غفلت شیعیان از میراث معنوی امام سجاد(ع)/ واعظان به صحیفه سجادیه بیشتر بپردازند

در سالروز شهادت امام سجاد(ع) قرار داریم. آن امام با وجود شرایط سخت بعد از حادثه کربلا، رویکردی عبادی _ علمی را برای نشر معارف توحیدی و نبوی اتخاذ کردند که سرمایه گرانبهای آن تبدیل به صحیفه سجادیه شده که با خون دل و زحمت به دست ما رسیده است.

در این‌ باره خبرنگار ایکنا گفت‌وگویی با عبدالحسین طالعی، صحیفه‌پژوه و نویسنده انجام داده است که در ادامه می‌خوانید؛

ایکنا ـ با وجود این همه دعاهای ناب از امام سجاد(ع) چرا این ادعیه مهجور هستند و مردم کمتر به سراغ آن می‌روند؟

یک حقیقت برای اینکه حفظ شود نمادهای مختلف آن باید محفوظ بماند و مورد توجه باشد؛ یک آموزه و حقیقت، نمادهای مختلفی مانند نماد فیزیکی و نماد معرفتی دارد، نماد فیزیکی محسوس است و با حواس قابل درک است ولی نمادهای معرفتی باید با چشم سر دیده شوند. ما وقتی در مورد امام سجاد(ع) سخن می‌گوییم یک زاویه نگاه از این منظر است که ایشان، امام مفترض الطاعه و معصوم است که کلام او حجت است ولی از منظر یک فرد غیر شیعه اعم از مسلمان یا غیرمسلمان، آن حضرت یک شخصیت علمی اثرگذار و دارای جایگاه والای اجتماعی و متشخص است.

چون امام(ع) هزار  و 300 سال قبل از دنیا رفته‌اند، طبیعتا نماد فیزیکی و ظاهری ایشان، قبر و مزار آن بزرگوار است که هرقدر مورد توجه باشد و بروز و ظهور بیشتری داشته باشد بیشتر برای عموم مردم دیده خواهد شد کما اینکه اربعین و زیارت مرقد مطهر امام حسین(ع) و بوسیدن مقبره ایشان نماد ظاهری توجه به یک امام معصوم(ع) است.

اهل معرفت و باطن، امام سجاد(ع) را با آموزه‌ها و شاگردان و آثار علمی و معرفتی و مذهبی ایشان می‌بینند از این رو ظلمی که به امام سجاد(ع) شده است ظلمی عجیب است زیرا هم نمادهای فیزیکی و ظاهری و هم نمادهای معرفتی مرتبط با این شخصیت گرانقدر مورد بی توجهی و کم توجهی است؛ وهابیت مزار شریف آن امام و سایر ائمه بقیع را تخریب کردند در صورتی که به هر حال مورد توجه شیعیان بود و به آن توسل می‌یافتند و رفت و آمد داشتند و فاتحه می‌خواندند و اشک و گریه می‌کردند ولی امروز واقعا بقیع مظلوم است.

ایکنا ـ متاسفانه نمادهای معرفتی امام سجاد(ع) هم مظلوم واقع شده است؟

بله. نمادهای معرفتی که همان مکتوبات آن امام(ع) است به دست خود ما مورد مظلومیت قرار گرفته است؛ اگر دشمن با کلنگ جهل، نماد ظاهری مرتبط با امام سجاد(ع) را ویرانه کرد چرا دوست با کلنگ غفلت، نماد معرفتی او را از بین می‌برد و ویرانه‌ای از نماد معرفتی او تحویل دهد؛ نماد معرفتی او، صحیفه سجادیه با 54 دعاست که هر کدام دری از معرفت به روی انسان گشوده و نردبانی برای ارتقای معنوی ما هستند؛ چرا این مورد غفلت قرار می‌گیرد؟ در بین دوستداران امام سجاد(ع) عده‌ای زیاد اهل دعا خواندن هستند ولی صحیفه سجادیه در بین آنها هم مهجور است، عده‌ای حتی به ادعیه با نگاه علمی می‌نگرند ولی باز ایشان خود را از صحیفه محروم کرده و می‌کنند.

من از دعای 38 امام برای تبیین این موضوع کمک می‌گیرم، ایشان در این دعا از سلسله مسائلی به خدا پناه می‌برد که طبعا از باب به در گفتن و دیوار شنیدن است؛ اولین جمله دعا این است: اللهم انی اعتذر الیک من مظلوم ظلم بحضرتی فلم انصره؛ خدایا از اینکه به مظلومی در حضور من ظلم بشود و من بتوانم او را یاری کنم اما یاری نکنم، به تو پناه می‌برم. یکی از مظلومترین مظلومانی که در حضور ما به او ظلم می‌شود و خود ما در این ظلم شریک هستیم، همین کم توجهی و بی توجهی به صحیفه سجادیه است. غفلت به صحیفه ظلمی است که با رویکرد به آن جبران خواهد شد کما اینکه وقتی بخواهیم از ظلمی که به دیگران کرده‌ایم توبه کنیم از او معذرت‌خواهی می‌کنیم.

 ایکنا ـ یکی از مسائلی که می‌تواند مقداری از مهجوریت صحیفه بکاهد توجه به بعد علمی آن در محیط‌های علمی است. دیدگاه شما چیست؟

بله نکته مهمی است؛ صحیفه سجادیه الان در حوزه و دانشگاه‌های ما کتاب درسی نیست، در حالی که می‌تواند برای رشته ادبیات عرب در محیط‌های علمی منشا ده‌ها پایان نامه باشد ولی این اتفاق رخ نمی‌دهد. در رشته کلام اسلامی، منبعی برای معرفت به توحید و امامت و شفاعت و توسل و ده‌ها بحث کلامی و اعتقادی، در عرصه اخلاقیات اجتماعی است و به نحو تعامل با فرزند و همسر و اقوام و مردم اشاره کرده است. در حوزه اخلاق فردی هم دعای مکارم الاخلاق یک منشور کامل است و می‌تواند خاستگاه بسیاری از پژوهش‌ها باشد و الان نیست؛ خلاصه اینکه صحیفه غایب در صحنه است و این غیاب را ما به صحیفه تحمیل کرده‌ایم. 

آنچه وظیفه امام سجاد(ع) در تحویل این معارف بوده انجام شده و آنچه دو فرزند ایشان در نوشتن و انتقال به نسل بعد هم  باید انجام می‌دادند، انجام داده‌اند و به صورت مکتوب منتقل کرده‌اند؛ دو نسخه به دست امام صادق(ع) رسیده و ایشان نسخه اصلی را برای ما حفظ کرده‌اند و از قرن اول تاکنون در اختیار ما هست. مرحوم سیدمحمدباقر موحد ابطحی، شجره راویان صحیفه را از طریق زیدیه، اسماعیلیه و شیعه و حنفی‌ها یعنی از چند طریق استخراج کرده و بر صحت آن مهر تایید گذاشته است لذا از اینجا به بعد بر عهده ما شیعیان است.

ایکنا ـ وظیفه ما در عهد کنونی چیست؟

بر عهده ماست که این کتاب را محور قرار دهیم و حول آن پژوهش کنیم، حوزه آن را به کتاب درسی رسمی تبدیل کند، عالمان اخلاق در فضای عمومی و مجازی و منبر آن را به عنوان سبک زندگی معرفی کنند. صحیفه سجادیه به حدود 30 زبان ترجمه شده و به نظر می‌رسد در برخی از آنها حق مطلب ادا نشده و نیاز به کار هست. ده‌ها ترجمه فارسی کهن براساس نسخه خطی صحیفه انجام شده است و این عرصه هم می‌تواند موضوع برخی پژوهش‌ها باشد؛ با یک حساب سرانگشتی صدها پژوهش به صحیفه سجادیه بدهکاریم و باید برنامه‌ای برای آن داشته باشیم.

البته این کار، حکومتی نیست و تجربه هم نشان داده است که هر جا سیستم‌های رسمی دولتی وارد کار شدند نتیجه خوب نداده بلکه نتیجه عکس هم داشته است و انجمن‌های علمی غیر دولتی و صاحبنظران باید با عزم جدی وارد این موضوع شوند.

ایکنا ـ پیشنهادتان برای آشتی کردن عموم مردم با صحیفه چیست؟

پیشنهادی برای عموم مردم دارم و آن اینکه با توجه به وجود ترجمه‌های متعدد پیرامون صحیفه سجادیه و وجود فضای مجازی، همه  افراد روزی یک صفحه از صحیفه را بخوانند و درس زندگی بیاموزند، ممکن است پرسیده شود که آیا روایتی برای این سخن وجود دارد، می‌گویم خیر ولی عقل اینگونه حکم می‌کند، کما اینکه خیلی از امور زندگی ما به حکم عقل انجام می‌شود.

ممکن است کسی بگوید برخی دعاها برای روزهای خاص مانند عرفه هست و برخی ادعیه برای افراد بیمار و بدهکار و ... است و من هیچکدام از این گرفتاری‌ها را ندارم ولی عرض بنده این است که دعاخوانی از یکسو عبادت است ولی از سوی دیگر راهی برای معرفت‌اندوزی و معرفت‌افزایی است و نباید راه را بر خود ببندیم و کفران نعمت کنیم. صحیفه میراث ارزشمندی است که برای حفظ آن خون‌ها ریخته شده و خون دل‌ها خورده‌اند تا این میراث به دست ما رسیده است. شاید چون رایگان به دست ما رسیده و برای یافتن آن زحمت نکشیده‌ایم قدر آن را نمی‌دانیم؛ شاعر می‌گوید: گوهری طفلی به قرصی نان دهد/ هر که او ارزان خرد ارزان دهد.

خورشید می‌تابد و ما برای آن هزینه نمی‌دهیم ولی افراد عاقل از آن استفاده می‌کند و آن را جایگزین برق پرزحمت می‌کنند. راه شکر این نعمت که رایگان در اختیار ماست عبودیت صحیح و اتخاذ سبک زندگی عالمانه و عاقلانه است. کلام ائمه(ع) با اینکه عمیق و ژرف و دقیق است ولی آسان فهم هم هست و همه اینها برای آن است که به لحاظ معرفتی امام سجاد(ع) را در بین خودمان اقامه کنیم و بعد معرفتی ایشان مانند نمادهای ظاهری و فیزیکی مورد غفلت و تخریب قرار نگیرد و با کلنگ غفلت، نمادهای معرفتی او را از بین نبریم.

ایکنا ـ شهادت امام بنابر بر اقوال مختلف در دهه دوم یا سوم است، چه توصیه‌ای به مادحین و سخنرانان دارید؟

ما عادت بدی در مورد ائمه(ع) داریم و آن اینکه فقط در مناسبت‌های تولد و شهادت درباره آنها کار می‌کنیم در حالی که ائمه(ع) یکبار مصرف نیستند و در همه روزهای زندگی برای ما مفید هستند. با همین عینک هم شهادت امام سجاد(ع) چه بنابر 12 و چه بنا بر 25 در ماه محرم قرار دارد و چون مردم معمولا در محرم و صفر  مجالس عزای زیادی می‌گیرند فرصت مناسبی در دهه دوم و سوم محرم است تا گویندگان دینی به کمک شروح و پژوهش‌های مرتبط با صحیفه بخشی از  این کتاب و یا موضوعاتی را مورد بحث بگذارند و در مورد صحیفه گفت‌وگو شود و صحیفه را با مردم و مردم را با صحیفه آشنا کنند.

این مجال خوبی برای باز کردن باب معرفت بر روی مردم است تا سرچشمه‌ای برای عبودیت و تقرب آنها فراروی ایشان فوران شود و صحیفه به عنوان متن معتبر و محترم در بین مردم ترویج شود و این رسالت بر دوش واعظان و سخن‌گویان منابر و مجالس دو دهه پیش رو هست.  

گفت‌وگو از علی فرج‌زاده