«إِيَّاكَ نَعبُدُ وَ إِيَّاكَ نَستَعِين»؛ تجلی عملی اعتقاد به ربوبیت

به گزارش ایکنا از همدان، حجت‌الاسلام والمسلمین حبیب‌الله شعبانی موثقی، نماینده ولی فقیه در استان و امام جمعه همدان، در جلسه تفسیر قرآن کریم که در مسجد مهدیه همدان برگزار شد، ضمن ادامه مباحث تفسیری سوره حمد اظهار کرد: در سوره حمد دو مسئله مطرح می‌شود؛ اعتقاد به خداوند و التزام عملی به این اعتقاد. 

«ایاک نعبد» تجلی عملی اعتقاد به ربوبیت است، اگر کسی در واقع عبد خدا نشد، به همان اندازه که در عمل نقص دارد در اعتقاد خود به ربوبیت خداوند ضعیف است، چون در آن صورت اعتقاد یک اعتقاد ظاهری است، اگر کسی زبانی اعلام می‌کند خدا و قیامت را قبول دارد، اما به‌طور مثال گران‌فروشی می‌کند یا نماز نمی‌خواند ایمان واقعی و عملی ندارد.

به اندازه‌ای که عبد هستیم ایمان واقعی داریم

ایمان واقعی وقتی محقق می‌شود که عبد باشیم، به اندازه‌ای که عبد هستیم و اهل عبادت، ایمان واقعی داریم و در قیامت این ایمان به کمک ما می‌آید. به اندازه‌ای که در آیه «إِيَّاكَ نَعبُدُ وَإِيَّاكَ نَستَعِين» صادق هستیم ایمان داریم، یعنی به اندازه‌ای که عبودیت می‌کنیم و به حلال و حرام الهی توجه داریم ایمان ما واقعی است.

مرتبه‌ای از صداقت در این آیه این است که انسان عبد شود، امام علی(ع) فرمود اگر عبادت می‌کنم طمع به بهشت و نعمت ندارم، به‌طور مثال اگر بهشت و جهنمی نبود، امام علی(ع) همچنان نیمه‌های به عبادت و مناجات با خداوند می‌پرداخت.

در قیامت عمل انسان است که او را به سوی بهشت یا جهنم می‌کشاند و هر کسی سر سفره اعمال خود می‌نشیند. لذا، انسان به همان اندازه که اهل انجام اعمال عبادی است، از دروغ، تهمت، غیبت و حرام دوری می‌کند و این اعمال نشان‌دهنده ایمان واقعی است، آنچه در شب اول قبر به کار بنده می‌آید. التزام به احکام الهی میزان ایمان ما را مشخص می‌کند. لذا، ایما‌ن‌های ما قابل وزن است، همان‌طور که پیامبر(ص) فرمودند خود را بسنجید. پس اگر واقعاً صادقانه گفتم «إِيَّاكَ نَعبُدُ وَإِيَّاكَ نَستَعِين» ربوبیت خداوند را قبول دارم.

«إِيَّاكَ نَعبُدُ وَ إِيَّاكَ نَستَعِينُ» همان «لا اله الا الله» است یعنی خدایا فقط تو را می‌پرستم چون غیر از تویی وجود ندارد که از او کمک بگیرم، در آیه «وَكُنْتُمْ عَلَىٰ شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ» (آل عمران/ 103) قرآن کریم می‌فرماید شما در لبه آتش ایستاده‌اید. همچنین آیه «وَإِنْ مِنْكُمْ إِلَّا وَارِدُهَا ۚ كَانَ عَلَىٰ رَبِّكَ حَتْمًا مَقْضِيًّا؛ و هيچ يک از شما نيست كه وارد جهنم نشود، و اين حكمى است حتمى از جانب پروردگار تو» (مریم/ آیه 71) می‌فرماید همه در جهنم هستید، بعد از جهنم افراد متقی خارج می‌شوند، از این‌ رو می‌گویند مسیر بهشت از جهنم می‌گذرد و پل صراط که مطرح است.

استعانت برای حیات و ماندن در صراط مستقیم 

البته این حقیقت‌های آن دنیاست که به‌طور کامل قابل تشخیص نیست، انسانی که مشرف به آتش است باید ذکر «إِيَّاكَ نَعبُدُ وَإِيَّاكَ نَستَعِين» بگوید ذکری که استعانت برای حیات ما و ماندن در صراط مستقیم هم است.

بعد از صحبت خداوند با بنده در این سوره اولین صحبتی که بنده با پروردگار می‌کند آیه «إِيَّاكَ نَعبُدُ وَ إِيَّاكَ نَستَعِين» است، هر چقدر عبد شویم به فلسفه بعثت پیامبران نزدیک‌تر شده‌ایم. عبد بودن یعنی احساس نکنیم آزاد و مستقل از خداوند هستیم، بلکه عبد در بند خداوند است و این در بند خداوند بودن یعنی در بند حلال و حرام باشیم.

در مورد استعانت از خداوند متعال و نحوه آن آیات دیگری در قرآن کریم وجود دارد «وَالَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ لَا يَسْتَطِيعُونَ نَصْرَكُمْ وَلَا أَنْفُسَهُمْ يَنْصُرُونَ؛ آنان را كه به جاى اللّه به خدايى مى‌خوانيد، نه شما را مى‌توانند يارى كنند و نه خود را» (اعراف/ آیه 197) و «لَهُ دَعْوَةُ الْحَقِّ ۖ وَالَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ لَا يَسْتَجِيبُونَ لَهُمْ بِشَيْءٍ إِلَّا كَبَاسِطِ كَفَّيْهِ إِلَى الْمَاءِ لِيَبْلُغَ فَاهُ وَمَا هُوَ بِبَالِغِهِ ۚ وَمَا دُعَاءُ الْكَافِرِينَ إِلَّا فِي ضَلَالٍ؛ خاص اوست خواندن راستين. آنان كه جز او را مى‌خوانند هيچ پاسخشان نمى‌گويند. همانند كسى كه دو دست به سوى آب برد تا آب به دهان رساند و نتواند كه آب به دهان رساند. و دعاى كافران جز به گمراهى نيست» (رعد/ آیه 14) همچنین آیه «إِذۡ تَسۡتَغِيثُونَ رَبَّكُمۡ فَٱسۡتَجَابَ لَكُمۡ أَنِّي مُمِدُّكُم بِأَلفٖ مِّنَ ٱلۡمَلَـٰٓئِكَةِ مُرۡدِفِينَ؛ و آنگاه كه از پروردگارتان يارى خواستيد و خدا بپذيرفت كه من با هزار فرشته كه از پى يكديگر مى‌آيند ياريتان مى‌كنم.» (انفال / آیه 9)

این آیات اشاره به استعانت از خداوند دارد، اینکه می‌فرماید اگر از ما استعانت جستید شما را یاری می‌کنیم، اما اگر سراغ دیگران بروید از همان‌ها یاری بخواهید. همچنین بندگان وقتی حال خوبی دارند بیشتر باید خداوند را یاد کنند و دعا کنند تا در زمان بلا خداوند آنها را یاری دهد. باید از خداوند استعانت بگیریم، اما به مسببات هم مراجعه کنیم.