قلب‌هایمان را برای درک شب قدر آماده کنیم/ اشاره سوره قدر و دخان به عظمت شب قدر

اهمیت این شب‌ها به حدی است که خدای متعال یکی از سوره‌های قرآن کریم را به این نام مزین ساخته و در 5 آیه این سوره مبارکه، دنیایی از رمز و رازها نهفته است. «وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ».

در آیات دوم تا ششم سوره مبارکه دخان نیز به نزول قرآن و اهمیت این شب و تقدیر مقدرات در این ساعات مبارک اشاره شده است و آن را رحمتی از جانب پروردگار می‌داند: «وَالْكِتَابِ الْمُبِينِ؛ سوگند به كتاب روشنگر»؛ «إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ؛ [كه] ما آن را در شبى فرخنده نازل كرديم [زيرا] كه ما هشداردهنده بوديم»؛ «فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ؛ در آن [شب] هر [گونه] كارى [به نحوى] استوار فيصله مى‏ يابد»؛ «أَمْرًا مِنْ عِنْدِنَا إِنَّا كُنَّا مُرْسِلِينَ؛ [اين] كارى است [كه] از جانب ما [صورت مى‏ گيرد] ما فرستنده [پيامبران] بوديم»؛ «رَحْمَةً مِنْ رَبِّكَ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ؛ [و اين] رحمتى از پروردگار توست كه او شنواى داناست».

عظمت و فضیلت شب‌های قدر

آمرزش گناهان: پیامبر خدا(ص) در تفسیر سوره «قدر» فرمودند: «هر کس شب قدر را احیا بدارد و مؤمن باشد و به روز جزا اعتقاد داشته باشد، تمامی گناهانش آمرزیده می‌شود».

قلب رمضان: امام صادق(ع) فرمودند: «از کتاب خدا استفاده می‌شود که شماره ماه‌های سال نزد خداوند، دوازده ماه است و سرآمد ماه‌ها ماه رمضان است و قلب ماه رمضان لیلة القدر است».

نزول قرآن: طبق روایات، مجموع قرآن در شب قدر دفعی و یکباره بر پیامبر (ص) نازل شده است. این نزول دفعی و یکباره قرآن است، اما نزول تدریجی قرآن طی 23 سال دوران نبوت پیامبر گرامی(ص) به صورت الفاظ نازل شده است.

برتر از هزار ماه: نزول همه‌ ملائکه و روح در شب قدر بر زمین و سلام دادن بر بندگان خدا نشانه شرافت آن بر هزار ماه است. امام باقر(ع) فرمودند: «عمل صالح در شب قدر از قبیل نماز، زکات و کارهای نیک دیگر بهتر است از عمل در هزار ماهی که در آن شب قدر نباشد».

اعمال شب‌هاى قدر

اعمال شب‌هاى قدر بر دو نوع است: يكى اعمالى كه در هر سه شب بايد انجام داد و ديگر اعمالى كه مخصوص به هر يک از شب‌هاى قدر است.

اوّل: اعمالى است كه در هر سه شب بايد انجام داد،و آن چند عمل است: غسل كردن. علاّمه مجلسى فرموده‏ بهتر است غسل شب قدر در هنگام غروب آفتاب انجام گيرد كه نماز شام را با غسل بخواند.

دوم: دو ركعت نماز كه‏ در هر ركعت پس از سوره «حمد»، هفت مرتبه «توحيد» خوانده و پس از فراغت از نماز هفتاد مرتبه بگويد، استغفراللّه و اتوب اليه در روايت نبوى است: كه از جاى برنخيزد تا خدا او و پدر و مادرش را بيامرزد.

سوم: قرآن مجيد را باز كند و در برابر خود گرفته و بگويد: اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِكِتَابِكَ الْمُنْزَلِ وَ مَا فِيهِ وَ فِيهِ اسْمُكَ الْأَكْبَرُ وَ أَسْمَاؤُكَ الْحُسْنَى وَ مَا يُخَافُ وَ يُرْجَى أَنْ تَجْعَلَنِي مِنْ عُتَقَائِكَ مِنَ النَّارِ.خدایا از تو درخواست مى‏كنم به حق كتاب نازل شده‏ات و آنچه در آن است و در آن است نام بزرگت‏ترت و نام‌هاى نيكوترت‏ و آنچه بيم‏انگيز است و اميدبخش،اينكه مرا از آزادشدگان از آتش دوزخ قرار دهى.

اللَّهُمَّ بِحَقِّ هَذَا الْقُرْآنِ وَ بِحَقِّ مَنْ أَرْسَلْتَهُ بِهِ وَ بِحَقِّ كُلِّ مُؤْمِنٍ مَدَحْتَهُ فِيهِ وَ بِحَقِّكَ عَلَيْهِمْ فَلا أَحَدَ أَعْرَفُ بِحَقِّكَ مِنْكَ. خدايا به حق اين قرآن،و به حق كسى‏كه آن را بر او فرستادى،و به حق‏ هر مؤمنى كه او را در قرآن ستودى،و به حق خود بر آنان،پس احدى شناساتر از تو به حق تو نيست. سپس ده مرتبه بگويد: بِكَ يَا اللَّهُ(به ذاتت اى خدا)....،و ده مرتبه بِمُحَمَّدٍ (به حق محمّد)....،و ده مرتبه بِعَلِيٍّ (به حق على)،و ده مرتبه بِفَاطِمَةَ (به حق فاطمه)....،و ده مرتبه بِالْحَسَنِ (به حق حسن)...،و ده مرتبه بِالْحُسَيْنِ (به حق حسين‏).....،و ده مرتبه بِعَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ (به حق على بن الحسين)....،و ده مرتبه بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ (به حق محمّد بن على).....،و ده مرتبه بِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (به حق جعفر بن محمّد )......،و ده مرتبه بِمُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ (به حق موسى بن جعفر).....،و ده مرتبه بِعَلِيِّ بْنِ مُوسَى (به حق على بن موسى).....،و ده مرتبه بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ (به حق محمد بن على).....، ده مرتبه بِعَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ (به حق على بن محمّد )....،و ده مرتبه بِالْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ (به حق حسين بن على).....،و ده مرتبه بِالْحُجَّةِ (به حق حجّت).

پنجم: حضرت سيد الشهّدا (ع)‏ را زيارت كند. در روايت آمده:هنگامى كه شب قدر مى‏شود، منادى از آسمان هفتم از پشت عرش ندا سر می‌دهد كه خدا هركه را به زيارت مزار امام حسين عليه السّلام آمده آمرزيد.

ششم: شب های قدر را احيا بدارد، روايت شده هركه شب‏ قدر را احيا بدارد، گناهانش آمرزيده مى‏شود، هرچند به شماره ستارگان آسمان و سنگينى كوه‌ها و پيمانه درياها باشد.

هفتم: صد ركعت نماز بجا آورد، كه فضليت بسيار دارد و بهتر آن است كه در هر ركعت پس از سوره «حمد»، ده‏ مرتبه «توحيد» بخواند.

هشتم: اين دعا را بخواند: اللَّهُمَّ إِنِّي أَمْسَيْتُ لَكَ عَبْدا دَاخِرا لا أَمْلِكُ لِنَفْسِي نَفْعا وَ لا ضَرّا وَ لا أَصْرِفُ عَنْهَ سُوءا أَشْهَدُ بِذَلِكَ عَلَى نَفْسِي وَ أَعْتَرِفُ لَكَ بِضَعْفِ قُوَّتِي وَ قِلَّةِ حِيلَتِي فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْجِزْ لِي مَا وَعَدْتَنِي وَ جَمِيعَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ مِنَ الْمَغْفِرَةِ فِي هَذِهِ اللَّيْلَةِ وَ أَتْمِمْ عَلَيَّ مَا آتَيْتَنِي فَإِنِّي عَبْدُكَ الْمِسْكِينُ الْمُسْتَكِينُ الضَّعِيفُ الْفَقِيرُ الْمَهِينُ اللَّهُمَّ لا تَجْعَلْنِي نَاسِيا لِذِكْرِكَ فِيمَا أَوْلَيْتَنِي وَ لا [غَافِلا] لِإِحْسَانِكَ فِيمَا أَعْطَيْتَنِي وَ لا آيِسا مِنْ إِجَابَتِكَ وَ إِنْ أَبْطَأَتْ عَنِّي فِي سَرَّاءَ [كُنْتُ‏] أَوْ ضَرَّاءَ أَوْ شِدَّةٍ أَوْ رَخَاءٍ أَوْ عَافِيَةٍ أَوْ بَلاءٍ أَوْ بُؤْسٍ أَوْ نَعْمَاءَ إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعَاءِ.

خدايا شام كردم درحالى‏كه براى تو تنها بنده كوچک و خوارى هستم، كه براى خويش سود و زيانى را به دست ندارم، و نمى‏توانم از خود پيش‏آمد بدى را بازگردانم، به اين امر بر خويش گواهى مى‏دهم، و در پيشگاهت به ناتوانى و كمى چاره‏ام اعتراف مى‏كنم، خدايا بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست، و آنچه را به من و همه مردان و زنان مؤمن،از آمرزش در اين شب وعده دادى وفا كن، و آنچه را به من عنايت فرموده‏اى كامل ساز، كه من بنده بيچاره، درمانده، ناتوان، تهيدست خوار توام. خدايا مرا فراموش كننده‏ ذكرت قرار مده، در آنچه سزاوار آنم فرمودى، و نه فراموش كننده احسانت، در آنچه عطايم نمودى، و نه نااميد از اجابتت، گرچه مدّت زمانى طولانى گردد، چه در خوشى يا ناخوشى، يا سختى، يا آسانى، يا عافيت، يا بلا، يا تنگدستى، يا در نعمت‏ همانا تو شنونده دعايى.

اين دعا را كفعمى از امام زين العابدين (ع) روايت كرده كه در شب‌های قدر، در حال قيام و قعود و ركوع و سجود مى‏خواندند، و علاّمه مجلسى فرموده: بهترين اعمال در اين شب‌ها، درخواست آمرزش و دعا است، براى‏ حوايج دنيا و آخرت خود، و پدر و مادر و خويشان، و برادران و خواهران مؤمن،چه آنان‏كه زنده‏اند، و چه آنان‏كه از دنيا رفته‏اند، و خواندن اذكار، و صلوات بر محمّد و آل محمّد عليهم السّلام به هر اندازه كه بتواند.

در بعضى از روايات وارد شده دعاى‏ جوشن كبير را در اين سه شب بخواند. ضربت خوردن و شهادت امام علی(ع) در این شب‌ها نیز به اهمیت آن‌ افزوده و سوگواری برای آن امام با آیین‌های شب قدر همراه شده است.