یادی از شهریار ملک سخن

سیدمحمد حسین بهجت تبریزی متخلص به شهریار فرزند حاج میرآقا خشکنابی که خود از اهل ادب بود در تبریز چشم به جهان گشود. تولد شهریار متقارن با انقلاب مشروطیت بود و در سال ۱۲۸۵ هجری شمسی در روستای خشکناب نزدیک بخش قره‌چمن متولد شد. کریم  الطبع و با ایمان بود وی در سال ۱۳۱۳ در قم بدرود حیات گفت. محمدحسین تحصیل را در مکتب‌خانه قریه زادگاهش با گلستان سعدی، نصاب قرآن و حافظ آغاز کرد و نخستین مربی او مادرش و سپس مرحوم امیر خیزی بود.

ایام کودکی شهریار با جنبش آزادی‌خواهان مشروطه به رهبری ستارخان و باقرخان همراه بود. وی در کودکی با قرآن و دیوان حافظ آشنا شد و پس از تحصیلات مقدماتی حوزوی به تهران رفت و وارد مدرسه دارالفنون شد.

شهریار جوان، سپس وارد مدرسه طب شد، ولی پس از ۵ سال تحصیل، در پی حادثه‌ عاشقانه‌ای بدون اخذ مدرک دکتری، تهران و دانشکده را ترک کرد و در خراسان وارد خدمت دولتی شد. این شاعر عارف پس از مدتی دوباره به تهران باز گشت و این بار در بانک کشاورزی مشغول به کار شد.

این شاعر ایرانی غزل‌‌های دلنشین بسیاری سروده است که اثر زیبایش در وصف مولای متقیان حضرت امیرالمؤنین علی(ع) است با مطلع «علی ای همای رحمت تو چه آیتی خدا را». از نمونه بارز این اشعار است. همچنین منظومه ترکی «حیدر بابا» که نام کوهی در زادگاهش است هم از زیباترین اشعار شهریار به زبان مادری او است.

هنگامی که انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی(ره) در بهمن ۱۳۵۷ پیروز شد، او با همان روحیه دینی و ذهنیّت صاف و روشن خود، از انقلاب و به دنبال آن از دفاع مقدس دفاع کرد.

شهریار سرانجام به دنبال کسالتی، بیستم آذر ۱۳۶۶ در بیمارستان بستری شد و با وجود معالجه موقت در ۲۷ شهریور ۱۳۶۷، به ابدیت پیوست. وی در روز دوشنبه ۲۸ شهریور ماه در مقبره الشعرای تبریز به خاک سپرده شد.

علی‌اصغر شعردوست، پژوهشگر ادبیات فارسی و مدیرعامل بنیاد شهریار، در گفت‌وگو با ایکنا از آذربایجان‌شرقی، با بیان اینکه استاد شهریار در خانواده‌ای رشد کرده که در عین پایبندی به سنت‌ها، تجددخواه و پیشرو نیز بوده‌اند، اظهار کرد: شهریار، فرزند حاج میرزا آقا خشکنابی است، فردی که در عین ایمان راسخ به اسلام و اهل بیت(ع)، در دوره خود فردی روشنفکر شناخته می‌شود و فرزندش محمد‌حسین را برای ادامه تحصیل به تهران می‌فرستد تا در دارالفنون طبابت بخواند، زبان فرانسه بیاموزد و با علوم جدید آشنا شود.

وی با بیان اینکه کوکب خانم، مادر استاد شهریار نیز بانویی با ایمان و خدوم بود که در مقطعی برای مواظبت از شهریار که به بیماری صعب العلاجی مبتلا شده بود، به تهران عزیمت می‌کند، یادآور شد: اقامت ایشان در سخت‌ترین روزهای عمر شهریار نه تنها شاعر آشفته حال را از خطر مرگ نجات داده، بلکه چشمه خلاقیت استاد را بیش از پیش به غلیان درآورده و منظومه حیدربابایه سلام که شاهکاری در ساحت شعر و به‌ویژه در سروده‌های شهریار بوده، تحت تأثیر و تشویق مادرش سروده شده است.

این شهریارشناس با اشاره به اینکه علاوه بر اصالت، تربیت و تحصیلات استاد شهریار در تکوین شخصیتی‌اش بسیار مهم بوده است، گفت: کودکی شهریار مصادف با نهضت مشروطه بوده و به همین جهت او در سه سالگی همراه با خانواده به خشکناب و قایش قروشاق در دامنه‌های کوه حیدربابا فرستاده شده و تحصیلات ابتدایی را از سال ۱۲۹۰ در مکتب قریه با دروس گلستان و نصاب نزد ملامحمدباقر و ملاابراهیم آغاز کرده که در حیدربابایه سلام به این موارد اشاره داشته است.

شعردوست، با تأکید بر اینکه شهریار در همین مکتب‌خانه با قرآن کریم و شعر حافظ آشنا شده است، یادآور شد: استاد در خاطراتش ذکر کرده که در طاقچه خانه همواره دو کتاب قرآن کریم و حافظ وجود داشت و او با اینکه در عالم کودکی معانی آیات را نمی‌دانست، اما آیات زیبا و موزون روح شهریار را نوازش می‌داد و خواندن غزل‌های بلند حافظ نیز روح اشعار بر جان وی جاری می‌ساخت.

وی با بیان اینکه طبق فرموده استاد و به دلیل مأنوس شدن استاد از دوران کودکی با قرآن کریم و اشعار حافظ، اشعاری که بعدها می‌شنید در نظرش ضعیف می‌آمد، بیان کرد: شهریار بعد از پایان سیکل اول متوسطه قصد داشت برای ادامه تحصیل به اروپا برود، اما منصرف شده و در آخرین روزهای سال ۱۲۹۹ برای تحصیل به تهران عزیمت کرده و تحصیلاتش را در دارالفنون ادامه داد.

شعردوست با اشاره به اینکه شهریار بعد از فارغ‌التحصیلی از دارالفنون، در مدرسه طب ثبت‌نام کرده و در ترم آخر به دلیل بحران‌های روحی و شکست عاطفی، تحصیلاتش را رها می‌کند، افزود: البته استاد شهریار بعدها به انترنی و معالجه هم می‌پردازد.

وی اظهار کرد: همزیستی، همراهی و همدلی با مردم زمانه خویش و نفس کشیدن با عامه مردم و در میانه مردم زیستن نیز از دیگر خصلت‌های استاد بود، چراکه استاد برخلاف بسیاری از نخبگان و هنرمندان که به دوری گزینی از مردم و عزلت نشینی عادت داشته و دارند، با مردم شهر و محل زندگی خود چه در تبریز و چه زمانی که در تهران بوده، زیسته و جوشیده است.

شعردوست با تأکید بر اینکه استاد شهریار هیچگاه نسبت به اتفاقات زمانه خویش بی‌تفاوت نبوده است و در بسیاری از بالا و پایین‌های روزگار به طرفداری از مردم ایستاده و زبان گویای مردم دوره خود شده است، یادآور شد: این ویژگی در ابعاد مختلف زندگی استاد دیده می‌شود، چه زمانی که برای رهسپار کردن سربازان به جبهه لباس رزم می‌پوشد و شعر خویش را برای انبوهی از مرزداران و جانفشانان وطن می‌خواند و چه زمانی که در مقابله با دسیسه‌های برخی سیاستمداران و شعرای کشورهای ترک زبان همسایه، نماینده فرهنگی مردم خویش می‌شود و با زبانی بران و بلیغ جایگاه رفیع شهرهای ترک زبان را در ایران توصیف و توضیح می‌دهد.

وی با اشاره به اینکه شهریار بر خلاف شعرای هم عصر خود در حالی که بر قرآن و حافظ تسلط کامل دارد، به فرانسه نیز شعر می‌نویسد و طبع آزمایی می‌کند، گفت: محب و واله اهل بیت(ع) بودن از دیگر ویژگی‌های شخصیتی استاد شهریار است که وی را متمایز از شاعران هم عصر خویش می‌کند. وی نه تنها محب اهل بیت که عاشق و دلداده آنهاست به گونه‌ای که برخی از درخشان‌ترین اشعارش در مدح امام اول شیعیان علی(ع) و سوزناک‌ترین اشعارش در مورد وقایع کربلا است.