نگاهی به پیشینه شبیه‌خوانی در نور

به گزارش ایکنا از مازندران، شبيه‌خوانی در مازندران از پيشينه قابل توجهی برخوردار است، اما سند و مدرک معتبری در دسترس نيست تا از آغاز شبيه‌خوانی و يا ورود آن به اين خطه حكايت كند.

عده‌ای معتقدند كه شبيه‌خوانی از طرف جنوب مازندران و توسط شبيه‌خوانان «كومشی سمنان» به استان مازندران راه پيدا كرده است، شبيه‌خوانی در مازندران تحت تأثير شبيه‌خوانان «كومشی» تأثيرات بسزايی از موسيقی مازندران پذيرفته است.

اين تعزيه گردانان با ورود خود به مازندران، شاگردانی پرورش داده‌اند كه از بزرگ‌ترين آن‌ها می‌توان به «طوطی خان» اشاره كرد. گروهی ديگر كه اكثريت آن‌ها از شبيه‌خوانان و شبيه‌نويسان نور و آمل هستند، معتقدند كه تعزيه از طريق شهرستان طالقان وارد مازندران شده است.

شبیه‌خوانی در شهرستان نور كه در گذشته يكی از بخش‌های آمل محسوب می‌شد، از جايگاه و اعتبار ويژه‌ای برخوردار است، که رفته رفته از این منطقه به شهرهای مجاور نور ورود پیدا کرد.

تاریخچه شهرستان نور

نام نخست شهرستان نور در گذشته رستمدار بوده که متشکل از چهار ناحیه شهری ناتل، بلده، تمیشان و ماهان بوده‌ است. در جدیدترین کشفیات باستان‌شناسی در این شهر آثاری از دوره اشکانیان پیدا شده‌ است.

شهرستان نور با مساحتی معادل 2675 کیلومتر مربع در غرب استان مازندران واقع شده که شهرهای نوشهر و چالوس در غرب، استان تهران در جنوب و دریای مازندران در شمال آن قرار دارند. از نظر پستی و بلندی، این شهرستان دارای دو قسمت جلگه‌­ای و کوهستانی است که به تبع آن آب و هوای معتدل، مرطوب و سردی را دارد.

در حال حاضر شهرستان نور دارای 232 نقطه روستایی و پنج نقطه شهری شامل شهرهای نور، رویان، چمستان، بلده، ایزدشهر و شهرک­‌های مسکونی متعدد است.

در طول تاریخ این سرزمین سبز موطن رجال بزرگ علمی، سیاسی، مذهبی و فرهنگی چون شیخ فضل‌­الله نوری، نیما یوشیج، ابوعبدالله ناتلی «استاد ابوعلی سینا»، پرویز تاتل خانلری، سرتیپ علی‌خان دیوسالار «سالار فاتح»، استاد بنان، حجت‌­الاسلام علی اکبر ناطق نوری، حاج غلامحسین سالاریان، پیروز مجتهدزاده، شهید عباسعلی ناطق نوری و بسیاری چهره­‌های شناخته شده دیگر بوده است.

شهرستان نور از دو جاده ارتباطی با نام‌­های هراز و کندوان با استان تهران مرتبط می­‌شود. گستردگی شهرستان نور از سواحل دریا تا ارتفاعات البرز میانی، وجود تنوع آب و هوایی، رودخانه­ ها، آبشارهای طبیعی همراه با آثار تاریخی و باستانی اعتبار ویژه‌­ای به این شهر بخشیده است. نور یکی از قدیمی ‌ترین نواحی شهرنشین طبرستان «مازندران کنونی» که به گواهی تاریخ، رستمدار نام داشته است. شهر نور به ­عنوان پایتخت ساحلی ایران نام­گذاری شده است.

تاریخ شبیه‌خوانی در نور

نسخه‌های شبيه‌خوانی موجود در مازندران، دليلی بر اين ادعا است. اگر نگاهی به نسخه‌های شبيه‌خوانی در استان بياندازيم، در خواهيم يافت كه پر قدمت‌ترين نسخه‌ها از آنِ نسخه‌های «علامه نوری» است.

بيشتر نسخه‌نويسان مازندرانی از خطه نور و آمل برخاسته‌اند كه آثار آن‌ها موجود است. نسخه همان متون دست‌نويس شبيه‌خوانی است كه در مازندران به نسخه‌های شبيه‌خوانی «فرد» گفته می‌شود.

نسخه‌نویس اهل روستای يالرود نور 

يكی از نسخه‌نويسان كه امروزه اشعارش در مجالس خوانده می شود «علامه نوری» اهل روستای يالرود نور است كه به سال ۱۳۲۰ هجری قمری در نجف اشرف وفات يافت.

از خصوصيات علامه نوری در شبيه‌‌نامه نويسی اين است كه از ديد شبيه‌خوانان شاخص است، سرودن قطعه‌های حزن‌انگيز و سوزناک تعزيه است كه امروزه در مجالس روضه حضرت فاطمه(س) و حضرت زينب(س) در منطقه نور به وفور ديده می‌شود.

يكی از نكاتی كه بايد مورد توجه قرار بگيرد، نزديكی روستاها در مناطق مختلف مازندران است لذا بسياری از نسخه‌ها دستخوش تغييراتی شده‌اند به عنوان نمونه بعضی از اشعار از منطقه نور به نسخه‌های منطقه آمل منتقل شد و بالعكس.

اما در تعزيه «يالرود» فقط اشعاری استفاده می‌شود كه بيشتر آن از علامه نوری، مرحوم علی ابن ولی و رضوانی نوايی آملی و عمرانی است که دستخوش تغييرات فراوان نشده، برای نمونه می‌توان در اين زمينه به يكی از نسخه‌نويسان «يالرود» اشاره كرد.

یک هزار و ۱۰۰ نسخه تعزیه هم اکنون در موزه واتیکان ایتالیا نگه‌داری می‌شود که بسیاری از آن‌ها متعلق منطقه نور است.

در ایام قدیم تکایای مختلف بسیاری در مناطق مختلف شهرستان نور وجود داشت که مرکز نشر مصیبت‌آل‌الله و محل برگزاری تعزیه بودند و هم اکنون گروه‌های تعزیه در این تکایا فعالیت دارند.

یکی از تکیه‌های قدیمی به نام تکیه «تاکر» در بخش بلده، متعلق به اوایل دوره قاجار است و در 22 تیر ماه  1379 با شماره ثبت 2755  توسط سازمان میراث فرهنگی به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت ملی شده که از اماکن تاریخی شهرستان نور است.

در آغاز محرم سال‌جاری در شهرستان نور بیش از 30 گروه تعزیه مجوز اجرا از اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی این شهرستان دریافت کردند.