تبلور اراده سیاسی ملت + فیلم

نهضت تحریم تنباکو در تاریخ کشور، نهضتی نام آشناست. این جریان در حقیقت نابودکننده اقدامات سازمان‌یافته استعمار بود که با همراهی چشمگیر مردم مواجه شد و توانست پیروز شود. تحریم تنباکو قیام سراسری مردم ایران برای لغو قرارداد رژی بود که بین دولت ایران در زمان ناصرالدین شاه و یک شرکت انگلیسی به مالکیت ماژور تالبوت بسته شد و بر پایه آن تولید، خرید و فروش توتون و تنباکو برای مدت ۵۰ سال در انحصار آن شرکت قرار می‌گرفت. ولی با مخالفت علمای دین، بازرگانان و مردم علی الخصوص «فتوای میرزای شیرازی» سرانجام قرارداد پیش از آنکه اجرایی شود یعنی در ۲۵ جمادی‌الثانی ۱۳۰۹ هجری قمری (۶ بهمن ۱۲۷۰ هجری شمسی) لغو شد. هر چند دولت ایران مجبور به دادن غرامت سنگین به شرکت انگلیسی شد ولی این قیام به نوعی، سرآغاز انقلاب مشروطه قلمداد شد.

میرزا محمد‌حسن بن میرزا محمود بن محمد اسماعیل حسینی شیرازی از علمای عالیقدر شیعه در پانزدهم جمادی‌الاول سال ۱۲۳۰ ه‍جری قمری در شیراز دیده به جهان گشود. وی در دوران طفولیت، پدر خویش را از دست داد و دایی‌اش سیدحسین معروف به مجد‌الاشراف عهده‌دار سرپرستی او شد. میرزا پس از طی مقدمات علوم در حوزه‌های علمیه شیراز و اصفهان به عراق رفت و در سال ۱۲۵۹ هجری قمری وارد کربلا شد. وی در این ایام در کلاس درس آیت‌الله سید‌ابراهیم صاحب ضوابط شرکت جست و پس از آن عازم نجف شد و در حوزه‌های درس علما و اساتیدی چون صاحب جواهر و صاحب انوار‌الفقاهه حاضر شد. پس از فوت صاحب جواهر به سلک شاگردان شیخ انصاری درآمد.

هنگامی که در سال ۱۲۸۱، شیخ مرتضی انصاری دار فانی را وداع گفت، تمام شاگردان شیخ بر تقدم میرزای شیرازی اتفاق کردند و ایشان را به‌عنوان مرجع عالی‌قدر جهان تشیع برگزیدند. وی که حدود بیست و سه سال مرجع شیعیان جهان بود، در سال ۱۲۹۱ ه‍جری قمری در سامره اقامت کرد و در آنجا به تدریس و تعلیم مشغول گشت و شاگردان بسیاری را تربیت کرد که از میان آن‌ها می‌توان به آخوند ملامحمد‌کاظم خراسانی، سید‌محمد کاظم طباطبائی یزدی، حاج‌آقا رضا همدانی، حاج‌میرزا حسین سبزواری، سید‌محمد فشارکی رضوی، میرزا محمد‌تقی شیرازی و... اشاره کرد. وی همچنین آثار گران‌بهایی نیز از خود بر‌جای گذاشته است که از آن جمله می‌توان به رسالاتی مبسوط در ابواب مختلف فقهی، حاشیه‌ای بر نجاة العباد و تعلیقه‌ای بر کتاب معاملات آقا وحید بهبهانی اشاره کرد.

میرزای بزرگ شیرازی که سرانجام در روز بیست‌و‌چهارم شعبان ۱۳۱۲هجری قمری رحلت کرد، علاوه بر آنکه مرجعیت بلامنازع شیعه و عالم اسلام را بر عهده داشت، یکی از بزرگترین جنبش‌های مذهبی علیه ظلم و فساد حاکم و استعمار را در ایران پایه‌گذاری کرد. از این رو آن‌چنان نام میرزای شیرازی و جنبش تحریم تنباکو با هم و با تاریخ معاصر ایران عجین شده است که جدا کردن آن‌ها از یکدیگر امری ناممکن به نظر می‌آید.