هجرت سرنوشت‌ساز + فیلم

امام خمینی(ره) در مدت ١٣ سال دوران تبعید در نجف اشرف، علاوه بر تدریس علوم حوزوی به اوضاع سیاسی داخل ایران هم توجه داشت و با صدور اعلامیه، پیام و سخنرانی اقدامات رژیم پهلوی را در اسلام‌زدایی از جامعه، ارتباط با اسرائیل و آمریکا که باعث عقب‌افتادگی کشور و سرسپردگی به بیگانگان و از میان رفتن استقلال سیاسی کشور می‌شد، بیان می‌کرد و مطالب ایشان در داخل کشور پخش می‌شد. در پی انعقاد قرارداد ۱۹۷۵م / ۱۳۵۳ش میان ایران و عراق معروف به بیانیه الجزایر، دو کشور تصمیم گرفتند همه عوامل منفی در روابط خود را از میان ببرند و همکاری متقابل را گسترش دهند؛ همچنین توافق کردند رژیم پهلوی سیاست حمایت از کردها علیه عراق کنار را بگذارد و در عوض، دولت عراق فعالیت‌های امام خمینی(ره) را محدود و از تحریک‌های ضد رژیم جلوگیری کند.

با اوج‌گیری انقلاب اسلامی ایران، در ۲۷ شهریورماه سال ۱۳۵۷ سفیر ایران در عراق در دیدار با صدام حسین، معاون رئیس‌جمهوری وقت عراق، از دولت عراق خواست به‌طور جدی از فعالیت‌های امام خمینی(ره) جلوگیری کند. به دنبال مواضع آشتی‌ناپذیر امام راحل و دیدارهای بدون نتیجه مسئولان عراق با ایشان، دولت عراق فشار را بر ایشان تشدید کرد. بیت امام خمینی(ره) در نجف به محاصره نیروهای امنیتی عراق درآمد و مأموران از رفت‌وآمد به آن جلوگیری و چند نفر از یاران ایشان را بازداشت کردند. امام خمینی(ره) در اعتراض به این رفتار دولت عراق، درس خود را تعطیل و از رفتن به مسجد برای ادای نماز جماعت و تشرف به حرم حضرت علی(ع) خودداری کرد.

اقدام رژیم عراق و برخورد امام خمینی(ره)، بازتاب گسترده‌ای داشت، به‌گونه‌ای که رژیم عراق مجبور شد با عذرخواهی از ایشان، محاصره را پایان دهد. در پی اصرار امام(ره) بر مواضع خود، دولت عراق با احضار سیدمحمود دعایی، تصمیم شورای فرماندهی حزب بعث عراق مبنی بر اخراج امام خمینی(ره) از عراق را به وی ابلاغ کرد و به دنبال آن ایشان تصمیم گرفت عراق را ترک کند. برخی از کشورها از جمله الجزایر مایل بودند ایشان به آنجا مهاجرت کند. در سال‌های پیش از این نیز یکی از مقامات بلندپایه اندونزی طی دیداری با امام خمینی(ره) در نجف از وی دعوت کرده بود که در آن کشور اقامت کند. تصمیم امام خمینی(ره) برای خروج از عراق، در شرایطی که ناآرامی‌های داخل ایران به اوج می‌رسید، موجب نگرانی رژیم و تشکیل جلسه شورای امنیت ملی در 10 مهرماه 1357 شد. در این جلسه رئیس سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک)، نگرانی خود را از امکان تصمیم ناگهانی امام خمینی(ره) برای ورود به ایران ابراز کرد و راه‌های مقابله با این تصمیم بررسی شد.

امام خمینی(ره) قصد داشت نخست به سوریه برود، اما به‌دلیل تیره بودن روابط رژیم عراق و سوریه و احتمال ممانعت دولت عراق از سفر به آن کشور، تصمیم گرفت نخست به کویت و از آنجا رهسپار سوریه شود. ایشان حتی چند روز پس از حضور در نوفل‌لوشاتو در نامه به جلالالدین فارسی که سفر به لبنان را پیشنهاد کرده بود، خاطرنشان کرد تصمیم دارد در صورت اقتضا و امکان در سوریه اقامت کند و فردی را نیز برای بررسی آن مأمور کرده بود. با اجازه امام خمینی(ره) سفر به کویت به دوستان نزدیک اطلاع داده شد و بی‌درنگ دو دعوتنامه برای ایشان و فرزند ایشان سیداحمد خمینی با نام خانوادگی «مصطفوی» برای سفر به کویت از طرف سیداحمد مُهری فرزند سیدعباس مُهری، نماینده امام خمینی(ره) در کویت تهیه شد. سیداحمد مهری به همراه برادرش سیدمحمدرضا با دو خودروی سواری از کویت به نجف آمدند و دعوتنامه را تحویل دادند. سیدمحمود دعایی با مراجعه به مسئولان امنیتی عراق با توجه به روابط دوستانه‌ای که داشت بدون تحویل ویزای اقامت، برگه خروجی را دریافت کرد.

پس از منع دولت کویت که گفته شده به درخواست دولت انگلیس بوده است و احتمال راه ندادن دیگر کشورهای اسلامی، امام خمینی(ره) پس از بازگشت از مرز کویت به بصره با مشورت سیداحمد خمینی تصمیم گرفت به پاریس که نیاز به ویزا نداشت، مهاجرت کند. وی و همراهان، پنجشنبه، ۱۳ مهر به قصد سفر به فرانسه با هواپیمای نظامی از بصره به بغداد پرواز کردند. سیداحمد خمینی در تماس تلفنی با حسن حبیبی که ساکن فرانسه بود، تصمیم امام خمینی(ره) برای هجرت به فرانسه را به وی اعلام کرد. امام خمینی(ره) در فرودگاه بغداد در ۱۴ مهرماه سال ۱۳۵۷ با ارسال پیامی به ملت ایران، ترک نجف اشرف را امری اضطراری شمرد و ضمن اعلام حرکت به فرانسه تأکید کرد مکان معینی برای ایشان مطرح نیست؛ آنچه برای ایشان مطرح است عمل به تکلیف الهی و مصالح اسلام و مسلمانان است. ایشان با ابراز تأسف از کشتار مردم در شهرهای مختلف، مردم و مبارزان ایرانی را به مقاومت تا پیروزی فرا خواند. وی در ۱۴ مهرماه سال ۱۳۵۷ با همراهی سیداحمد خمینی از بغداد به سوی فرانسه حرکت کردند و در ساعت ۱۴:۲۰ به وقت محلی (۱۶:۵۰ دقیقه به وقت تهران) در فرودگاه اورلی پاریس فرود آمدند.