مسیری که منتهی به کارآمدی حکومت دینی می‌شود

امروز ۲۷ آذرماه مصادف با روز عروج آسمانی عالم ربانی، شهید محمد آیت‌الله مفتح است که نقش ارزنده و قابل توجهی در بحث ارتباط مهم حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها داشته است. این روز به‌عنوان روز «وحدت حوزه و دانشگاه» نام‌گذاری شده تا در کنار مجاهدت‌های بی‌دریغ یک عالم در عمل منویات امام(ره)، یادآور بحثی مهم در ارتباط بین علم و دین باشد. دو مقوله مهم که از زمان آغاز سیر صعود علم در زندگی بشر و پیدایش مکتب‌ها و اندیشه‌های فکری و ذهنی به خصوص مکتب سکولاریسم همواره در بحث محافل دینی و سیاسی بوده است. جدایی دین از علم یا اتحاد و تعاضد دین و علم در یک کشور، دو تفکری است که دیدگاه‌های تضاد یکدیگر را داشته و همواره در تقابل و تعارض یکدیگر مطرح می‌شوند.

صمد بهروز، عضو هیئت علمی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تبریز و مسئول دبیرخانه دائمی حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با ایکنا از آذربایجان‌شرقی، وحدت حوزه و دانشگاه را یکی از ایده‌های فکری شهید مفتح قلمداد کرد و گفت: وقتی در مورد وحدت حوزویان و دانشگاهیان سخن می‌گوییم باید به نقش انکارناپذیر شهید آیت‌الله مفتح اشاره کنیم، ایشان اعتقاد مبنی بر عدم نفرت، بدبینی، نفاق و اختلاف میان حوزه و دانشگاه داشتند.

وی تصریح کرد: شهید مفتح از جمله عالم و مجتهدانی بود که برای انجام وظیفه پیوند و ارتباط میان حوزه و دانشگاه جامعه عمل پوشاند و در این راستا نیز شهیدان مطهری و بهشتی در کنار این عالم  برای تحقق هدف، پیوند این دو نهاد آموزشی و فرهنگی تلاش کردند.

بهروز، به تلاش‌های امام خمینی(ره) برای وحدت حوزه و دانشگاه تأکید کرد و افزود: امام خمینی(ره) این دو نهاد تأثیرگذار در جامعه، صاحب فکر و اندیشه، مغز متفکر جامعه را برای وحدت و نزدیکی ترغیب کردند.

این استاد دانشگاه تبریز به تلاش‌های دشمنان برای ایجاد تفرقه و نفاق میان حوزه و دانشگاه اشاره کرد و ادامه داد: همواره کم و کاستی، قصور و کوتاهی میان حوزه و دانشگاه بوده ولی دشمنان ایران و نظام اسلامی در طول انقلاب شکوهمند اسلامی در تلاش برای ایجاد شبهه از طرف حوزویان و دانشگاهیان نسبت به یکدیگر، تأکید بر شکاف‌های موجود و ایجاد بدبینی و نفرت است.

وی با اشاره به روز 27 آذرماه هم‌زمان با گرامی‌داشت وحدت حوزه و دانشگاه تصریح کرد: دانشگاهیان و حوزویان باید از تجارب و روش‌های یکدیگر در راستای ایفای نقش بهتر، مثمر‌ثمر و مفیدتر در زمینه‌های علمی و دینی بهره لازم را ببرند همچنین نباید برای ایجاد وحدت میان حوزه و دانشگاه فقط به یک روز در سال اکتفا کرد. 

بهروز تصریح کرد: در طول سال باید جلسات و برنامه‌های مشترکی برای ارائه راهکارهای مؤثر در راستای افزایش ارتباط تنگاتنگ، نزدیک و عمیق میان حوزه و دانشگاه برگزار شود و همچنین حوزه علمیه ولیعصر(عج) و دانشگاه تبریز به عنوان نمادهای حوزه و دانشگاه در کلانشهر تبریز ارتباط فیزیکی نزدیکی دارند ولی از لحاظ فکری دور از هم قرار گرفته‌اند که این امر باید رفع شود.

رسمیت یافتن وحدت حوزویان و دانشگاهیان

حجت‌الاسلام رحیم همزبان، استاد دانشگاه و حوزه در گفت‌وگو با ایکنا، به شخصیت والای آیت‌الله مفتح اشاره کرد و گفت: شهید مفتح در حوزه علمیه درجات عالی علمی را از استادانی همچون امام خمینی(ره) و علامه طباطبایی(ره) و در دانشگاه تا مرتبه علمی دکتری فلسفه را فرا گرفت تا جامع علوم حوزوی و دانشگاه تلقی شود و در این راستا نیز بعد از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی با توجه به مقام علمی دکتر مفتح، آن عالم بزرگوار به ریاست دانشکده الهیات دانشگاه تهران منصوب شد.

وی به ایجاد وحدت میان حوزه و دانشگاه در شخصیت خود شهید مفتح تأکید کرد و افزود: آیت‌الله مفتح طی  پیروزی انقلاب اسلامی نقش بسزایی در مبارزه با نظام طاغوتی داشت و دشمنان انقلاب و نظام اسلامی با توجه به اهمیت شخصیت و تأثیر او در پیشرفت و تعالی کشور مانند شهیدان مطهری و بهشتی، آیت‌الله مفتح را روز ۲۷ آذرماه در صحن دانشگاه تهران به شهادت رساندند که امام خمینی(ره) این روز را به عنوان روز وحدت و دانشگاه نامگذاری کردند.

همزبان تصریح کرد: در گذشته علوم مختلف دانشگاهی قبل از تأسیس آن در حوزه‌های علمیه تدریس می‌شد که علما، عالم عقلی، تجربی و دینی بودن و با گذشت زمان و با توجه به الگوپذیری از روش‌های غربی دانشگاه از حوزه جدا شد و این دو نهاد را در مقابل یکدیگر قرار دادند.

این استاد حوزه و دانشگاه، به شعار(جدایی دین از علم) در زمان قرون وسطی اشاره کرد و ادامه داد: در جهان اسلام افرادی به تبعیت از اروپائیان، دانشگاه را مركز علوم تجربی و حوزه علمیه را مرکز علوم دینی قلمداد کردند و موجب جدایی و تفرقه میان دانشگاهیان و حوزویان شدند.

وی به وحدت میان دانشگاه و حوزه در قبل و بعد از انقلاب اسلامی تأکید کرد و افزود: حوزویان و دانشگاهیان قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی وحدت نسبی داشتند که بعد از شهادت آیت‌الله مفتح و نامگذاری یک روز برای گرامی‌‌داشت این امر به رسمیت شناخته شد. 

همزبان به آیه ۴۶ سوره انفال «وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ ۖ وَاصْبِرُوا ۚ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ» برای وحدت میان اقشار مختلف مردم اشاره کرد و ادامه داد: اگر حوزه و دانشگاه در راستای رسیدن به کمال انسانی که رسیدن به خداوند است وحدت داشته باشند، می‌توانند موفق شوند.

وی اختلاف میان حوزه و دانشگاه را ناشی از تهجر و سکولار اشخاص طرفین مطرح کرد و افزود: موانع و مشکلاتی میان حوزه و دانشگاه وجود ندارد و اختلاف‌های موجود ناشی از تهجر و سکولار بودن حوزویان و دانشگاهیان است ولی دو نهاد علمی، آموزشی و فرهنگی دانشگاه و حوزه مکمل یکدیگر هستند.

آینده کشور؛ تحت تأثیر فعالیت‌های حوزه علمیه و دانشگاه

میکائیل جمالپور، رئیس دانشگاه پیام نور آذربایجان‌شرقی گفت: در کشور ما دو نهاد بسیار مهم علمی و آموزشی حوزه علمیه و دانشگاه به‌عنوان سرمایه بسیار ارزشمند تلقی می‌شوند. حوزه‌های علمیه دارای سابقه هزار ساله و سابقه تأسیس دانشگاه در کشور به حدود ۱۰۰ سال می‌رسد.

وی با بیان اینکه این دو نهاد علمی و آموزشی متولی امر علم و آموزش در حوزه‌های مختلف علوم تجربی، انسانی و دینی هستند، افزود: تمامی دانشجویان و اساتید از این دو مرکز، تعلیم و تربیت می‌شوند و آینده کشور تحت تأثیر فعالیت‌های حوزه علمیه و دانشگاه است. اگر بین این دو نهاد، وحدت وجود داشته باشد، آینده جامعه بسیار درخشان و نویدبخش توسعه و پیشرفت خواهد بود اما اگر اختلافی باشد، این تعارض در عرصه‌های اجتماعی و مدیریتی خود را نشان داد و جامعه به جای اینکه به پیشرفت، ترقی و تعالی برسد، دچار مشکلات اساسی خواهد بود.

جمالپور با تأکید بر اینکه امروز کشور بسیار نیازمند وحدت بین این دو نهاد که جزو ثروت‌های عظیم ملی و دینی محسوب می‌شوند است، گفت: از سال‌های گذشته فعالیت‌هایی در راستای ایجاد این وحدت انجام گرفته و بعد از روز شهادت شهید آیت‌الله محمد مفتح که به پیشنهاد حضرت امام(ره) به‌عنوان روز وحدت حوزه و دانشگاه نامیده شده است، گام‌هایی نیز برداشته شده اما براساس مشاهدات، هنوز بین حوزه و دانشگاه‌ها وحدت مورد انتظار تحقق نیافته است البته اختلاف این دو نهاد مانند دوران قبل از انقلاب هم نیست.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: اکنون مراکز مختلفی تحت عنوان وحدت حوزه و دانشگاه ایجاد شده و روحانیون در دانشگاه‌ها حضور داشته و به تدریس مشغول هستند. حوزه‌های علمیه و روحانیون هم از یافته‌های علمی دانشگاه‌ها و اساتید استفاده می‌کنند اما هنوز جا برای تحقق وحدت کامل وجود دارد.

وی در خصوص علت عدم برقراری وحدت کامل بین حوزه و دانشگاه در کشور، بیان کرد: تاکنون مشخص نشده که منظور از این وحدت چیست و به دنبال چه نوع وحدتی هستیم. البته قطعاً منظور از این وحدت، وحدت فیزیکی نیست که یک نهاد در دیگری ادغام شود. متأسفانه روشن نشده است که این وحدت باید در هدف، روش‌ها، نگاه و یا چیز دیگری تجلی یابد و هنوز جا برای بحث توسط حوزه‌ها و دانشگاه‌ها وجود دارد. تا وقتی هم که این مشکلات نظری حل نشود، وحدت عملی هم تحقق نخواهد یافت.

جمالپور ادامه داد: منظور از وحدت، همان وحدت علم و دین است که از احتیاجات ضروری جامعه بوده و کسی جز حوزه و دانشگاه نمی‌تواند آن را عملی سازد. حوزه‌های علمیه به‌عنوان نماد دیانت محسوب می‌شوند و دانشگاه‌ها هم سنبل علم هستند. دین بدون علم امکان تحقق ندارد و علم هم بدون دین نمی‌تواند سمت و سوی خودش را بیاید. این موضوع توسط متدینان و دانشمندانی چون انیشتین که در نوشته‌های خود به آن اشاره کرده است، می‌توان دید.

عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور تبریز در ادامه در خصوص نام‌گذاری روز ۲۷ آذر به‌عنوان «روز وحدت حوزه و دانشگاه»، گفت: هدف از نام‌گذاری روز شهادت شهید مفتح به این عنوان این است که نباید علم کشورمان یک علم سکولار، بی‌هدف و بیگانه از تعالی و معنویت باشد. دین نمی‌تواند نسبت به علم بی تفاوت باشد چون دین براساس قرآن کریم و وابسته به آن است و قرائت و تفسیر این کتاب آسمانی هم نیازمند کسب علم است. اسلام مشوق آگاهی بوده و علم هم زمانی‌ می‌تواند یک علم واقعی باشد که هدفمند باشد.

وی ادامه داد: اگر اعتقاد داریم که جامعه باید پیشرفت کند و رشد و تعالی یابد باید در نشر گرفت که این امر مثل پرنده‌ای نیازمند دو بال علم و دین است و اگر بخواهیم پیشرفت معقول و مطلوب و آرمانی داشته باشیم، محتاج هر دوی این بال‌ها هستیم.

جمالپور اظهار کرد: اگر در جامعه فقط علم پیشرفت کند، علم سکولار جامعه و انسان را به مخاطره می‌اندازد و اگر تنها دین مطرح باشد این دین بدون آگاهی و علم، نتیجه چون تشکیل تفکر گروه‌هایی مانند داعش را دارد که دم از دیانت می‌زنند بدون اینکه علم و آگاهی داشته باشند.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه امام(ره) اصرار عجیبی داشتند که باید جامعه ما یک جامعه علمی و دینی باشد، گفت: توام بودن علم و دین همان نکته اساسی است که امروز باید روی آن تأکید و تبلیغ شود و به دانش‌آموزان، دانشجویان و جامعه علمی در حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها انتقال داده شود.

وی تأکید کرد: اکنون برقراری وحدت حوزه و دانشگاه در کشور بیش از هر چیزی نیازمند یک متولی است که اساتید هر دو نهاد هم به آن اذعان دارند. متولی این وحدت هم نمی‌تواند خارج از حوزه و دانشگاه باشد و باید خود مسئولان حوزه و دانشگاه متولی این امر باشند.

جمالپور در پایان گفت: اکنون اگر در راستای گام دوم انقلاب اسلامی، حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها، تکلیف خود را بر تحقق منویات رهبری در این بیانیه مشخص کنند، به‌عنوان راهی برای ایجاد هر چه بیشتر وحدت بین حوزه و دانشگاه تلقی شده و منجر به نمود وحدت عینی و عملی خواهد شد.