فرهنگ بریده از علم، دانشگاه را تهدید می‌کند

به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست هم اندیشی اولین کنگره بین‌المللی «علم و قرآن»، امروز چهارشنبه ۲۳ اسفندماه در دانشگاه تهران برگزار شد.

 

جمیله علم الهدی، دبیر ستاد تعلیم و تربیت شورای عالی انقلاب فرهنگی، در این نشست گفت: موضوع علم در ایران یکی از مباحث جدی رشته‌های مختلف است اما معمولا دو مواجهه با آن وجود دارد که یکی علم به عنوان دستاورد است و نگاه دیگر نیز مواجهه نهادی با علم است. به نظرم در برخی از رشته‌ها همانند رشته‌های علوم اجتماعی این نوع مواجهه با علم کمتر وجود دارد. بنده به این نوع دوم از مواجهه می‌پردازم.

 

وی افزود:‌ اگر مواجهه نهادی با علم داشته باشیم مخصوصا درباره مواجهه تمدنی با علم می‌توانیم به میزان زیادی صحبت کنیم. متاسفانه این نگاه در ایران چندان مورد استقبال نیست. اگر رویکرد انتقادی داشته باشیم به نظر می‌رسد ایران هیچ وقت در طول تاریخ مستعمره نبوده است ولی می‌توانیم بگوییم دچار استعمار معرفتی بوده‌ایم. در این دیدگاه، بین شرق شناسی و استعمار معرفتی رابطه مستقیم وجود دارد و با این نگاه، بررسی پیشرفت‌های علمی در ایران نشان می‌دهد ما سعی کرده‌ایم همواره خودمان را بر اساس استانداردهای غربی تعریف کنیم لذا نهاد علم در ایران همچنان خودش را تابع علم در جهان می‌داند. 

 

علم الهدی تصریح کرد: دانشگاه جندی شاپور شاهد این است که تمدن ما تمدنی مبتنی بر عقلانیت و علم بوده است اما در میان قشر تحصیل کرده افتخار به این تمدن را مشاهده نمی‌کنیم. در چنین وضعیتی که دچار هژمونی فرهنگی هستیم فاصله نسبتا زیادی هم بین علم و فرهنگ ایجاد شده است و گویا این دو با هم قهر کرده‌اند لذا فرهنگ بریده از علم به صورت یک فرهنگ مهاجم، دانشگاه را تهدید می‌کند. از سوی دیگر به صورت احساسی با سنت برخورد کرده‌ایم و این باعث شده غرب‌گرایی و غرب‌ستیزی به معنای سَلَفی آن در حال رشد هستند و این هم باعث تهدید علم و فرهنگ می‌شود. 

 

دبیر ستاد تعلیم و تربیت شورای عالی انقلاب فرهنگی بیان کرد: به نظر می‌رسد مواجهه فعال با سنت و تجدد و مخصوصاً در زمینه علمی اهمیت زیادی دارد. این هدف محقق نمی‌شود مگر اینکه به قرآن و منابع معصومان(ع) مراجعه کنیم چراکه ما نمی‌توانیم سنت و تجدد را بدون هیچ معیاری مورد بررسی قرار دهیم. مواجهه ما با قرآن نیز همواره به عنوان کتابی بوده که نوشته شده و الان باید با استفاده از روش‌شناسی‌هایی، آن را مورد بررسی قرار دهیم در حالی که قرآن یک معلم بزرگ است و بیشتر از اینکه با روش تحقیق دنبال بررسی قرآن باشیم باید آداب تحقیق در قرآن را یاد بگیرم در غیر این‌صورت قرآن با ما سخن نخواهد گفت.

 

وی گفت: آنچه در این شرایط موجود کشور ما به عنوان تنها کشوری که افتخار توجه به اسلام ناب محمدی و تبیین یک دیدگاه متفاوت در برابر هژمونی فرهنگی را دارد، دارای اهمیت است بازگشت به قرآن توسط اندیشمندان و دانشمندان است. سال‌هاست مباحث علم و دین در کشور ما رواج دارد و دستاوردهای خوبی هم داشته است. از سال گذشته که رییس جمهور در سازمان ملل، قرآن را بر روی دست گرفتند بنا بر این شد که توجهی جدی‌تر به قرآن صورت گیرد. البته در جمهوری اسلامی ایران توجهات زیادی به تلاوت و قرائت قرآن شده است اما این کنگره، اقدامی در راستای نشان دادن توجه جدی‌تر دانشگاه‌های ایران به قرآن کریم در عرصه بین‌المللی هستند. این کنگره شروع یک جریان در زمینه پژوهش علمی در حوزه قرآن است و ان‌شاءالله دستاوردهای زیادی هم داشته باشد. 

 

حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه؛ دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز در این نشست گفت: رابطه قرآن و علم را در دو بستر علوم تجربی و انسانی در طول تاریخ شاهد بوده‌ایم و البته آغاز این مباحث در علوم تجربی بوده که سه مرحله طی کرده که یکی تفسیر علمی بود که از سیداحمد خان هندی شروع شد و بعد این میراث از شبه قاره هند، به مصر آمد و طنطاوی به این مسئله پرداخت و سپس وارد ایران شد و امثال مهدی بازرگان، سحابی و حجت‌الاسلام بی‌آزار شیرازی به این موضوع ورود کردند که تحقیقات آنها بیشتر تطبیقی بود یعنی نظریات علمی را با آیات تطبیق می‌دادند.

 

وی افزود: مرحله دوم، تفسیر موضوعی بود که شهید صدر شروع کرد. ایشان می‌گفت به جای تطبیق نظریات بر آیات، پرسش از آیات داشته باشیم و ببینیم چه جوابی به ما می‌دهد. مرحله سوم تفسیر الهامی قرآن است یعنی از قرآن الهام می‌گیریم و آن را پیگیری می‌کنیم که شاید به نظریه‌ای برسیم. برخی دغدغه داشتند مسئله پیوند قرآن و علم و شبهاتی که در این زمینه وجود دارد همانند شبهات هاوکینگ را حل کنند. اما عمده بحث‌ها به ساحت دوم یعنی علوم انسانی مربوط می‌شود که این‌کار از سوی مصری‌ها شروع شد و کتب زیادی در این زمینه نوشتند. در این همایش باید توجه داشت باشیم که در حوزه علوم اجتماعی، بیشتر می‌توان از قرآن استفاده کرد و مخصوصا اگر فرصتی شد خود بنده مایلم در زمینه روش شناسی قرآن و علم سخنانی داشته باشم.

 

مهدی گلشنی، استاد بازنشسته دانشگاه صنعتی شریف به عنوان سخنران بعدی در این نشست گفت: قرآن در محیط ما و مخصوصا در چند دهه اخیر مورد غفلت قرار گرفته است در صورتی که سال‌های ابتدای انقلاب در سال ۱۳۶۳ در مالزی بودم و در کنفرانسی با عنوان نقش قرآن در علم سخنرانی کردم. قطعا استعمار نقش مهمی در این زمینه داشته تا مسلمانان از نوآوری در این زمینه غفلت کنند و صرفا دنبال اثبات اعجاز علمی قرآن باشند. به نظرم مهمترین نقش این کنگره این است که نقش صحیح علم در قرآن را بیان کند.

 

وی گفت: می‌توان کارهای مهمی انجام داد و مخصوصا در زمینه فلسفه و متافیزیک تحولات مهمی رخ داده است چراکه قبلا فلسفه و متافیزیک متروک شده بودند. اگر این کنگره بتواند نقش دقیق قرآن در علم را روشن کند اقدامی ارزنده انجام داده است. نکته مهم دیگر این است که الان یک فرهنگ اسلامی در محیط ما حاکم نیست لذا باید از دوران دبیرستان و با در نظر گرفتن سطوح مختلف تالیف، سعی کنیم فرهنگ اسلامی را ترویج کنیم و نقش مهم قرآن در علم را روشن کنیم.

 

علی اکبر صالحی؛ عضو پیوسته فرهنگستان علوم جمهوی اسلامی ایران نیز در این نشست گفت: هراسی نداشته باشیم از اینکه نقش قرآن در علم را بررسی کنیم و اگر گاهی شک و تردیدی وجود دارد، در دل ماست نه در قرآن؛ چراکه برخی قرآن را با تردید خوانده‌اند که می‌گویند آیا می‌توان به رابطه قرآن و علم پرداخت؟ نظریه تا زمانی که به محک تجربه نرسیده نمی‌توان با قطعیت در مورد آن نظر داد اما وقتی به تجربه ثابت شد آن نظریه پایدار است می‌توان توجهی جدی به آن داشت. در قرآن آمده است «فَلَا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ الْجَوَارِ الْكُنَّسِ؛ چنین نیست (که منکران قرآن پندارند) قسم یاد می‌کنم به ستارگان باز گردنده. که به گردش آیند و در مکان خود رخ پنهان کنند» (تکویر/ 15 و 16) بنابراین باید با شجاعت وارد پرسش علمی از قرآن شویم. 

 

وی گفت: در آیه 35 سوره مبارکه نور آمده است: «اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ» از اینجا می‌فهمیم نور امری مطلق است و نسبیت‌پذیر نیست. همین حرف را اینشتین زد و گفت نور امری مطلق است. لذا باید بدون واهمه و ترس، از قرآن سوال کنیم چون هنوز در بسیاری از مسائل میتوان از قرآن سوال کرد.