سنت قربانی از گذشته تا به امروز/اسلام؛ مکمل سنت ابراهیم خلیل(ع) و مخالف بدعت

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از استان مرکزی، رسم قربانی ویژه یک دین یک قوم یا ملت خاصی نبوده و در طول تاریخ بشریت به شکل‌های گوناگون وجود داشته، در تمدن‌های هند، چین، ایران، سومر، کلده، یونان، مصر و ...  خدایان و ایزدان همواره قربانی طلب می‌کردند و اغلب شاید هم بدون استثنا خونین بوده‌اند، یعنی یک نوع قتل یا کشتن آئینی به شمار می‌رفته و قربانی کننده همیشه دارای یک هویت مقدس بود و مورد حمایت قرار می‌گرفت.

قربانی و اعتقاد به حاصلخیزی زمین

در یونان باستان در مراسم آئینی و سالیانه برای بزرگداشت دیونیسوس در تاکستان‌ها و زمین‌های کشاورزی، مردم دور هم جمع می‌شدند و یک بز را قربانی می‌کردند و آواز می‌خواندند و سپس بز را قطعه قطعه کرده و در کل زمین پخش می‌کردند و اعتقاد داشتند که با اینکار دیونیزوس باعث حاصلخیزی زمین می‌شود، اشعاری که این کشاورزان می‌خواندند به تراگودیا (trago dia) معروف شد، تراگو در یونانی به معنی بز و دیا به معنی شعر است و درواقع به معنای سرود بزی است، نام امروزی تراژدی از همین واژه گرفته شده ‌است.

در افسانه‌های هند و اروپایی از اسب به عنوان نشان ویژه ایزد آفتاب، ایزد ماه و ایزد باد سخن رفته است و در راه بعضی ایزدان فقط اسب قربانی می‌کردند، در تمدن عیلام قربانی به عنوان یکی از اساسی‌ترین سنت‌های آئینی برای جلب رضایت خدایان محسوب می‌شد، در دوره هخامنشی نیز مناسک قربانی برای خدایان ایرانی و عیلامی تحت عنوان کوشوکوم برگزار می‌گردید که در الواح باستانی تخت جمشید به آن اشاره شده است.

قربانی مشرکان؛ ابزاری برای جلب رضایت خدایان خیالی

در بینش اسطوره‌ای کشته شدن افراد به گونه‌ای جلوه‌گر است که انگار مراسم قربانی برای خدایان انجام پذیرفته است و این خدا یا ایزد و یا ایزدان هستند که قربانی می‌خواهند تا نظم را به طبیعت یا به اجتماع یا قوم بازگردانند و قربانی شدن موجودات فانی در اسطوره‌ها تنها برای خدایان است و یا خدایان قربانی می‌گیرند تا به انسان‌ها و موجودات خاکی و میرا بفهمانند که اراده و سرنوشت در ید قدرت آنان است.

از این رو هر کس برای رسیدن به اهداف خود قربانی می‌کرد، گروهی برای رسیدن به قدرت سیاسی یا مالی، شماری برای رام کردن طبیعت، عده‌ای برای باروری زمین و رویش گیاهان، کسانی به قصد ارتباط با روان پدیده‌های طبیعت، برخی برای یگانگی و برتری قوم خود، کسانی برای تطهیر و نجات روح و یا نجات فرد و دسته‌ای برای آن که به بزرگسالی رسند و هویت یابند، قربانی می‌کردند، حتی قربانی کردن می‌تواند نمادی از تغییر شیوه معیشت و اقتصاد باشد که این نمونه بیش‌تر در اسطوره‌های میان رودان (بین النهرین) به چشم می‌خورد.

قربانی خونین، از خدایان و ایزدان کوچک‌تر و کم اهمیت‌تر، در پیشگاه خدایان بزرگ‌تر و قدرتمند‌تر، آغاز می‌شود، سپس نوبت قربانی کردن انسان می‌رسد و انسان نخستین قربانی را به منظور تقدیم به خدا و یا خدایان خویش، از جنس خود انتخاب نمود که بعدها انواع گوناگون به آن افزوده شد و حیوانات جای انسان را گرفت.

این سنت در بین ایرانیان در مناسبت‌های مختلف صورت می‌گیرد، ایرانیان چنانچه  دارای فرزندی شوند و یا مراسم عروسی برگزار می‌کنند، یا اینکه از بلا و گرفتاری رهایی یافتند، سفرهای پر خطری را به اتمام برسانند یا خانه و اتومبیلی خریداری کنند و.. اقدام به ذبح قربانی و گوشت آن را بین دوستان و همسایگان توزیع می‌کنند، این سنت هم برای شخصی که قربانی می‌کند و هم برای اشخاصی که گوشت قربانی هدیه می‌گیرند بسیار مبارک و همراه با نشاط می‌باشد و یک نیاز مذهبی نیز برای هر دو طرف تلقی می‌شود؛ چرا که کشتن قربانی توسط یک شخص و همچنین دریافت گوشت قربانی توسط شخص دیگر، خود یک سعادت مذهبی به حساب می‌آید.

قربانی از نگاه یکتا پرستان

اما شاخص‌ترین قربانی کردن ایرانیان و مسلمانان، سفر حج و روز عید قربان است، همان روزی که خداوند به حضرت ابراهیم(ع) دستور داد که فرزندش اسماعیل را قربانی کند، مفسران اعتقاد دارند که خداوند در این واقعه حضرت ابراهیم(ع) را در موضع امتحان قرار داد تا میزان رضا، تسلیم و اخلاصش روشن شود و ایشان نیز از این امتحان سربلند بیرون آمد و خداوند در پاداش به اخلاص نبی خود هدیه‌ای از بهشت برای قربانی می‌فرستد و اسماعیل را بر حضرت ابراهیم(ع) می‌بخشد، البته این سنت بعد از حضرت ابراهیم(ع) دستخوش تغییرات و حتی بدعت‌های فراوانی می‌شود تا اینکه در دوران عرب جاهلی حیوانات برای جلب رضایت بتان به عنوان واسطه‌ای میان خدا و انسان قربانی می‌شدند.

با ظهور اسلام این بدعت‌ها برداشته شد و راه و رسم قربانی درست به بندگان ارائه گردید، عرب جاهلی اعتقاد  داشت خدا به خون و گوشت قربانی احتیاج دارد و خداوند در قرآن این تفکر را نکوهش می‌کند:«لَن یَنَالَ اللَّهَ لُحُومُهَا وَلَا دِمَاؤُهَا وَلَکِن یَنَالُهُ التَّقْوَى مِنکُمْ کَذَلِکَ سَخَّرَهَا لَکُمْ لِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاکُمْ وَبَشِّرِ الْمُحْسِنِینَ؛ هرگز نه گوشت‌ها و نه خون‌های آنها به خدا نمی‏رسد، آنچه به او می‏رسد تقوا و پرهیزگاری شماست. اینگونه خداوند آنها را مسخر شما ساخته  تا او را به خاطر هدایتتان بزرگ بشمرید و بشارت ده نیکوکاران را».

مصارف قربانی

اسلام با ترویج راه و رسم قربانی مقبول برای خداوند، هم سنت حضرت ابراهیم(ع)؛ پدر ادیان توحیدی، را زنده نگه می‌دارد و هم اینکه مصرف گوشت قربانی را در امور نیازمندان توصیه می‌کند و این کار راهی برای تقرب می‌داند، خداوند در آیه 35 سوره حج به صراحت اعلام می‌کند که قربانی باید چگونه باشد و در چه راهی صرف شود: «وَالْبُدْنَ جَعَلْنَاهَا لَکُم مِّن شَعَائِرِ اللَّهِ لَکُمْ فِیهَا خَیْرٌ فَاذْکُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَیْهَا صَوَافَّ فَإِذَا وَجَبَتْ جُنُوبُهَا فَکُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْقَانِعَ وَالْمُعْتَرَّ کَذَلِکَ سَخَّرْنَاهَا لَکُمْ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ؛ و شترهای چاق و فربه را برای شما از شعائر الهی قرار دادیم در آنها برای شما خیر و برکت است، نام خدا را (هنگام قربانی کردن آنها) در حالی که به صف ایستاده ‏اند ببرید، هنگامی که پهلویشان آرام گرفت (و جان دادند) از گوشت آنها بخورید و مستمندان قانع و فقیران معترض را نیز از آن اطعام کنید، اینگونه ما آنها را مسخرتان ساختیم تا شکر خدا را بجا آورید».

خبرنگار: اسماعیل مجللی