اهمیت رعایت مقدمات و شرط زمان و مکان در نهی از منکر

حجت‌الاسلام والمسلمین محمد مبشری‌عارف، مدرس حوزه و دانشگاه، در گفت‌وگو با ایکنا، به بیان نکاتی درباره اهمیت توجه به عناصر زمان و مکان در شرایط امر به معروف و نهی از منکر پرداخت و گفت: خداوند در قرآن کریم به جای اینکه بفرماید؛ الآمرون بالْواجب و الناهون عن الحرام فرموده است: «التَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ الْحَامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاكِعُونَ السَّاجِدُونَ الْآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّاهُونَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَالْحَافِظُونَ لِحُدُودِ اللَّهِ ۗ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ؛ اینان همان از گناه پشیمانان، خداپرستان، حمد و شکر نعمت‌گزاران، روزه‌داران، نماز با خضوع گزاران، امر به معروف و نهی از منکر کنندگان، و نگهبانان حدود الهی‌اند، و مؤمنان را بشارت ده.»(توبه/ 112) در همین راستا چند نکته لازم است گفته شود که باید به آنها توجه داشت؛ اولاً وقتی می‌‌خواهیم امر به معروف و نهی از منکر کنیم طبیعتاً باید واجب را معروف کنیم تا امر به معروف اتفاق بیفتد و حرام را منکر کنیم تا نهی از منکر رخ دهد بنابراین وقتی قرآن به امر به معروف و نهی از منکر اشاره دارد منظور این است که باید مقدمات آن را فراهم کنیم چراکه نکته‌ای مهم برای اثرپذیری امر به معروف و نهی از منکر است.

وی ادامه داد: اما اینکه آیا مقام آمریت و حکومت در این مسئله سبب معروف یا منکر می‌شود مسئله‌ای عرفی است و آنچه امروزه همه در عرف می‌فهمند این است که وقتی در مورد یک پدیده، با قوه قاهره برخورد می‌شود اگر مقدمات آن رعایت نشده باشد نتیجه عکس دارد یعنی شما واجب را منکر می‌کنید و نتیجه آن امر به منکر است؛ لذا در بحث مقاصد شریعت، مقدمات بسیار اهمیت دارد.  

 

مبشری‌عارف تصریح کرد: مرحوم صاحب جواهر، عبارتی با این مضمون دارد که هر وقت در مورد هرچیزی می‌خواهم به عنوان یک فقیه، فتوا دهم و می‌بینم نتیجه عکس دارد یعنی غرض شارع محقق نمی‌شود بنابراین من حکم به بطلان آن می‌کنم. این نکته مهمی است و ثابت می‌کند باید هدف اصلی از امر به معروف و نهی از منکر مشخص شود لذا در بحث عنصر زمان و مکان، این نکته اهمیت زیادی دارد که زمان خودمان را بشناسیم و بر آن اساس اقدام کنیم.

این مدرس حوزه و دانشگاه گفت: برخی ممکن است سؤال کنند اکنون در مسئله حجاب و اتفاقی که اخیراً برای خانم مهسا امینی افتاده است نظر شارع چیست؟ معتقدم در چنین مواردی لازم است پرونده سلامت افرادی که قرار است امر به معروف و نهی از منکر شوند بر اساس کد ملی، بررسی شود. این کار خیلی راحت از طریق دستگاه‌ها اجرایی می‌تواند محقق شود. اتفاقی هم که افتاد هشداری بود برای ضابطین تا ابتدا پرونده سلامت افراد را مورد بررسی قرار دهند. چون از نظر علم پزشکی، استرس تیر خلاصی برای سکته قلبی و مغزی است خصوصاً اگر طرف سابقه داشته باشد. این کار اگرچه قتل عمد به حساب نمی‌آید اما مقصر قطعاً ضامن دیه است.

 

وی افزود: بنابراین پیشنهاد بنده این است که یکی از شرایط آمر به معروف و ناهی از منکر، قبل از بازداشت افراد، بررسی و استعلام سلامت و بیماری افراد بر اساس کد ملی آن شخص باشد. چنین کاری اگرچه ممکن است کم در کشور اتفاق بیفتد اما لازم است چراکه الان با کد ملی می‌توان تمام نسخه‌های شخص را مشاهده کرد. لذا عنصر زمان و مکان می‌تواند تمام موضوعات را تحت تأثیر خود قرار دهد.

 

مبشری‌عارف تأکید کرد: در مسئله حجاب، باید اول آن را معروف کرد در این صورت امر به معروف ضمانت اجرایی پیدا می‌کند از سوی دیگر باید بدحجابی را منکر کرد چراکه در این صورت است که خود به خود، نهی از منکر ما ضمانت اجرایی پیدا می‌کند. سؤال این است که چرا در اسلام نسبت به زن کهنسال، التزام به حجاب وجود ندارد؟ چون تابع عنصر زمان و مکان است لذا چنین مواردی این فرصت را به مکلف می‌دهد که نسبت به احکام الله تامل کند. مسئله حجاب و معروف کردن آن نیازمند ساعت‌ها کار فنی از زمان ابتدایی تا دانشگاه است و در این راستا حساسیت نسبت به تربیت اساتید، بسیار موثر است.

این مدرس حوزه و دانشگاه گفت: مشکلی که در کشور ما وجود دارد و مقام معظم رهبری در سفر به قم در بین اساتید به آن اشاره کردند این بود که ما خودسانسوری داریم بنابراین باید به صورت علمی بنویسیم و جواب دهیم. مسئله حجاب هم از این مقوله است لذا توصیه بنده این است؛ برای اینکه مسئله امر به معروف و نهی از منکر در حوزه حجاب تقویت شود مخصوصاً در شرایطی که ناآرامی‌هایی در جامعه به وجود آمده است در صدا و سیما و شبکه‌های رادیویی، میکروفون آزاد شود و این مسئله را تبیین و چرایی و ضمانت اجرای آن را بیان کنند.

 

وی در پایان تصریح کرد: جنس بسیاری از فتنه‌هایی که علیه کشور ما وجود دارد یکی است و ما خوشبختانه از بسیاری از آنها را رد کرده‌ایم اما نباید بگوییم اینها تکراری است بنابراین یادآوری مسائلی همانند حجاب توسط مبلغان حرفه‌ای و اثبات عقلانی این مسئله، اهمیت اساسی دارد تا بتوان از احکام الله، دفاع علمی کرد. از سوی دیگر باید دانست که امر به معروف و نهی از منکر نوعی رفاقت است یعنی امر به معروف قرار است آمر را با فاعلِ منکر، رفیق جلوه دهد چراکه اگر با طرف رفیق شدیم نسبت به کلام ما معرفت پیدا می‌کند و اگر معرفت حاصل شود تأثیر کلام ما بیشتر خواهد شد.