درس خارج بدون خروجی مجتهد درس خارج نیست/ زمان لازم برای رسیدن به اجتهاد

به گزارش ایکنا، آیت‌الله ابوالقاسم علیدوست، استاد درس خارج حوزه علمیه قم، امروز 11 مهرماه در نشست علمی «بایسته‌های ورود به درس خارج» در مدرسه علمیه امام کاظم(ع) قم با تقدیر از برگزاری این جلسه، گفت: اینکه وقتی یک طلبه می‌خواهد وارد مرحله جدیدی از درس شود به سؤالات او پاسخ بدهیم و از تجربیات استادان برای او بگوییم کار بسیار خوبی است، زیرا گاهی فردی مدتها وارد کاری می‌شود و ناموفق است، چون اطلاعات لازم را درباره آن ندارد. لذا استفاده از تجربه دیگران خیلی مهم و برپایی چنین جلساتی لازم است.

علیدوست با بیان اینکه در حوزه دو مرحله سطح و خارج وجود دارد، اظهار کرد: الان دو درس خارج در حوزه داریم؛ یکی خارج فقه و اصول و دیگری دروس خارج غیرفقه و اصول مانند خارج تفسیر و خارج کلام، ولی گاهی دروسی مانند درس خارج مقتل‌خوانی و ... را در حوزه راه‌ می‌اندازند که در واقع لوث‌ کردن درس خارج است. الان در حوزه نجف فقط خارج فقه و اصول وجود دارد و نباید خیلی دایره را مانند نجف تنگ کنیم و نه مانند حوزه قم بدون حد و مرز باشد. البته دروسی چون خارج تفسیر، خارج حدیث، خارج کلام هم در حوزه لازم است و باعث سست‌‍ شدن درس خارج نیست.

خروجی درس خارج باید اجتهاد باشد

علیدوست با اشاره به هدف درس خارج، تصریح کرد: باید برایند و نتیجه درس خارج، اجتهاد باشد، یعنی اگر درس خارجی وجود داشته باشد که انسان به اجتهاد نرسد یا فاعلیت فاعل یا قابلیت قابل، دچار اشکال بوده است. البته منظورم از اجتهاد به معنای عام است. اجتهاد خاص، در فقه و اصول و مجتهد شدن است، ولی خروجی اجتهاد عام، مفسر مجتهد، متکلم مجتهد و فیلسوف مجتهد است و ما امروز به اجتهاد به این معنا نیاز داریم.

استاد درس خارج حوزه علمیه با بیان اینکه اجتهاد ملکه کشف و مدیریت ادله است، اظهار کرد: کسی که ادله را بیابد و نتواند به خصوص در تعارضات مدیریت کند مجتهد نیست. آیات قرآن گاهی در تناقض ظاهری هستند و روایاتی داریم که متضاد هستند و مجتهد باید این ادله‌ها را مدیریت کند. مثلا در روایت داریم که هر کسی محبت علی(ع) را داشته باشد سر تا پای او گناه هم باشد اهل نجات است. بنده بعد از چندین ساعت مطالعه ده‌ها روایت و آیه در این زمینه به این نتیجه رسیدم که ما نه ده دلیل بلکه ده گروه دلیل داریم و باید از بین آنها نتیجه درست را برای اثبات این مسئله بیابیم.

علیدوست با اشاره به فرایند لازم برای رسیدن به اجتهاد، گفت: دانش‌افزایی در درس خارج یکی از مهمترین مراحل در این فرایند است و آشنایی با تراث و قدرت پیدا کردن برای ارتباط با تراث هم از دیگر مراحل در فرایند اجتهاد است. یکی از مشکلات عمده ما طلاب این است که قدرت ارتباط با تراث را نداریم؛ ممکن نیست کسی در رشته‌ای بخواهد عالم شود، ولی نتواند با تراث و میراث علمی گذشتگان ارتباط برقرار نکند، مثلا کسی در تفسیر دکتری گرفته است، ولی نمی‌تواند مجمع‌البیان و کشاف و المیزان را به صورت عمیق بفهمد یا در فقه کسی درس خارج می‌رود، ولی نمی‌تواند جواهر و آثار شهید اول و ثانی را مطالعه کند.

استاد درس خارج حوزه ادامه داد: برخی خیلی بر تدریس دروس ساده فقه و اصول تاکید می‌کنند و یکی از دلایلش این است که نمی‌توانند با تراث ارتباط برقرار کنند. بنابراین همیشه در درس خارج باید چند کتاب را مطالعه کنیم و ببینیم. برخی اوقات دانش‌افزایی و ارتباط با تراث در یک فرد وجود دارد ولی روش و مبنای علما مانند مرحوم شیخ انصاری را نمی‌شناسد. در درس خارج باید روش‌ها را بفهمیم و کسب مهارت و روش داشته باشیم. برخی روشها را می‌فهمند، ولی خودشان روش ندارند. چون برخی فقها مبتلا به این موضوع هستند گاهی به مقاصدالشریعه نزدیک می‌شوند و در جای دیگر از آن فاصله بسیاری می‌گیرند. لذا در درس خارج کسب مهارت و روش خیلی مهم است.

علم اصول زائد نیست

این استاد درس خارج فقه و اصول با بیان اینکه درس خارج فقه که به انسان مهارت و روش بیاموزد درس خارج موفقی است، تصریح کرد: از سؤالات رایج در مورد درس خارج، زائد بودن علم اصول است. ما گفتیم اجتهاد شناخت ادله و مدیریت آن است و این دو در علم اصول وجود دارد؛ یعنی در اصول از حجیت عقل و اجماع و انواع اجماع و منبع‌واره‌ها مانند عرف و مصلحت و ... بحث می‌شود.

وی گفت: بحث دیگر تعامل با ادله است، یعنی اگر قبول کنیم ادله در بسیاری از موارد ناهمسوست، باز برای رفع تعارض نیازمند اصول هستیم. البته همه مسائل اصول در یک سطح نیست. در هر صورت فراموش نکنیم که اصول فقه ما اصول فهم است و اختصاص به فقه ندارد. گفته شده؛ اصول فقه ولی «اصول فهم» تعبیر درست‌تری است. برخی تصور می‌کنند اصول فقه فقط برای فقه و علوم اسلامی است، ولی برای علومی مانند حقوق هم لازم است.

علیدوست افزود: بحث دیگری که در زمینه خارج مطرح است تعدد کلاس است. اگر تجربه بنده را قبول داشته باشید، خوب است. انسان یک درس اصول و یک درس فقه برود و لازم نیست ده سال اصول برود و بعد فقه، زیرا ما تا آخر عمر وقت و توان استنباط و فهم نداریم. بنده تاکید خیلی زیادی روی مباحثه طلبگی دارم. در گذشته طلبه وقتی در یک سطح بالاتر بود سطح پایین را تدریس می‌کرد، ولی الان اینطور نیست و این هم  از آفات است ولی با مباحثه می‌توان این نقص را جبران کرد. مسئله دیگر اینکه طلبه باید حدیث نفس بعد از درس و یا پیش‌فکر داشته باشد، مثلا چند دقیقه قدم بزند و آموخته‌ها را مرور کند یا برای درس روز خود پیش‌فکری کند.

درس خارج بیش از 12 سال بی معناست

وی در ادامه با اشاره به مدت زمان لازم برای درس خارج گفت: اینکه کسی که 30 سال درس خارج برود و مجتهد نشود یا خودش مشکل دارد یا استادش یا هر دو؛ وگرنه درس خارج بیش از ده تا دوازده سال زمان لازم ندارد. بحث دیگر تمحض و تمرکز است، گاهی در مورد یک دانش اطلاعات داریم، ولی صاحب‌نظر نیستیم و وقتی انسان به جایی برسد که بتواند نظر بدهد متخصص است. در رجال دو مبنا داریم. برخی مانند شیخ انصاری کمتر از رجال استفاده کرده می‌کنند، ولی آیت‌الله خویی چون مبنایش حجیت ثقه است از رجال بیشتر استفاده کرده است. در مجموع معتقدم طلاب درس خارج باید اطلاعات رجالی خودشان را تقویت کنند.

علیدوست در پاسخ به این پرسش که کدامیک از ابواب فقهی را بیشتر بیاموزیم، گفت: برخی ابواب فقه روایت بیشتر و برخی ابواب، قواعد بیشتر دارد؛ مثلا کتاب طهارت و صلات ادله بیشتری نسبت به سیاسات و معاملات دارد و معتقدم هر دو باید مطالعه شود و نمی‌توانم اولویتی را ذکر کنم، ولی مهم انتخاب استاد است تا ابواب فقه. اگر استاد پویا باشد و به ذهن شما توان بدهد شما را صاحب مبنا می‌کند، چه معاملات درس بدهد و چه صلات. سعی کنید یک یا دو استاد محوری داشته باشید، ولی به دیگران هم سر بزنید، زیرا هر استادی فوت کوزه‌گری خودش را دارد؛ مثلا بنده عمده دروسم را خدمت آیت‌الله وحید بودم ولی تقریبا از دروس بقیه استادان هم استفاده کردم و الان پشیمان نیستم که از محضر همه استفاده کرده‌ام.

مقدمات درس خارج

استاد درس خارج حوزه قم در مورد حداقل‌ها و پیش‌نیازهای ورود به درس خارج افزود: دانستن ادبیات، لغت و فلسفه لغت، خیلی مهم است و اصول فقه هم جزء دروس واجب است که باید به خوبی خوانده شود. اگر پایه ما ضعیف باشد دروس بالاتر را خوب نمی‌فهمیم، ولی گاهی اگر دروس بالا را هم خوب بخوانیم، مراتب پایین‌تر هم حل خواهد شد. در مورد علوم عقلی هم اگر فلسفه نخوانید فکرتان لنگ نمی‌زند، ولی در حد اطلاع باید علوم عقلی را بدانید.

وی در پاسخ به این پرسش که در سال‌های اول درس خارج باید در دروس با سبک نجف شرکت کنیم یا سبک قم و در ابتدا چه دروسی لازم است، بیان کرد: بستگی به وقت و احساس نیاز و حوصله طلبه دارد؛ در هر صورت پرخوری، یعنی فقط کسب داده‌های علمی و شرکت در این درس و آن درس بدون اینکه دنبال مبنا و روش باشید غلط است.

وی در پایان با اشاره به نکته‌ای گفت: گاهی برخی مباحث به تعبیری مزاح‌گونه مانند فقه آسانسور و فقه عرض و طول خیابان و... مطرح می‌شود که به هیچ وجه شایسته نیست و در برخی محیط‌های علمی مورد تمسخر قرار می‌گیرد، ولی موضوع‌شناسی و استفاده از کارشناسان در تبیین موضوعات مختلف مانند بورس و فقه هنر و سینما بسیار مهم و مفید است.