ناسازگاری‌های «رزیه یوم الخمیس» با آیات قرآن

به گزارش ایکنا، متن یادداشت حجت‌الاسلام والمسلمین محمدکاظم اسماعیلی یزدی از پژوهشگران بنیاد بین‌المللی امامت و استاد حوزه به ایکنا به شرح زیر است: 

هنگامی که برگ‌هایی از دفتر تاریخ، در آخرین روزهای حیات پیامبر اکرم(ص) را ورق می‌زدم با رویدادی تلخ و ناگوار مواجه شدم که خبر از واقعه‌ای تأسف‌بار می‌داد که بخشی از وسعت فاجعه آن را، ابن عباس درک نموده بود و اندوه خویش را نسبت به این رویداد، با اشک‌های مانند دانه‌های مرواید، بر گونه‌هایش شرح می‌داد و به گونه‌ای اشک می‌ریخت که  سنگ‌ریزه‌های مقابل او خیس می‌شدند.

به یقین می‌توان این فاجعه را یکی از بزرگ‌ترین مصیبت‌های ناگوار در تاریخ اسلام برشمرد که به فرموده سید بن طاوس اگر مسلمانان سیاه بپوشند و اقامه ماتم کنند و نهایت حزن و اندوه را درباره این مصیبت داشته باشند، جا دارد؛ زیرا یکی از پایه‌های ناسازگاری با پیامبر، تفرقه امت به هفتاد و سه فرقه و گمراهی گروهی از مسلمانان، در این واقعه رقم خورده است.

این واقعه ناگوار به «رزیه یوم الخمیس» یا مصیبت روز پنج‌شنبه شناخته می‌شود که پیامبر(ص) در بستر بیماری، دغدغه‌ای داشت که می‌هراسید نانوشته ماندن آن سبب گمراهی امت شود؛ به همین دلیل برای آن که وصیتش بی کم و کاست به دیگران برسد، امر فرمود تا آن را بنگارند. بر پایه این گزارش‌ها، پیامبر(ص) در آخرین پنج‌شنبه حیات خویش -چهار روز پیش از رحلت- از کسانی که در کنار بسترش بودند خواست: لوح و قلم آورند تا سخنی بنویسند که هرگز گمراه نشوند؛ اما برخی از حاضران به جای این که امر ایشان را از دل و جان فرمان برند، بر آشفتند و در حضورش با برخی دیگر، به درگیری پرداختند. شگفتا که به این بسنده نکرده، سخن آن حضرت را هذیان شمردند و بر قرآن بسندگی و شعار «قرآن ما را بس است» علم مخالفت را بالا بردند.

این واقعه ناگوار، در مهم‌ترین منابع حدیثی فریقین انعکاس یافته است از باب نمونه در هفت روایت صحیح بخاری و سه روایت صحیح مسلم گزارش شده است که گزارش این رویداد در منابع اهل سنت گاه با حذف و تحریف نقل می‌شود و در انتقال جمله اهانت آمیز یا گوینده آن، با سانسور مواجه می‌شویم و یا با توجیه، از بیان حقایق چشم‌پوشی می‌شود.

در منابع امامیه به نکته‌ای مهم اشاره شده است، که پیامبر اکرم پس از رفتن گروه مخالفان، به نگاشتن وصیت توسط امیرمومنان پرداختند و جانشینان پس از خود را معرفی کردند و برخی از صحابه از جمله سلمان، اباذر و مقداد را بر آن شاهد گرفتند. 

اصل این رویداد مورد پذیرش فریقین است اما آن چه به قلم‌فرسایی نیاز دارد محتوای این گزارش‌ها است که رفتار صادر شده از سوی مخالفان، به سرکردگی خلیفه دوم، با کدام یک از آیات قرآن، ناسازگاری است و بر این اساس با معیار آیات قرآن این رویداد ارزیابی شود. 

این نوشتار با توجه به هشت رفتار ناشایست، از سوی مخالفان و تعارض آن با دست کم 24 آیه قرآن، به نگارش در آمده است.

تنازع در محضر رسول خدا

اصل درگیری در مقابل رسول خدا نهی شده است: «از خدا و پيامبرش اطاعت كنيد و با هم نزاع نكنيد كه سُست شويد» که در جریان فرمان بر آوردن قلم و لوح اصحاب دو دسته شدند و به نزاع در برابر پیامبر پرداختند. اما در صورت نزاع و درگیری، قرآن خدا و رسول را مرجع رفع تنازع معرفی می کند: «پس هر گاه در امرى [دينى‏] اختلاف نظر يافتيد، اگر به خدا و روز بازپسين ايمان داريد، به خدا و رسول مراجعه کنید.» اما سوگمندانه در این درگیری، چنین رجوعی از سوی مخالفان فرمان پیامبر صورت نگرفت.

بالا بردن صداها و ایجاد سر و صدا

قرآن کریم آدابی را برای حفظ حریم پیامبر اکرم(ص) و رعایت ادب در برابر آن حضرت بیان می‌کند که در صورت نافرمانی، تباهی اعمال را در پی دارد. از جمله آداب، چنین است: «اى كسانى كه ايمان آورده‌‏ايد، صدايتان را بلندتر از صداى پيامبر نكنيد ... مبادا بى ‏آنكه بدانيد كرده‌‏هايتان تباه شود».  اما با نهایت تأسف، صدای برخی از اصحاب در جریان لوح و قلم در مقابل پیامبر بلند شد که ناراحتی پیامبر را در پی داشت.

نسبت‌های ناروا به همسر رسول خدا(ص)

قرآن کریم مسلمانان را از نسبت های ناروا و لقب‌های زشت بر حذر می‌دارد و آزار و اذیت اهل ایمان را گناه بزرگی می‌شمارد: «و كسانى كه مردان و زنان مؤمن را بى ‏آنكه مرتكب [عمل زشتى‏] شده باشند آزار مى‏‌رسانند، قطعاً تهمت و گناهى آشكار به گردن گرفته‌‏اند». 

این دستورات در حالی بیان شده است که در «رزیه یوم الخمیس» پس از اعتراض یکی از زنان حاضر در مجلس، به رفتارهای ناشایست از سوی مخالفان، نسبت بی عقلی و بی خردی به او داده و به او گفته می‌شود: «اسکتی فانه لا عقل لک»  افزون بر نسبت ناروا، سبب آزار و اذیت او شده است؛ این اهانت در حالی صورت می‌گیرد که شیعیان را به اهانت به همسران پیامبر(ص) نکوهش می‌کنند.

غضبناک نمودن رسول خدا(ص)

قرآن پیامبر اکرم را «رحمه للعالمین» معرفی می‌کند و خداوند اخلاق نیکوی آن حضرت را می‌ستاید و آن حضرت را نرم‌خو می‌داند که اگر دارای اخلاق تندی بود، مردم از کنار او پراکنده می‌شدند. شیوه رفتاری آن حضرت به گونه‌ای بود که در برابر بسیاری از ناملایمات صبر می‌کردند همان گونه که قرآن می‌فرماید: «اى كسانى كه ايمان آورده‌‏ايد، داخل اتاق‌هاى پيامبر مشويد، مگر آنكه براى [خوردنِ‏] طعامى به شما اجازه داده شود، آن هم‏ بى ‏آنكه در انتظار پخته ‏شدن آن باشيد؛ ولى هنگامى كه دعوت شديد داخل گرديد، و وقتى غذا خورديد پراكنده شويد بى ‏آنكه سرگرم سخنى گرديد. اين رفتار شما پيامبر را مى‌‏رنجاند ولی از شما شرم مى‌‏دارد. 

اما چه رویداد ناگواری رخ داده است که پیامبر اکرم را به حدی ناراحت و غضبناک نموده است که آنان را از خود دور نموده و فرمان بر بیرون رفتن از نزد خویش را صادر کرده است؛ حال پرسش این جاست آیا صحابه از این آیه قرآن بی خبرند که قرآن می‌فرماید: «كسانى كه خدا و پيامبر او را آزار مى‏‌رسانند، خدا آنان را در دنيا و آخرت لعنت كرده و برايشان عذابى خفت‏‌آور آماده ساخته است» و وعده عذاب بر اذیت‌کنندگان می‌دهد: «كسانى كه پيامبر خدا را آزار مى‏رسانند، عذابى پر درد [در پيش‏] خواهند داشت».

اظهار نظر در مقابل رسول خدا(ص)

قرآن در جایگاهی که حکمیِ از سوی خدا و رسول تعیین شده است، حق اظهار نظر را از دیگران سلب نموده است: «و هيچ مرد و زن مؤمنى را نرسد كه چون خدا و فرستاده‏‌اش به كارى فرمان دهند، براى آنان در كارشان اختيارى باشد» و نتیجه نافرمانی را گمراهى آشكارى می‌داند. 

از سوی دیگر در برابر فرمان خدا و رسول امر به تسلیم و پذیرش می‌کند و از شرائط ایمان برمی‌شمارد: «ولى چنين نيست، به پروردگارت قَسَم كه ايمان نمى‌‏آورند، مگر آنكه تو را در مورد آنچه ميان آنان مايه اختلاف است داور گردانند؛ سپس از حكمى كه كرده‏‌اى در دل‌هايشان احساس ناراحتى [و ترديد] نكنند، و كاملاً سر تسليم فرود آورند». اما در این رویداد ناگوار در مقابل رسول خدا نه تنها تسلیم نبودند بلکه اظهار نظر در مقابل فرمان رسول خدا نمودند.

نافرمانی نسبت به رسول خدا(ص)

در قرآن کریم حداقل در شش آیه، امر به پیروی از رسول اکرم(ص) می‌کند و می‌فرماید: «اطیعوا الرسول». در کنار این آیات برخی دیگر از آیات پیامدهای منفی سرپیچی از رفتار رسول را گوشزد می‌کند از جمله نافرمانی از دستورات رسول خدا را و مخالفت با پیامبر اکرم سبب باطل شدن اعمال بیان می‌کند و رو بر تافتن از رسول خدا را از صفات منافقان بر می‌شمارد: چون به ايشان گفته شود به سوى آنچه خدا نازل كرده و به سوى پيامبر بياييد، منافقان را مى‏‌بينى كه از تو سخت، روى برمى‌‏تابند». 

در برخی از آیات نیز نافرمانی از اوامر پیامبر را با کفر برابر می‌داند: «خدا و پيامبر را اطاعت كنيد. پس اگر رويگردان شدند، قطعاً خداوند كافران را دوست ندارد» و جایگاه نافرمایان را آتش معرفی می‌کند: «هر كس، پس از آنكه راه هدايت براى او آشكار شد با پيامبر به مخالفت برخيزد، و [راهى‏] غير راه مؤمنان در پيش گيرد، وى را به آنچه روى خود را بدان سو كرده واگذاريم و به دوزخش كشانيم، و چه بازگشتگاه بدى است». در این واقعه آشکارا فرمان رسول خدا، نافرمانی شده و در مقابل آن حضرت به مخالفت پرداخته شده است.

تأکید بر قرآن بسندگی و بی اعتبار نمودن سنت پیامبر

از جمله شعارهای نادرستی که در جریان لوح و قلم سر داده شد قرآن‌بسندگی و نیاز نداشتن به فرمایش رسول خدا(ص) است در حالی که قرآن می‌فرماید: «آن چه را پیامبر فرمان می‌دهد بگیرد و آن چه نهی می‌کند واگذارید».  و در کنار اطاعت از خدا، پیروی از رسول را فرمان می‌دهد اما در این واقعه اسفناک، بر طبلِ قرآن‌بسندگی کوبیده شد.

نسبت هذیان‌گویی به پیامبر(ص)

قرآن کریم به زیبایی هر چه تمام‌تر پیامبر اکرم را برای مسلمانان معرفی می‌کند و چنین شخصیتی را، اسوه نیکو برای مومنان توصیف می‌کند‏  که از سر هوس، سخن نمى‏‌گويد و سخن  او جز وحی نيست‏ و از نسبت جنونی که به او داده می‌شود، دور می‌داند.  همچنین پیامبر اکرم خود نیز بر وحی بودن سخنانش، تأکید می‌کند اما با هزاران تأسف و تأثر چنین نسبت ناروایی به رسول خدا در مصیبت روز پنج‌شنبه رخ داد که نسبت هذیان‌گویی به آن حضرت داده شد.

به نظر می‌رسد پیش‌فرض عدالت صحابه، بسیاری از واقعیت‌های روشن را برای یک عده‌ای تاریک نموده است و به توجیه رفتارهای ناشایست این ماجرا واداشته است حتی اگر به فروکاستن مقام عصمت پیامبر اعظم(ص) بیانجامد؛ آنان با توجیهات واهی و چشم بستن نسبت به ناسازگاری رفتارهای ناشایست در جریان لوح و قلم، با حجم گسترده‌ای از آیات قرآن، عمل صادر شده از سوی برخی از اصحاب را عادی جلوه دهند و به دفاع از آن بپردازند.