. از رسول خدا(ص) بشنویم که تفاوت این یک ماه بندگی را تبیین کرده است و بدانیم که این یک ماه، قرین شب قدر است که یک شب قدر بهتر از هزار ماه است. ماه رمضان سحر و افطار و دیگر اوقاتش یک ویژگی‌های خاصی دارد؛ لذا رسول خدا(ص) فرمود این ماه، ماه خود خدا است و با برکت آمده است و با مهربانی و رحمت و مغفرت همراه است و این یک ماه از همه دوازده ماه سال برتر است. بنابراین ما در یک ضیافت ویژه هستیم که خوابمان نیز در این مهمانی معنای خاص پیدا می‌کند.

به خدا حسن ظن داشته باشیم

اولین ادبی که باید در این ماه رعایت کنیم، حُسن ظن به میزبان است. ما وقتی به فیض حضور رسیده‌ایم که به خدای خودمان خوش‌گمان باشیم. چرا ما را نبخشد؟ اگر می‌خواست نبخشد، چرا دعوت کرد؟ چرا دعاها را نشنود؟ فرمود یک نفس کشیدن شما در حکم یک تسبیح است، چرا برای ما تسبیح ننویسد؟ لذا اولین ادب این است که به صاحب‌خانه خوش‌گمان باشیم. او تا الآن ما را آمرزیده و سیئات ما را محو کرده است و همین که ما را دعوت کرده و اجازه داده وارد مهمانی او شویم، کار را تمام کرده است. برخی فکر می‌کنند باید تا شب‌های آخر ماه رمضان صبر کنیم اما میزبان کریم معطلی مهمان را نیز برنمی‌تابد. در روایت داریم که در هر شب ماه مبارک رمضان هفتاد میلیون انسان را می‌بخشد که این عدد نیز ممکن است امروز بیش از اینها باشد.

جابر می‌گوید خدمت رسول خدا(ص) رسیدم. فرمودند این روزهایی که نزد من آمده‌ای در ماه رمضان واقع شده است. هرکسی که بخشی از شب خود را به عبادت بایستد، سر بر سجده بگذارد و روز را روزه بگیرد و از لقمه حرام و هر عمل حرامی جسمش را حفظ کند و زبانش را نگه دارد، از همه گناهان خود خارج می‌شود، مانند اینکه از این ماه خارج شده است. جابر می‌گوید گفتم چقدر این روایت زیبا بود. فرمودند آری، اما این شروط نیز سنگین هستند.

دومین ادبی که باید به آن مودب شویم، مسئله مورد تأکید همه سالکان است. همه کسانی که کتب مهم سیر و سلوک نوشته‌اند گفته‌اند «گر شبی در بارگاه قرب مهمانت کنند، فکر نعمت را نکن در ذکر صاحب‌ظانه باش». در ماه رمضان یک مقدار به فکر خدا باشیم و در حال و هوای دیدار معبود و معشوق باشیم. او طالب دیدن ما است و ما نیز به فکر او باشیم. به فکر دیگر امور بودن، ما را از یاد او غافل می‌کند. ما الآن در بارگاه قرب خدا هستیم و نباید فکر نعمت کنیم، بلکه باید به یاد خدا باشیم.

حضور قلب و اهمیت آن در عبادات

در ادب حضور، حضور قلب را سفارش کرده‌اند. ما قلب خود را دست همه سپرده‌ایم. دل، خانه خصوصی پروردگار است و فرمود قلب حرم خدا است. به تعبیر شاعر «دل جایگاه عشق تو باشد نه غیر تو، این خانه خدا است به شیطان نمی‌دهیم». افکار شیطانی و مادی و ... نباید بگذارد که قلب انسان آلوده شود و تلاش کنیم که در ماه رمضان از حضور در فضای مجازی بکاهیم. یک آیه قرآن در این ماه ثواب یک ختم قرآن را دارد؛ یعنی اثر آیات قرآن اینگونه است.

دیگر اینکه، اگر ما به کسی جفا کرده‌ایم، حقی از کسی برده‌ایم باید اصلاح شود. حتی اگر انسان به طبیعت ظلم کرده باید این را جبران کند. حضرت امیر(ع) فرمود کسی که به بندگان خدا ظلم کرده انتظار نداشته باشد که خدا او را از حق‌الناس بری کند، بلکه خود خداوند دشمن او می‌شود. خداوند همیشه طرف مظلوم را می‌گیرد. یک نفر به رسول خدا(ص) فرمود من می‌خواهم روز قیامت در نورانیت ظاهر شوم، فرمودند به هیچ کسی ظلم نکن.

یکی دیگر از آداب حضور، تحول رفتاری است. باید محاسبه‌ای کنیم و ببینیم آیا در رفتار ما تحولی ایجاد شده است یا خیر. در عبادت یکی از مسائل مهم نشاط است. یکی از غسل‌ها نیز غسل نشاط در عبادت است. این نکته را به این دلیل گفتم که عبادت را باید به صورت با نشاط انجام داد. یکی از توصیه‌های رمضانی که نسبت به آن سفارش زیادی هم شده است، سجده طولانی است و پس از آن خوب است دقایقی از این ساعات رازآمیز را به بهترین عبادت اختصاص دهیم که عبارت از تفکر است. ما از این نعمت بزرگ غافل هستیم. تفکر مبدأ میل انسان‌ها را تغییر داده و قرآن نیز به تفکر تأکید بسیاری دارد و باید در ماه رمضان بیشتر ملتزم به این معانی شویم.

در اینجا باید به اهمیت ادعیه امام سجاد(ع) نیز اشاره کنم که باید در این ماه مورد توجه باشد. امام سجاد(ع) دو دعای مهم دارند؛ یکی دعای ورود و یکی هم دعای وداع. باید به داستانی از خانم «آنه ماری شیمل» اشاره کنم که پس از اینکه فوت می‌کند نیز می‌گوید روی سنگ قبر من بنویسید مردم در خواب هستند و وقتی وارد جهان دیگر شدند بیدار می‌شوند. او می‌گوید مادرم در بیمارستانی در اتریش بستری بودند و من پرستاری مادر را می‌کردم و در همین روزها این دو دعای صحیفه را به آلمانی ترجمه کردم و یک خانم راهبه نیز در این اتاق بود. یک روز گفت چه می‌کنی؟ گفتم مسلمین کتابی به نام صحیفه دارند و من دارم این دو دعا را ترجمه می‌کنم. این راهبه نیز از «ماری شیمل» ناراحت می‌شود که چرا باید به سراغ این کتاب رفت. «ماری شیمل» می‌گوید چیزی نگفتم، اما بعد که کتاب چاپ شد، دو نسخه را برای او فرستادم. یک روز تماس گرفت و گفت اینها حرف‌های دیگری بود و با چیزهایی که تاکنون دیدم تفاوت داشت. بنابراین ما نیز باید به این ادعیه توجه کنیم و در این ماه بیشتر از آنها بهره ببریم.