ابعاد تکلیفی و استحبابی کمک‌های مؤمنانه / معافیت مالیاتی مشوق افزایش خیرخواهی است

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی گیلک‌ حکیم‌آبادی، عضو هیئت ‌علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه مازندران، در گفت‌‌وگو با ایکنا، درباره جایگاه بخش مالیات در کمک‌های مؤمنانه اظهار کرد: اولین نکته درباره کمک‌های مؤمنانه این است که در اسلام، مردم در قبال یکدیگر به ویژه فقرا و کسانی‌که محتاج هستند مسئولیت بسیار سنگینی دارند. این مسئولیت را می‌توان از دو بعُد تکلیفی یا واجب و دیگری در سطح استحبابی که به انفاق مشهور شده است مورد بررسی قرار داد.

بیشتر بخوانید:

• آتش‌ به اختیار؛ دستورالعملی برای جمع‌آوری حداکثری کمک‌های مؤمنانه
• «مواسات توانمندساز»؛ فرصت‌سازی برای مشارکت نیازمندان در عرصه تولید

وظایف مسلمان در قبال نیازمندان

وی افزود: در سطح وجوب در دین مقدس اسلام براساس اینکه مسلمانان از یک کیش، آئین و برادر یکدیگرند باید نسبت به هم احساس وظیفه کنند. همچنین خداوند متعال به واسطه اینکه نعماتی را در اختیار ما قرار داده و ما را جانشین خودش در بهره‌برداری از منابع در روی زمین تعیین کرده و از سوی دیگر خداوند رزاق و بخشنده است. بنابراین باید بندگان خدا نیز از چنین صفاتی برخوردار باشند.

این کارشناس مسائل اقتصادی تصریح کرد: انسان مسلمان موظف است که وظایف نمایندگی خود را در روی زمین انجام دهد و از اموالی که خداوند به صورت ودیعه و امانت در اختیار وی قرار داده هم خودش را ارتزاق کرده و هم به بندگان نیازمند ببخشند. بر اساس این دو مبنا یعنی جانشینی و برادری در برابر یکدیگر به ویژه فقرا مسئولیت داریم.

گیلک حکیم‌آبادی ادامه داد: آیات زیادی دلالت به این موضوع دارد که از جمله آنها آیه 34 سوره مبارکه توبه است که خداوند می‌فرماید: «إِلَّا الَّذِينَ تَابُوا مِنْ قَبْلِ أَنْ تَقْدِرُوا عَلَيْهِمْ ۖ فَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ؛ مگر آنان که توبه کنند پیش از آنکه بر آنها دست یابید، پس بدانید که خداوند بخشنده و مهربان است.» مطابق تفسیر مرحوم علامه طباطبایی در المیزان، در اینجا انفاق صرفاً زکات نیست بلکه شامل حوائج ضروری جامعه از قبیل جهاد، دفاع، حفظ جان‌ها از هلاکت و امثالهم نیز می‌شود. بنابراین اگر انسانی به خاطر فقر دچار کمبود شده و جان وی در معرض خطر قرار گیرد بر مسلمانان واجب است که از وی حمایت کنند.

جایگاه کمک مؤمنانه در فقه اسلامی

عضو هیئت ‌علمی دانشگاه مازندران افزود: در حدیث صحیح آمده که از امام جعفر صادق(ع) پرسیده شده گروهی دارای مال و ثروت بسیار و عده‌ای در مضیقه هستند به گونه‌ای که زکات هم امور آنها را گشایش نمی‌دهد آیا درست است در این دوران قحطی آنها سیر باشند و برادرانشان گرسنه به سر برند؟ امام پاسخ داد: مسلمان برادر مسلمان است، به او ستم نمی‌‌کند و او را تنها نمی‌گذارد و به محرومیت او راضی نمی‌شود. مسلمانان باید در این راه تلاش و تعاون کنند و به اهل حاجت مدد رساند.

وی با اشاره اهمیت کمک به نیازمندان بر اساس فقه اسلامی اظهار کرد: همچنین در فقه اسلامی بر همه کسانی‌‌که تمکن مالی دارند واجب کفایی است که نسبت به خدمت به فقرا مشارکت داشته باشند، اما در این حوزه گفته شده که وظیفه مسلمان به سطح ضروریات مردم مربوط است؛ یعنی یک مسلمان موظف است اطعام، مسکن، پوشاک و هر چیزی که برای ادامه حیات مردم محتاج لازم است را تأمین کند. اما در سطح استحباب در بحث انفاق که سفارش زیادی در مورد آن شده محدودیتی وجود ندارد و مسلمان می‌تواند از این مسئله استفاده و برای شخصیت و آخرت خودش ذخیره و ارتباط با خداوند را زیاد و بخل و حسد را از خود دور کند. از سوی دیگر نیازمندان واقعی، چه مسلمان باشند و چه غیرمسلمان را تأمین کند.

مزیت معافیت مالیاتی برای کمک‌های خیرخواهانه

این کارشناس مسائل اقتصادی گفت: نکته دیگر این است که در بحث خیرات، دولت‌های دنیا باید مشوق باشند و کاری کنند که در زندگی اقتصادی مردم تمایلی به این خیرات وجود داشته باشد. از جمله مواردی که در این زمینه کارساز است معافیت‌ها و مشوق‌های مالیاتی است. در آمریکا شرایط بدین صورت است که اگر کسی به یک خیریه کمک کند که منافع آن خیرات عمدتاً به دیگران برسد  می‌تواند این هزینه را جزئی از هزینه‌های زندگی خود حساب کند. بنابراین پایه مالیاتی او کمتر خواهد شد.

گیلک‌ حکیم‌آبادی در پایان یادآور شد: در کشوری همانند فرانسه حتی درصدی از مالیات آن شخص کم می‌شود. در برخی از موارد مشاهده شده که حتی تا 50 و 60 درصد از مالیات آنها کسر می‌شود. بنابراین در اسلام که برای انفاق ثواب‌های بسیاری نوشته باید این کمک‌ها زیادتر باشد. علاوه بر این همدلی‌هایی که در این شرایط کرونایی در میان ملت ایجاد می‌شود ذخیره بسیار بزرگی برای دولت‌هاست. اگر دولت‌ها از این خیرات مردم حمایت کنند می‌توانند اعتمادی را که هر روز بین دولت و ملت کاسته می‌شود ترمیم کنند تا محیطی سرشار از همدلی ایجاد کنیم که در آن مردم به فکر همدیگر باشند، زیرا ضامن بقای انقلاب و ارزش‌های اسلامی و انسانی نیز خواهد بود.