اتحادی از جنس علم و دین در جهت تعالی کشور

امروز 27 آذرماه مصادف با روز عروج آسمانی عالم ربانی، شهید محمد آیت‌الله مفتح است که نقش ارزنده و قابل توجهی در بحث ارتباط مهم حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها داشته است. این روز به‌عنوان روز «وحدت حوزه و دانشگاه» نام‌گذاری شده تا در کنار مجاهدت‌های بی‌دریغ یک عالم در عمل منویات امام (ره)، یادآور بحثی مهم در ارتباط بین علم و دین باشد. دو مقوله مهم که از زمان آغاز سیر صعود علم در زندگی بشر و پیدایش مکتب‌ها و اندیشه‌های فکری و ذهنی به خصوص مکتب سکولاریسم همواره در بحث محافل دینی و سیاسی بوده است. جدایی دین از علم یا اتحاد و تعاضد دین و علم در یک کشور، دو تفکری است که دیدگاه‌های تضاد یکدیگر را داشته و همواره در تقابل و تعارض یکدیگر مطرح می‌شوند.

بیشتر بخوانید:

• فیلم | وحدت حوزه و دانشگاه در کلام امام خمینی(ره)
• فیلم | شهید آیت‌الله مفتح از منظر رهبر انقلاب
• فیلم | نقش استعمار در جدایی حوزه و دانشگاه از منظر شهید مفتح
• فیلم | شهید مفتح؛ پرچمدار وحدت حوزه و دانشگاه
• فیلم | روایتی از یاد و خاطره شهید آیت‌الله مفتح

محمد مفتح در سال ۱۳۰۷ در روستای کله‌سر‍‍ در بخش فامنین از توابع شهر همدان از یک خانواده روحانی متولد شد. پدرش شیخ محمود مفتح از روحانیان همدان بود. در همدان نزد افرادی چون آخوند ملا علی، دروس اولیه فقه را فرا گرفت و در سال ۱۳۲۲ و در ۱۵ سالگی برای ادامه تحصیل راهی شهر قم شد. در آنجا در محضر درس سید روح‌الله خمینی، سید حسین طباطبایی بروجردی، سید محمدرضا گلپایگانی، سید محمدحسین طباطبایی، داماد و حاج آقا رحیم ارباب حضور یافت و به آموختن درس آن‌ها همت گماشت. اما علاقه او باعث شد تا به تحصیلات جدید نیز بپردازد. با گذشت زمان، علاوه بر این‌که یکی از مدرسین معروف حوزه علمیه شد، توانست درجه دکتری در رشته فلسفه را نیز کسب کند. در طول این مدت در دبیرستان‌ها تدریس می‌کرد و مدتی نیز مدرس حوزه بود.

شهید مفتح همراه با درس و بحث به منبرها می‌رفت و سخنرانی می‌کرد. مقالات متعددی در روزنامه‌ها و مجلات اسلامی علیه حکومت پهلوی به رشته تحریر درمی‌آورد و به جذب دانشجویان و طلاب می‌پرداخت. به شهرهای مختلف ایران از جمله آبادان، اهواز، خرمشهر، کرمان، اصفهان، یزد و شیراز مسافرت می‌کرد. در جلسات سخنرانی چند هزار نفری شرکت کرده و علیه حکومت پهلوی سخنرانی می‌کرد. به خاطر فعالیت‌های سیاسی و مخالفت با حکومت پهلوی، به زاهدان تبعید شد و از ورود به استان خوزستان ممنوع کردند. در سال ۴۸ پس از آزادی به تهران آمد و در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران، همگام با شهید مرتضی مطهری به تدریس پرداخت.

شهید مفتح در ۲۷ آذر ۱۳۵۸ هنگام ورود به دانشگاه تهران توسط گروه فرقان هدف گلوله قرار گرفت و به همراه دو محافظش جواد بهمنی و اصغر نعمتی در مقابل دانشکده الهیات دانشگاه تهران با رگبار گلوله کشته شد. در واقع می‌توان آیت‌الله مفتح را شهید راه دانش و جهادگر عرصه وحدت حوزه و دانشگاه قلمداد کرد. فردی که در زندگی 51 ساله خود همواره به دنبال کسب علم و گسترش آن در مجامع مختلف بوده و حتی تا پایان عمر خود، تلاش بر برقراری ارتباط حوزه علمیه با دانشگاه و دین با علم را داشته است.

امام خمینی(ره) معمار رهبر کبیر انقلاب درباره ضرورت وحدت حوزه و دانشگاه می‌فرمایند: امروز یکی از ضروری‌ترین تشکل‌ها، بسیج دانشجو و طلبه است. طلاب علوم دینی و دانشجویان دانشگاه‌ها باید با تمام توان خود در مراکزشان از انقلاب و اسلام دفاع کنند. فرزندان بسیجی‌ام در این دو مرکز، پاسدار اصول تغییر ناپذیر نه شرقی نه غربی باشند، امروز دانشگاه و حوزه از هر محلی بیشتر به اتحاد و یگانگی احتیاج دارند.

حجت‌الاسلام رحیم همزبان قراملکی، مدرس حوزه و دانشگاه، در گفت‌وگو با ایکنا از آذربایجان‌شرقی، در خصوص اهمیت ارتباط و وحدت بین حوزه علمیه با دانشگاه، گفت: اتحاد و ارتباط بین دو مرکز فرهنگی و علمی در کشور یعنی حوزه علمیه و دانشگاه از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا این دو نهاد برای مردم و ملت ایران از حیث فرهنگی و علمی به‌عنوان مرجع محسوب می‌شوند. اگر بین این دو نهاد فکری و فرهنگی ارتباط و اتحاد به‌صورت کامل برقرار شود، ملت و جامعه نیز از آن‌ها سرمشق گرفته و اتحاد در جامعه شکل می‌گیرد.

وی در خصوص اهمیت بحث اتحاد نیز تصریح کرد: خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا ۚ وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَكُنْتُمْ عَلَىٰ شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَكُمْ مِنْهَا ۗ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ»، و همگى به ریسمان خدا چنگ زنید و پراكنده نشوید و نعمت خدا را بر خود یاد كنید، آنگاه كه دشمنان یكدیگر بودید، پس خداوند میان دلهایتان الفت انداخت و در سایه نعمت او برادران یكدیگر شدید، و بر لب پرتگاهى از آتش بودید، پس شما را از آن نجات داد. این گونه خداوند آیات خود را براى شما بیان مى ‏كند، شاید هدایت شوید.» و یا در آیه‌ای دیگر می‌گوید که اگر متحد نشوید، ابهت، جایگاه، عظمت و شکوه شما از بین می‌رود.

همزبان در ادامه در خصوص تفاوت رسالت حوزه‌های علمیه با دانشگاه‌ها، بیان کرد: این دو نهاد ممکن است از جهت شیوه و روش با هم تفاوت داشته باشند اما با توجه به این‌که مقصد همه در یک نظام الهی، خدا است، اگر دانشگاه به‌عنوان یک مرکز علمی به تکالیف الهی خود عمل کند و کارهایش را برای رسیدن به خدا انجام دهد و حوزه هم رویه را دنبال کند، می‌توان گفت هدف هر دو به یک مقصد یعنی خدا منتهی می‌شود و در نهایت این امر مایه وحدت است.

این مدرس حوزه و دانشگاه، با اشاره به این‌که بحث وحدت بین حوزه و دانشگاه از زمان شهادت شهید مفتح در جامعه مطرح شده است، تصریح کرد: بعد از شهادت آیت‌الله مفتح تا به حال توفیقات زیادی برای دانشگاه و حوزه در این ارتباط اتفاق افتاده است اما با توجه به این‌که هر کاری بدون نقص و عیب نیست، در این موضوع هم نواقصی وجود دارد.

وی ادامه داد: عمده نقص در بحث وحدت حوزه و دانشگاه این است که افرادی دم از جدایی حوزه و دانشگاه می‌زنند که اعتقادات سکولاریستی دارند و در بحث علم و دین، دین و دنیا، دین و اجتماع و غیره از این دیدگاه برخوردار بوده و معتقد هستند که قلمرو دین، آخرت و حوزه فردی است نه دنیای مادی و حوزه اجتماعی.

همزبان، با بیان این‌که بر اساس دیدگاه سکولاریست‌ها، حوزه علمیه به‌عنوان نماینده دین و دانشگاه نماینده دنیا است، افزود: این گروه از افراد همواره مخالفت خود با وحدت حوزه و دانشگاه را اعلام کرده‌اند اما دانشمندان حوزوی و دانشگاهی هم هستند که از اعتقادات الهی برخوردار بوده و سعی می‌کنند تا موانع را از مقابل پای این اتحاد بردارند.

این استاد دانشگاه، با بیان این‌که برای تقویت این ارتباط در حوزه و دانشگاه، بحث‌های جهان بینی و جهان‌شناسی مطرح است، ادامه داد: دو نهاد حوزه و دانشگاه در داشتن جهان‌بینی الهی نقش دارند. کسانی که جهان‌بینی الهی دارند، چه در حوزه و چه در دانشگاه قطعاً ایمانشان به فعالیت‌هایشان سمت و سو خواهد داد و فعالیت آن‌ها الهی می‌شود. کسانی که جهان‌بینی مادی دارند همرنگ و سبقه مادی می‌گیرند.

در ادامه میکائیل جمالپور، عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور تبریز نیز، تصریح کرد: در کشور ما دو نهاد بسیار مهم علمی و آموزشی حوزه علمیه و دانشگاه به‌عنوان سرمایه بسیار ارزشمند تلقی می‌شوند. حوزه‌های علمیه دارای سابقه هزار ساله و سابقه تأسیس دانشگاه در کشور به حدود ۱۰۰ سال می‌رسد.

وی با بیان این‌که این دو نهاد علمی و آموزشی متولی امر علم و آموزش در حوزه‌های مختلف علوم تجربی، انسانی و دینی هستند، افزود: تمامی دانشجویان و اساتید از این دو مرکز، تعلیم و تربیت می‌شوند و آینده کشور تحت تأثیر فعالیت‌های حوزه علمیه و دانشگاه است. اگر بین این دو نهاد، وحدت وجود داشته باشد، آینده جامعه بسیار درخشان و نویدبخش توسعه و پیشرفت خواهد بود اما اگر اختلافی باشد، این تعارض در عرصه‌های اجتماعی و مدیریتی خود را نشان داد و جامعه به جای این‌که به پیشرفت، ترقی و تعالی برسد، دچار مشکلات اساسی خواهد بود.

جمالپور با تأکید بر این‌که امروز کشور شدیداً نیازمند وحدت بین این دو نهاد که جزو ثروت‌های عظیم ملی و دینی محسوب می‌شوند هست، گفت: از سال‌های گذشته فعالیت‌هایی در راستای ایجاد این وحدت انجام گرفته و بعد از روز شهادت شهید آیت‌الله محمد مفتح که به پیشنهاد حضرت امام(ره) به‌عنوان روز وحدت حوزه و دانشگاه نامیده شده است، گام‌هایی نیز برداشته شده اما بر اساس مشاهدات، هنوز بین حوزه و دانشگاه‌ها وحدت مورد انتظار تحقق نیافته است البته اختلاف این دو نهاد مانند دوران قبل از انقلاب هم نیست.

این استاد دانشگاه، تصریح کرد: اکنون مراکز مختلفی تحت عنوان وحدت حوزه و دانشگاه ایجاد شده و روحانیون در دانشگاه‌ها حضور داشته و به تدریس مشغول هستند. حوزه‌های علمیه و روحانیون هم از یافته‌های علمی دانشگاه‌ها و اساتید استفاده می‌کنند اما هنوز جا برای تحقق وحدت کامل وجود دارد.

وی در خصوص علت عدم برقراری وحدت کامل بین حوزه و دانشگاه در کشور، بیان کرد: تاکنون مشخص نشده که منظور از این وحدت چیست و به دنبال چه نوع وحدتی هستیم. البته قطعاً منظور از این وحدت، وحدت فیزیکی نیست که یک نهاد در دیگری ادغام شود. متأسفانه روشن نشده است که این وحدت باید در هدف، روش‌ها، نگاه و یا چیز دیگری تجلی یابد و هنوز جا برای بحث توسط حوزه‌ها و دانشگاه‌ها وجود دارد. تا وقتی هم که این مشکلات نظری حل نشود، وحدت عملی هم تحقق نخواهد یافت.

جمالپور، ادامه داد: معتقد هستیم که منظور از وحدت، همان وحدت علم و دین است که از احتیاجات ضروری جامعه بوده و کسی جز حوزه و دانشگاه نمی‌تواند آن را عملی سازد. حوزه‌های علمیه به‌عنوان نماد دیانت محسوب می‌شوند و دانشگاه‌ها هم سنبل علم هستند. معتقد هستیم که دین بدون علم امکان تحقق ندارد و علم هم بدون دین نمی‌تواند سمت و سوی خودش را بیاید. این موضوع توسط متدینان و دانشمندانی چون انیشتین که در نوشته‌های خود به آن اشاره کرده است، می‌توان دید.

عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور تبریز، در ادامه در خصوص نام‌گذاری روز 27 آذر به‌عنوان «روز وحدت حوزه و دانشگاه»، گفت: هدف از نام‌گذاری روز شهادت شهید مفتح به این عنوان این است که نباید علم کشورمان یک علم سکولار، بی هدف و بیگانه از تعالی و معنویت باشد. دین نمی‌تواند نسبت به علم بی تفاوت باشد چون دین بر اساس قرآن کریم و وابسته به آن است و قرائت و تفسیر این کتاب آسمانی هم نیازمند کسب علم است. اسلام مشوق آگاهی بوده و علم هم زمانی‌ می‌تواند یک علم واقعی باشد که هدفمند باشد.

وی ادامه داد: اگر اعتقاد داریم که جامعه باید پیشرفت کند و رشد و تعالی یابد باید در نشر گرفت که این امر مثل پرنده‌ای نیازمند دو بال علم و دین است و اگر بخواهیم پیشرفت معقول و مطلوب و آرمانی داشته باشیم، محتاج هر دوی این بال‌ها هستیم.

جمالپور، اظهار کرد: اگر در جامعه فقط علم پیشرفت کند، علم سکولار جامعه و انسان را به مخاطره می‌اندازد و اگر تنها دین مطرح باشد این دین بدون آگاهی و علم، نتیجه چون تشکیل تفکر گروه‌هایی مانند داعش را دارد که دم از دیانت می‌زنند بدون این‌که علم و آگاهی داشته باشند.

این استاد دانشگاه، با بیان این‌که امام (ره) اصرار عجیبی داشتند که باید جامعه ما یک جامعه علمی و دینی باشد، گفت: توام بودن علم و دین همان نکته اساسی است که امروز باید روی آن تأکید و تبلیغ شود و به دانش‌آموزان، دانشجویان و جامعه علمی در حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها انتقال داده شود.

وی تأکید کرد: اکنون برقراری وحدت حوزه و دانشگاه در کشور بیش از هر چیزی نیازمند یک متولی است که اساتید هر دو نهاد هم به آن اذعان دارند. متولی این وحدت هم نمی‌تواند خارج از حوزه و دانشگاه باشد و باید خود مسئولان حوزه و دانشگاه متولی این امر باشند.

جمالپور گفت: اکنون اگر در راستای گام دوم انقلاب اسلامی، حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها، تکلیف خود را بر تحقق منویات رهبری در این بیانیه مشخص کنند، به‌عنوان راهی برای ایجاد هر چه بیشتر وحدت بین حوزه و دانشگاه تلقی شده و منجر به نمود وحدت عینی و عملی خواهد شد.