شهری که چهار بار از اشغال متجاوزان آزاد شد

شهر مهران در طول هشت سال جنگ، فراز و نشیب‌های بسیاری را به خود دید. ارتش عراق پس از شکست در عملیات والفجر ۸ و از دست دادن شهر فاو، به برخی مناطق از جمله شهر مهران حمله کرد تا با تصرف آن، پیروزی نیروهای ایرانی را کم اهمیت جلوه دهد. در حمله‌ای که ذیل استراتژی دفاع متحرک صورت گرفت، ارتش عراق موفق به تصرف شهر مهران شد. با گذشت مدت کوتاهی از اشغال شهر مهران، نیروهای ایرانی موفق شدند طی عملیاتی تحت عنوان کربلای ۱، ارتش عراق را شکست داده و شهر مهران را آزاد کنند. اهمیت فوق‌العاده این عملیات نه فقط به دلیل آزادسازی شهر مهران، بلکه به دلیل شکست استراتژی دفاع متحرک عراق بود.

پیش از حرکت سراسری عراق در طول مرز، از فروردین ماه سال ۱۳۵۹ به طور مرتب شهر مهران و حومه آن با خمپاره و توپخانه هدف حمله قرار می‌گرفت. در آن هنگام، شهر مهران و پانزده روستای اطراف آن حدود ۱۷۶ هزار نفر جمعیت داشت، اما پس از مداومت و شدت نسبی حملات دشمن، به‌تدریج از اردیبهشت ماه سال ۱۳۵۹ تخلیه محل آغاز شد. به مرور زمان به دلیل خالی شدن شهر از سکنه و تجمعات جسته و گریخته دشمن در نقاط مختلف مرز واحدهایی از تیپ اسلام آباد (ارتش) برای حفظ و تأمین منطقه عملیات به این ناحیه اعزام شدند. پس از استقرار این یگان و اجرای آتش متقابل (هرچند ضعیف) علیه دشمن، آتش عراق قطع شد و به‌دنبال آن، مردم مجدداً به شهر بازگشتند. 

پس از مدتی، تیپ ۸۴ خرم آباد جایگزین یگان قبلی در منطقه شد. مدتی از استقرار این یگان نگذشته بود که آتش دشمن مجدداً آغاز و به‌تدریج، به آتش دو طرفه مبدل شد. در دوم شهریورماه سال 1359 عراق میمک را اشغال کرد و هم زمان شهر مهران را به شدت زیر آتش توپخانه خود قرار داد و به‌تدریج، بر شدت حملات خود افزود. در 27 شهریورماه، دشمن یک درگیری در پاسگاه های زالوآب و رضاآباد به راه انداخت و در نهایت، عقب‌نشینی کرد. در 29 شهریورماه، یک ستون نظامی از نیروهای دشمن که از طرف شهر زرباطیه به طرف پاسگاه دراجی و ارتفاعات ۳۰۳ حرکت کرده بودند در این منطقه، مستقر شدند. سرانجام، نیروهای عراق از چند محور به خاک جمهوری اسلامی حمله کرد و ضمن درگیری و تصرف پاسگاه‌های بهرام آباد و فرخ آباد به طرف شهر حرکت و نیروهای نظامی با به‌جای گذاشتن تجهیزات خود عقب‌نشینی کردند. دشمن در ادامه حملات خود در 12 مهرماه سال 59 در حالی که تعدادی از مردم هنوز در شهر بودند وارد شهر شد. در نهایت، دشمن ارتفاعات شمالی (کوه گچ - زالو آب - کولک - زیل)، ارتفاعات جنوبی (قلعه آویزان - حمرین) و ارتفاعات شرقی (چکه موشی - چکه قمر - کره بور) شهر مهران را تصرف و در آن جا مستقر شد.

بعد از عملیات بیت المقدس و به‌دنبال عقب‌نشینی سراسری عراق، (خردادماه ۱۳۶۱) دشمن از شهر مهران و ارتفاعات مزبور نیز عقب‌نشینی کرد و روی ارتفاعات شمالی و جنوبی شهر مهران در داخل خاک ایران مستقر شد. به این ترتیب، نخستین اشغال مهران پایان یافت، اما به دلیل زیر دید و تیر بودن این منطقه، شهر در وضع عادی نبود و در حالی که تقریباً به‌طور مداوم آماج آتش خمپاره دشمن قرار داشت برخی از منازل نیمه ویران آن به‌عنوان پایگاه‌های تدارکاتی و پشتیبانی و دیگر مقرهای نظامی مورد استفاده قرار می‌گرفت. افزون بر آن، ارتباط نیروهای خودی از طریق جاده ایلام - دهلران بسیار مشکل انجام می‌شد و نقل و انتقالات لازم بین مهران - دهلران و مهران - ایلام نیز با مشکلاتی همراه بود. 

بنا بر ضرورت مقابله با استراتژی «دفاع متحرک» عراق به‌عنوان رویکردی جدید از سوی دشمن که بنا بر آن قصد داشت از لاک تدافعی به در آمده و برای مقابله فعال با ایران بار دیگر تصرف مناطقی از خاک کشور را آغاز کند، عملیات کربلای یک و آزادسازی شهر مهران در ساعت ۲۲:۳۰ شب دهم تیرماه ۱۳۶۵ با هدف بازپس‌گیری مهران و تصرف ارتفاعات مهم و استراتژیک قلاویزان و با رمز یا ابوالفضل العباس ادرکنی آغاز شد. در این عملیات که با لبیک به درخواست امام راحل(ره) مبنی بر تعیین تکلیف هر چه سریع­تر مهران، تنها ۴۵ روز پس از اشغال مهران انجام گرفت، رزمندگان اسلام با رعایت اصل غافلگیری و با سرعت عمل، پس از پشت سرگذاشتن موانع ایذایی و میدان‌های مین به مواضع دشمن وارد شدند. مقر تیپ‌های پیاده ارتش متجاوز صدام به سرعت در هم شکست و ۱۷۵ کیلومتر مربع از زمین‌های تحت اشغال آزاد شد. عملیات غرور آفرین کربلای یک، برگ زرین دیگری بر دفتر مقاومت مردم ایران افزود و طومار استراتژی «دفاع متحرک» رژیم بعث و حامیان بین‌المللی او را در هم پیچید.