لزوم تشکیل گروه همیاران روان‌شناختی بانوان فعال در شرایط بحران

به گزارش ایکنا از آذربایجان‌شرقی، زینب خانجانی، روانشناس و عضو هیئت علمی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه تبریز، روز گذشته 30 تیرماه در نشست تخصصی «توانمندسازی زنان، بازسازی اجتماعی و ارتقای سلامت روان در فضای پساجنگ» در دانشگاه تبریز اظهار کرد: در پی بحران روانی ناشی از جنگ ۱۲ روزه اخیر و تأثیرات گسترده آن بر خانواده‌ها به‌ویژه بانوان و کودکان، کارشناسان بر ضرورت تشکیل گروه‌های «همیاران روان‌شناختی» تأکید دارند. 

وی افزود: این گروه‌ها که متشکل از بانوان آموزش‌دیده در حوزه کمک‌های روانی اولیه خواهند بود، می‌توانند در شرایط بحرانی مانند جنگ، زلزله یا حوادث اجتماعی، نقش واسطه‌ای مؤثر میان روانشناسان و خانواده‌های آسیب‌دیده ایفا کرده و به کاهش آسیب‌های روانی در جامعه کمک کنند.

خانجانی ادامه داد: جنگ ۱۲ روزه اخیر، گرچه از نظر زمانی کوتاه بود اما به دلیل شدت، ناگهانی بودن و آثار گسترده‌، موجب شکل‌گیری یک شوک روانی جمعی در کشور شد. در استان آذربایجان‌شرقی نیز مردم به‌ویژه بانوان و کودکان، به‌طور مستقیم و غیرمستقیم با آثار روانی این بحران روبه‌رو شدند.

این روانشناس تشریح کرد: بانوان در این شرایط نقش مهمی در حفظ آرامش خانواده، مدیریت احساسات فرزندان و ایجاد حس امنیت ایفا کردند. با توجه به این تجارب، پیشنهاد می‌شود گروه‌هایی تحت عنوان «همیاران روان‌شناختی» از میان بانوان فعال در دستگاه‌ها و ارگان‌های مختلف تشکیل شوند. این گروه‌ها، پس از گذراندن آموزش‌های مقدماتی، می‌توانند در زمان بحران، واسطه‌ای بین خانواده‌های آسیب‌دیده و روان‌شناسان متخصص باشند.

خانجانی اضافه کرد: ضرورت تشکیل چنین گروه‌هایی تنها به زمان جنگ محدود نمی‌شود بلکه در حوادثی مانند زلزله، سیل، بحران‌های روانی ـ اجتماعی نیز می‌توان از ظرفیت این بانوان برای کمک‌رسانی روانی و کاهش آسیب استفاده کرد.

وی با بیان اینکه بانوان به‌ویژه در جایگاه مادر، همسر و نیروی کار، نقش‌های متعددی را در جامعه ایفا می‌کنند، گفت: این تنوع نقش‌ها، به‌ویژه در شرایط بحرانی همچون جنگ و بلایای طبیعی، فشارهای روانی مضاعفی را بر آنان وارد می‌سازد. در این شرایط، توجه به سلامت روان بانوان و فراهم‌سازی زیرساخت‌هایی برای حمایت از آنان ضرورتی انکارناپذیر است.

خانجانی مطرح کرد: بانوان در جامعه امروز، دیگر صرفاً در نقش‌های سنتی محدود نمی‌مانند. آنان به‌عنوان مادر، همسر، شاغل و کنشگر اجتماعی، مسئولیت‌های متعددی را همزمان بر دوش می‌کشند. هر یک از این نقش‌ها نیازمند صرف وقت، انرژی و توجه است و هم‌پوشانی این وظایف، آنان را در معرض استرس‌های روانی قابل توجهی قرار می‌دهد.

این استاد دانشگاه تبریز بیان کرد: در مواقع بحرانی همچون جنگ، زلزله یا سایر بحران‌های اجتماعی، نقش بانوان به‌عنوان عاملان حفظ ثبات روانی خانواده اهمیت مضاعف می‌یابد. حفظ آرامش ظاهری، انتقال پیام‌های اضطراری با لحن آرام، و اجتناب از القای وحشت، از جمله مهارت‌هایی است که مادران باید در چنین شرایطی داشته باشند.

وی اظهار کرد: پیشنهاد تشکیل «کمیته‌های همیار سلامت روان» برای آموزش و توانمندسازی زنان در شرایط بحران، اقدامی مؤثر در جهت تاب‌آورتر ساختن خانواده‌ها و جامعه است. این گروه‌ها می‌توانند با ارائه آموزش‌های عملی و تکنیک‌های روانشناختی، به زنان کمک کنند تا تعادل میان نقش‌های مختلف خود را حفظ کرده و از آسیب‌های روانی پیشگیری کنند.

تأثیر رفتار والدین بر شجاعت فرزندان

این روانشناس و عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز با بیان اینکه در شرایط بحرانی آرامش چهره مادران، نخستین پیام‌آور امنیت برای کودکان است، گفت: حتی یک لبخند ملایم یا لحنی طنزآمیز می‌تواند فضای روانی خانه را تغییر دهد. مادران می‌توانند با ایجاد رقابت‌های مثبت فرایند ترک محل را در شرایط اضطراری، سریع‌تر و کم‌تنش‌تر کنند.

خانجانی با بیان اینکه بسیاری از رفتارهای کودکان در بحران‌ها، ناشی از واکنش والدین است، افزود: اگر مادر نقش مدیریتی فعالی ایفا کند و وظایف مشخصی به فرزندان به‌ویژه نوجوانان بدهد، حس مسئولیت‌پذیری و امنیت بیشتری ایجاد می‌شود.

وی مطرح کرد: در شرایط بحرانی مانند جنگ یا زلزله، مادران باید کودکان را از صحنه‌های خشن دور کنند. تصور غلطی است که مواجهه مستقیم با بحران، باعث «قوی» شدن کودک می‌شود. برعکس، این تجربه‌ها می‌توانند منجر به تروماهای روانی پایدار و اختلالات در بزرگسالی شوند.

خانجانی همچنین اضافه کرد: گفت‌وگوهای پرتنش، تحلیل‌های غیرمستند و پخش اخبار فاجعه‌بار در محیط خانواده به‌ویژه در حضور کودکان، به شدت آسیب‌زاست. والدین باید پیام‌های خبری را با دقت کنترل کرده و فضای آرامی برای کودکان فراهم کنند.

این استاد دانشگاه تبریز با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین ابزارهای القای آرامش، تماس فیزیکی همراه با بیان عاطفی است، گفت: در آغوش گرفتن کودکان، نوازش و بیان جملات مثبت می‌تواند اثر روانی عمیقی داشته باشد.

وی افزود: در فرهنگ ما، دعا کردن و پناه بردن به خداوند نیز ابزار مؤثری در کاهش اضطراب کودکان است. دعوت از فرزندان برای دعا و تکرار جملاتی مانند «خدا مراقب ماست» جایگزین مناسبی برای افکار ترسناک و فاجعه‌محور خواهد بود.

خانجانی گفت: در نهایت، آموزش مهارت‌های مقابله‌ای به مادران و تشکیل گروه‌های «همیاران سلامت روان» می‌تواند نقش مؤثری در کاهش آسیب‌های روانی در سطح خانواده و جامعه ایفا کند.

این روانشناس و عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز با بیان اینکه در شرایط بحرانی مانند جنگ و بمباران، وجود مکانی امن برای خانواده اهمیت بسیار بالایی دارد، گفت: تجربه نشان داده است که پناهگاه‌های زیرزمینی یا پارکینگ‌ها در صورت دسترسی، بهترین محل برای حفظ امنیت جسمی و روانی اعضای خانواده هستند. توصیه می‌شود در چنین مکان‌هایی با برنامه‌ریزی‌های مناسب و فراهم کردن بازی‌ها و اسباب‌بازی‌های کودکان، توجه آن‌ها را به فعالیت‌های سرگرم‌کننده معطوف کرده تا از اضطراب و ترس آن‌ها کاسته شود.

خانجانی با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین وظایف مادران در چنین شرایطی، مدیریت عواطف منفی اعضای خانواده است، گفت: این مدیریت باید شامل شنیدن فعال، همدلی و حمایت عاطفی باشد به ویژه برای افرادی که مستقیماً آسیب روحی دیده‌اند یا شاهد حوادث ناگوار بوده‌اند. مادران باید به‌جای نصیحت یا طلب شجاعت بی‌جا، فضایی امن برای ابراز احساسات ایجاد کنند و به اعضای خانواده کمک کنند تا هیجانات خود را تخلیه کنند.

وی تشریح کرد: پس از پایان بحران و بازگشت به شرایط عادی، ضروری است که خانواده‌ها به روتین زندگی بازگردند. حفظ نظم در خواب، تغذیه، تحصیل و فعالیت‌های روزانه باعث کاهش اضطراب و بازسازی آرامش روانی می‌شود. همچنین، برگزاری فعالیت‌های جمعی و اجتماعی مانند دیدارهای خانوادگی و برنامه‌های تفریحی می‌تواند حس تعلق و حمایت اجتماعی را تقویت کند و از احساس تنهایی و اضطراب بکاهد.

خانجانی با بیان اینکه مادران نقش مهمی در پرورش تاب‌آوری فرزندان دارند، بیان کرد: تشویق کودکان به روبه‌رو شدن با چالش‌ها و ترس‌ها، پرهیز از نازپروردگی و محافظت بیش از حد و آموزش مسئولیت‌پذیری از طریق مشارکت در مراقبت از دیگر اعضای خانواده، باعث تقویت قدرت روانی و استقلال آن‌ها می‌شود. همچنین، مادران باید با حفظ آرامش و شجاعت خود، الگوی رفتاری مناسبی برای کودکان باشند چراکه اضطراب مادر به‌طور مستقیم بر رفتار و احساسات فرزندان تاثیرگذار است.

این استاد دانشگاه تبریز در پایان سخنان خود با بیان اینکه مراقبت از سلامت روان خانواده نیازمند توجه مستمر و حمایت اجتماعی است، گفت: مادران باید ضمن مدیریت احساسات منفی، فضایی فراهم کنند که اعضای خانواده بتوانند سوگ و غم خود را به شکل سالم بیان و از آن عبور کنند. این اقدامات هم در دوران بحران و هم پس از آن، پایه‌های امنیت روانی خانواده را تقویت می‌کنند.

 مادر محور مدیریت روانی فضای خانه

حکیمه انتظاری، مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری آذربایجان‌شرقی نیز در این نشست اظهار کرد: در جریان شرایط جنگی ۱۲روزه، استان آذربایجان‌شرقی حدود ۲۹ بار مورد حملات قرار گرفت. در این راستا، لازم است از تلاش‌ها و پیگیری‌های استاندار استان قدردانی شود؛ چراکه در مدت کوتاهی، مشکلات به‌وجود آمده در جایگاه‌های سوخت طی ۲ روز حل شد.

وی افزود: در برخی موارد، متأسفانه بحران‌هایی که پیش می‌آید از سوی خود ما تشدید می‌شود. برای نمونه، حضور گسترده در صف‌های نانوایی در شرایط بحرانی، گاه می‌تواند موجب افزایش تنش شود. لازم است بانوان، به‌عنوان مادران خانواده و رکن اصلی در مدیریت عاطفی و روانی فضای خانه در چنین شرایطی نقش مؤثری ایفا کنند و به مدیریت بحران کمک کنند.

انتظاری ادامه داد: در این راستا، رفتارهایی مانند خریدهای غیرضروری و بیش از اندازه نیز مورد تأمل است. این نوع خریدها نه‌تنها کمکی به بهبود شرایط نمی‌کند، بلکه می‌تواند سبب تشدید کمبودها و ایجاد فضای نگرانی در جامعه شود.

وی بیان کرد: همچنین، در موضوع دورکاری بانوان که از سوی استانداری ابلاغ شده بود، شاهد اجرای مناسب و استقبال خوب از این طرح در برخی ادارات استان بودیم که جای تقدیر دارد.

الهه پیرعلایی، مشاور رئیس دانشگاه تبریز در امور بانوان نیز در این نشست اظهار کرد: با توجه به رویدادهای اخیر که همگی ما در جریان آن بوده‌ایم، ضرورت برگزاری چنین نشست‌هایی احساس شد. براساس مصوبه‌ای که در استانداری داشتیم، مقرر شد سلسله جلساتی در راستای توانمندسازی بانوان شاغل در دستگاه‌های مختلف اجرایی برگزار شود.

وی افزود: بانوان نه تنها رکن اصلی خانواده به‌شمار می‌روند، بلکه روح و پویایی جامعه نیز وابسته به حضور فعال، آگاهانه و مؤثر آن‌ها است. بدون تردید، هیچ جامعه‌ای نمی‌تواند به توسعه پایدار دست یابد مگر آنکه زنان آن جامعه از جایگاهی شایسته برخوردار باشند و نقش خود را به خوبی ایفا کنند.

پیرعلایی ادامه داد: بانوان نه تنها ستون‌های استوار خانواده هستند، بلکه می‌توان از آن‌ها به‌عنوان معماران فرهنگی جامعه نیز یاد کرد؛ چراکه تربیت نسل آینده در دستان پرتوان بانوان رقم می‌خورد. از این رو، سلامت روان بانوان نقشی بنیادین در ایجاد محیطی امن و مطمئن برای خانواده و به‌تبع آن، برای کل جامعه ایفا می‌کند.

مشاور رئیس دانشگاه تبریز در امور بانوان مطرح کرد: هرچه بانوان از سلامت روانی بالاتری برخوردار باشند و بتوانند جایگاه اجتماعی خود را حفظ و ارتقا دهند به همان میزان خواهند توانست اعتمادبه‌نفس را به فرزندان و نسل‌های آینده منتقل کرده و الگویی مؤثر برای آن‌ها باشند.

پیرعلایی در پایان گفت: امیدواریم این کارگاه فرصتی باشد برای تبادل تجارب، هم‌افزایی و ارتقای توانمندی‌های فردی و اجتماعی بانوان عزیز تا با انگیزه‌ای بیشتر، نقش‌آفرینی خود را در خانواده، جامعه و محیط‌های کاری با قدرت و اثربخشی بیشتری ادامه دهند.