آیت‌اللهی: بحث کودک‌همسری مسئله‌سازی برخی افراد بود / زیبایی‌نژاد: لزوم تاریخ‌نگاری فعالیت زنان انقلابی

به گزارش ایکنا، نشست علمی «بررسی کنشگری زنان انقلابی در 4 دهه پس از انقلاب» با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا زیبایی‌نژاد، رئیس پژوهشکده تحقیقات زن و خانواده و زهره آیت‌اللهی، رئیس شورای فرهنگی اجتماعی زنان ، هشتم خرداد ماه برگزار شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا زیبایی‌نژاد، گفت: همه ما کنشگران در دل تاریخ هستیم و همه باید حوادث پیرامون خود را ثبت کنیم زیرا ممکن است در یکی دو نسل بعد دیگران طبق ذائقه و میل خود تاریخ را نقل کنند.

وی با بیان اینکه در انقلاب زنان زیادی کنشگری داشتند و بعد از انقلاب هم در عرصه دفاع مقدس به مدل دیگری از کنشگری اقدام کردند، افزود: ما وقتی کنشگری زنان را مطرح می‌کنیم آن را به دو شاخه تبدیل می‌کنیم؛ گاهی زنان به عنوان فعال سیاسی و اجتماعی در تظاهرات علیه رژیم شاه مورد توجه هستند به گونه‌ای که امام فرمودند زنان در انقلاب از مردان پیشقدم بودند و مقطع دیگر حضور زنان، دفاع مقدس بود.

زیبایی‌نژاد تصریح کرد: بنده در تظاهراتی که در سال 56 در شیراز علیه نظام طاغوت رخ می‌داد حضور داشتم، وقتی پاسبان باتوم بلند می‌کرد، 300 نفر آدم فرار می‌کرد ولی بعد از چند ماه یعنی در آبان 56 وقتی بانوان و زنان حضور جدیتر در میدان پیدا کردند، ترس بسیاری از مردان ریخته بود و زنان جلوتر از مردان در این تظاهرات حضور داشتند.

رئیس پژوهشکده زن و خانواده اظهار کرد: گاهی در انقلاب شاهد هستیم که مادری وقتی با فرزند منافق خود روبرو می‌شود، او را معرفی می‌کند که این مسئله خیلی عجیب است؛ یا در طول بمباران شهرها، بنده فکر می‌کردم نماز جمعه خالی شده و مثلاً ما باید برویم که آبروی نماز جمعه را بخریم، ولی وقتی به مسجد اعظم رفتم، ملاحظه کردم که فضای مسجد پر از زنان است که برای شنیدن خطبه و خواندن نماز آمده‌اند.

استاد حوزه علمیه بیان کرد: پرونده کنشگری زنان پرونده قطوری است، به خصوص باید در بخش دفاع مقدس هم پرونده ویژه‌تری باز کنیم؛ اسناد نشان می‌دهد که در جریان انقلابی و حتی در چپی‌ها و گروه‌های التقاطی و مارکسیست‌ها، موضوع زنان موضوعیت نداشته است و تنها در اوایل انقلاب، گروه اندکی از زنان که عمدتاً مارکسیست و عضو کنفدراسیون زنان خارج از کشور بودند و از دهه 30 فعال شده بودند؛ جنبش‌های فمنیستی را در اروپا ملاحظه کرده و در ایران هم گروه اتحاد ملی زنان را ایجاد کردند و هر عضوی را فارغ از ایدئولوژی می‌پذیرفتند.

وی اضافه کرد: اصولاً در دهه اول انقلاب یعنی از سال 57 تا 68 اصولاً جریان انقلابی مسئله‌ای به نام مسئله زنان نداشته است.

در ادامه زهره آیت‌اللهی، استاد دانشگاه تهران و شروع اختلافات در شورای فرهنگی اجتماعی زن و خانواده، گفت: یکی از ایرادات ما بعد از انقلاب که عمده مسئولیت آن هم بر عهده خود زنان است، عدم ثبت کنشگری زنان در قالب تاریخ مدون است و به نظر می‌رسد اجحاف ناخواسته بزرگی در حق انقلاب است؛ بنده خاطرم هست وقتی جنگ شد ما تعدادی دانشجو بودیم که خیلی علاقه داشتیم به منطقه برویم و بعد از گذراندن دوره آموزشی، به مهاباد اعزام شدیم؛ شهر کاملاً در دست کومله بود؛ ما بیش از 10 تا دختر در یک ساختمانی در آنجا به عنوان فعال فرهنگی فعالیت داشتیم؛ همه ما کلت و نارنجک داشتیم، چون هر لحظه ممکن بود به ما حمله کنند، همانطور که یک بچه 15 ساله را دزدیدند و بردند و بعد از چند روز جسد او را در جلوی مقر سپاه انداختند.

آیت‌اللهی اضافه کرد: بعد از سه ماه که می‌خواستیم از مهاباد به منطقه دیگری برای کار فرهنگی برویم، فرمانده شهر به ما التماس می‌کرد که نروید چون با کارهای فرهنگی و تبلیغی ما چهره شهر عوض شده بود و مردمی که قبلاً با ضد انقلاب همکاری داشتند، آنها را به خانه‌هایشان راه نمی‌دادند و همکاری خود را قطع کرده بودند؛ ما به منطقه دیگری رفتیم و در مدارس به عنوان مدیر و معلم تدریس می‌کردیم و کارهای فرهنگی داشتیم و واقعاً باعث تحول در آنها شد و حتی دختران کرد، خودشان گروه سرود در حمایت از انقلاب تشکیل دادند که مایه تعجب خیلی‌ها بود؛ ضد انقلاب مین جلوی این مدرسه گذاشتند تا بچه‌ها کشته شوند و مردم اجازه ندهند دانش‌آموزان به مدرسه بیایند، ولی تقدیر این بود که پیرمردی روی مین رفت و این توطئه خنثی شد.

وی افزود: چندین بار دشمنان قصد داشتند ما را گروگان بگیرند، به تعبیر آیت‌الله حسنی، شهر سنندج را 40 زن نجات دادند، ولی متاسفانه فعالیت این زنان در تاریخ ثبت نشده است و باید کم کاری گذشته را جبران کنیم. حضور زنان باعث می‌شد تا مردان غیرت به خرج بدهند و وقتی می‌دیدند زنان در میدان ،هستند خجالت می‌کشیدند از اینکه خودشان در خانه بنشینند.

استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه مباحث زنان مسئله بسیار جدی است، اظهار کرد: در مؤسسه تحقیقات زنان پروژه‌ای در دستور کار قرار گرفت با عنوان بررسی روایات زنان در بحارالانوار که کار بسیار جالبی بود و در نهایت در قالب سه جلد کتاب زن در آیات و روایات از سوی شورای اجتماعی زنان منتشر شد و بعدا در قالب دو جلد با تلخیص صورت گرفته منتشر شد. بنده هم مدتی در رایدو قرآن براساس همین محتوا برنامه داشتم و بازخوردهای بسیار خوبی از سوی جامعه به خصوص زنان دریافت شد؛ اینکه معصومین(ع) به خوبی به نیازهای زنان پاسخ داده‌اند، اما متاسفانه این مسائل کمتر در منابر و کتب طرح شده بود.

بالاترین توجه به حقوق زنان در رفتار پیامبر(ص)

آیت‌اللهی تصریح کرد: وقتی درگیر بحث خشونت علیه زنان شدم، به روایات مراجعه کردم و واقعاً به نکاتی برخورد می‌کردم که نشان‌دهنده توجه اسلام به زنان است؛ مثلاً در ماجرای خالدبن ولید که فرستاده پیامبر به منطقه‌ای بود، ولی او به جای اجرای احکام اسلامی برای آنها درگیری ایجاد کرد؛ پیامبر امام علی(ع) را به این منطقه فرستادند و امام از مردم دلجویی کردند؛ جالب اینکه در روایت بیان شده که پیامبر هدایایی برای زنان این منطقه فرستادند، چون زنان دچار وحشت و ترس شده بودند؛ این جبران خسارت بسیار جالب است و حتی برای جزع و فزع بچه‌ها هم خسارت پرداختند.

استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه مهمترین مرکز برای مباحث زنان شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده است، اضافه کرد: این مرکز در سال 1366 با دستور آقا شروع شد؛ یکی از مزیت‌های این شورا این است که نمایندگان نهادها حضور دارند و مردم هم مرتبط هستند، بنابراین فوراً جریانات اجتماعی فرهنگی زنان برای شورا مشخص می‌شود؛ چارچوب فکری ما فرمایشات امام و حضرت آقا ولی گاهی ما تحلیل و نظرات کارشناسی خودمان را به آقا ارجاع می‌دهیم که در بسیاری از موارد ایشان به نظرات ما توجه جدی کردند و براساس آن حتی دستور و راهکار داده و حمایت کرده‌اند. مباحث در شورا با توجه به حضور طیف وسیعی از زنان چکش‌خواری خوبی می‌شود؛ بخشی از فعالیت ما دفع ضررهای احتمالی در این عرصه بوده است، اما با گذشت زمان و پررنگ شدن نقش افرادی که بر مبنای توصیه‌های سازمان ملل فکر کرده و راهکار می‌دهند، فعالیت شورا دشوارتر و دست ما بسته‌تر شده است، مثلاً در گذشته حکم اعضای زنان را رپیس جمهور می‌داد، اما از زمان مدیریت بنده، در دولت فعلی، رئیس جمهور از دادن حکم حتی به بنده به عنوان رئیس شورا برخلاف آئین‌نامه، استنکاف ورزیده است.

مسئله‌سازی در بحث کودک همسری

وی اضافه کرد: البته وجود طیف‌های مختلف در شورا، دلیل بر عدم دیدگاه مشترک نیست، مثلاً در بحث کودک‌همسری، واقعا مسئله‌سازی کردند؛ زیرا فردی که ساکن خارج کشور بود، به ایران آمد و در مناطقی از کشور تحقیقی در مورد کودک‌همسری انجام داد و خیلی زود تحقیق وی از نهادها و رسانه‌ها سر درآورد و مسئله جامعه شد، بنابراین شورای زنان به آن پرداخت و مباحث در فضای علمی مطرح شد و نشان دادیم که بسیاری از آمارهای ارائه شده در این زمینه غلط بوده و اینکه اساساً کودک‌همسری معضل جامعه ما نیست و حتی زنان اصلاح‌طلب حاضر در شورا قانع شدند؛ جالب اینکه به شدت در کشور بحث ازدواج دختران در سنین زیر 13 و 15 سال در حال کم شدن است و معضل اصلی جوانان، تجرد دختران و پسرانی است که از سن ازدواج گذشته‌اند. در شورا حرف واحدی بیان شد، گرچه برخی افراد وقتی از شورا بیرون آمدند باز حرف‌های خود را تکرار کردند.

شروع اختلافات در شورای فرهنگی اجتماعی زن و خانواده 

استاد دانشگاه تهران اظهار کرد: تفاوت دیدگاه‌ها در میان زنان حاضر در شورا عمدتاً از سفر پکن و الحاق کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان شروع شد؛ ما متوجه شدیم که جریان فمینیسم جهانی با همراهی برخی افراد در داخل کشور به تدریج در حال تحمیل نظرات خود به ما هست؛ مثلاً اصرار شدید وجود داشت که ما به کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان بپیوندیم، لذا دنبال نقد این جریان رفتیم و در این راستا دوره‌های نقد آنها را برگزار کردیم. از سال 75 به بعد، برخی از نمایندگان مجلس و فعالان زن اصلاح‌طلب به ما فشار می‌آوردند، حتی برخی اعضای مجمع تشخیص این مسئله را پیگیری کردند، شورای زنان بلافاصله در این زمینه فعال شد و حوزه و روحانیت و نهاد رهبری و ائمه جمعه در جریان ماجرا قرار گرفتند و فشار رسانه‌ای علیه جریان فمنیستی به دنبال اظهارات آنها صورت گرفت و بحث در مجمع تشخیص متوقف شد.

آیت‌اللهی بیان کرد: در دولت اصلاحات، نشستی با حضور نماینده صندوق ملل متحد برگزار شد و بنده هم دعوت شدم، حرف نماینده سازمان ملل این بود که طرحی در چند کشور اجرا شده و موفق بوده و ما از شما هم می‌خواهیم اجرا کنید که بنده به ذوقم خورد، این فرد طوری حرف می‌زد که انگار با یک مشت کودن طرف است؛ طرح این بود که در روستاها صندوق‌هایی ایجاد شود و زنان روستایی با استفاده از وام این صندوق‌ها خوداشتغالی درست کنند و معطل شوهرانشان نباشند؛ این طرح در صورتی مطرح شد که ما همان موقع طرح‌های مشابهی با نام حصرت امام داشتیم و این حمایت‌ها از زنان روستایی وجود داشت. مضاف بر اینکه این سؤال وجود داشت که چه قصدی از مستقل‌سازی ظاهری زنان دنبال می‌شود؛ جالب اینکه این کارشناس از ایجاد مهد روستایی هم خبر داد تا از فرزندان این زنان نگهداری شود.

استاد دانشگاه تهران تصریح کرد: در این دوره‌ای که بنده بودم، حتی یکی از زنان چادر مشکی و محجبه، ولی با تفکرات سازمان مللی سخنرانی داشت و از لزوم حذف «تابوی داشتن بکارت» برای دختران و سقط جنین سخن گفت. بنده همانجا اعتراضات محترمانه‌ شدیدی کردم و قصد داشتند بنده را از جلسه بیرون کنند. جزوه‌ای که اینها قصد نشر آن را داشتند، مشکلات ضددینی زیادی داشت که برای ما خیلی سنگین بود، لذا نقد جدی راه انداختیم.

حرکت خزنده فمنیسم و مواجهه زنان انقلابی با آن

آیت‌اللهی گفت: یکی از کارهایی که شورا اقدام کرد، نقدهایی است که در خود فضای کشورهای غربی به فمینیسم شده است؛ یکی از دانشجویان آمریکایی در تمامی ایالت‌هایی آمریکا جست‌و‌جو کرد و 40 کتاب را برای ما فرستاد و با بازبینی ترجمه و منتشر کردیم که همه آنها نقد فمینیسم و نقد عملکرد غرب در موضوعات کودک، زن و خانواده است که مطالب بسیار جالبی در آن مطرح شده است. مثلاً زمانی متوجه شدیم که با افتخار از حضور زنان در دانشگاه سخن گفته می‌شود، ولی متوجه بعد دیگر یعنی حضور کمتر دانشجویان پسر نبودیم، لذا سهمیه‌بندی جنسیتی گذاشتیم. در همین کتاب‌های ترجمه شده به این موضوع اشاره شده بود یعنی در اولین سالی که حضور دانشجویان دختر در دانشگاه‌های آمریکا بیشتر شد به فکر تدبیری برای این مسئله از جمله کم کردن حفظ‌محوری در سؤالات کنکور یا ایجاد نظام آموزشی ویژه پسران شدند. 

وی با بیان اینکه یکی از ضعف‌های عمده جریان انقلابی زنان، کارهای رسانه‌ای و تبلیغ و اطلاع‌رسانی است، تصریح کرد: یکی دیگر از کارهای شورای زنان شناسایی مشکلات جدی زنان است؛ مثلاً به لحاظ حقوقی، ضعف‌هایی در حمایت از زنان در قوانین کشور داریم، ولی طیف فکری تابع راهکارهای سازمان ملل برای آن است؛ مبنای فکری این طیف که افرادی چون خانم ابتکار، مولاوردی و شجاعی بودند، تساوی زن و مرد در حقوق است، ولی ما با مبنای اسلامی تلاش کردیم قوانین به نفع زنان مصوب شود.