انتخابات آزمون اخلاق رسانه‌ها / بی‌طرف باشیم و خنثی نباشیم

به گزارش ایکنا، وبینار آموزشی «اخلاق حرفه‌ای در انتخابات» با سخنرانی محمد خدادی، معاون مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی عصر امروز سه‌شنبه 18 خردادماه برگزار شد.

در این وبینار که به همت اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان لرستان برگزار شد، خدادی با مطرح کردن این سؤال که اگر اخلاق را از انسان بگیرند، چه چیز دیگری برای انسان باقی می‌ماند؟ گفت: اگر اخلاق را از انسان بگیریم، انسان به چه چیزی می‌رسد و اساساً نتیجه چه خواهد شد؟ زندگی بدون اخلاق چه معنایی پیدا می‌کند؟ آیا رضایت‌مندی در وجود انسان نهادینه می‌شود؟ چرا ثروتمندان ما بعضاً ناراضی هستند؟ چرا افرادی که قدرت، ثروت و شهرت دارند، رضایت ندارند، ولی افراد فقیر راضی از زندگی داریم.

وی ادامه داد: همه اینها به این برمی‌گردد که معیار هویت‌یابی و مقصد انسان‌ها کجاست و این مقصد را چقدر معنا کرده‌اند. پیامبر‌(ص) می‌فرمایند من مبعوث شده‌ام برای احیای مکارم اخلاقی. وقتی اخلاق داشته باشی، معنا پیدا می‌کنی، وقتی معنا داشته باشی، هویت پیدا می‌کنی و وقتی هویت پیدا کردی به معرفت می‌رسی و وقتی معرفت داشته باشی، معانی تمام چیزهای اطرافت عوض می‌شود و خصوصیت‌های جاری زندگی تغییر می‌کند.

خدادی ریشه این مسئله را در تفاوت اینکه جسم ذهن را کنترل می‌کند یا ذهن جسم را دانست و گفت: وقتی جسم در خدمت ذهن است، معنای گرسنگی، تشنگی و ... عوض می‌شود. مثال ساده آن؛ ورزش است؛ وقتی ورزش می‌کنیم، سختی می‌کشیم، اما در عین حال برای سلامتی حاصل از آن خوشحال می‌شویم.

اخلاق انتخاب اول نیست

وی بحث اخلاق را در عین سادگی تعیین‌کننده دانست و گفت: از کوچک‌ترین صفات اخلاقی می‌توان بهره فراوان برد. اگر الگویی هم داشته باشیم این بهره بیشتر خواهد بود و ما به عنوان مسلمان ظرفیت بزرگی در این حوزه داریم؛ هر کس اخلاق را انتخاب کند عاقبت او به خیر خواهد شد. زندگی بشر امروز در گرو اخلاق است و اساساً بشر اگر به اخلاق رسیده بود که آدم نمی‌کشت. اینکه تبعیض را در جهان می‌بینیم، به این دلیل است که اخلاق انتخاب اول و بعضاً حتی انتخاب دوم هم نیست.

معاون مطبوعاتی وزارت ارشاد تصریح کرد: وقتی اخلاق انتخاب اول باشد به قدرت تبدیل می‌شود و خروجی آن هم موفقیت است. هر کس که موفق شده و به عاقبت به خیری رسیده، قطعاً در همین مسیر قدم برداشته است؛ کسی که دروغ گفته باشد و معرفت دغدغه او نباشد، عاقبت به خیر نمی‌شود. هر قدر هم که زمان می‌گذرد، نیاز به اخلاق بیشتر می‌شود. امروزه امکان هویدا شدن باطن آدم‌ها نسبت به گذشته بیشتر شده، چون صدا و تصویر ضبط و بازخوانی می‌شود.

وی با تأکید بر اینکه هر کسی باید اخلاق و اخلاق‌مداری را از خود شروع کند، گفت: یکی از مشکلات همین است که باید قبل از مطالبه از دیگری، از خود طلبکار باشیم. در سخن همه از اخلاق می‌گویند، اما در عمل انتظار دارند که دیگری اخلاق‌مدار باشد نه خودشان.

خدادی در ادامه به بیان جایگاه ارتباطات در دنیای معاصر پرداخت و گفت: دنیای امروز دنیای ارتباطات است. برای زنده بودن، همه آدم‌ها نیاز به اکسیژن دارند، اما برای زنده ماندن نیاز به ارتباط دارند. هر جا که بخواهیم برویم و هر جا که بخواهیم زندگی کنیم، هیچ راهی نداریم مگر اینکه زندگی را به شراکت تبدیل کنیم. برای شراکت نیازمند به برقراری ارتباط داریم و بستر این ارتباطات باید اطلاعات باشد.

وی اضافه کرد: ارتباط منجر به شریک‌سازی، زمانی میسر می‌شود که بتوانید گفتمان مشترک ایجاد کنید و قرائت واحد از موضوعات داشته و بر روی آن اجماع کنید. رسانه بستر تولید اطلاعات است پس پل ارتباطی یک جامعه قدرت تولید، پردازش و انتشار اطلاعات است که از سوی رسانه جامعه ایجاد می‌شود تا رفت و برگشت ارتباط به گفتمان واحد و قرائت واحد از موضوعات منجر شود.

خدادی با مطرح کردن این سؤال که در این فرایند، نقش و سهم هر فرد چیست؟ گفت: در فرایند شریک‌سازی در یک جامعه، برای هر فرایند نقش و سهم باید مشخص شود. اگر می‌خواهید در یک خانواده زندگی کنید، اول باید بدانید با شراکت می‌توان یک خانواده را اداره کرد. این شراکت در بستر اطلاعات ایجاد می‌شود و باید اولویت‌های افراد مشخص شود و منطبق بر واقعیت‌ها، نیازها و شرایط باشد. همه باید بدانیم هیچ مانعی وجود ندارد که برای رفع آن نیاز به مشارکت نداشته باشیم؛ از جمع کردن زباله‌های یک شهر گرفته تا تولید و مصرف نیاز به مشارکت دارد.

ارتباط منجر به اثر بسازیم

وی نقش رسانه را ایجاد ارتباط منجر به اثر بین ارکان یک جامعه دانست و گفت: رسانه با تولید اطلاعات منجر به ایجاد گفتمان واحد در جامعه می‌شود. رسانه باید حلقه‌های مفقوده و نادیده‌ها را ببیند. به همین دلیل نقش رسانه امروز تبیینی است و دیگر تبلیغی نیست. تبیین به دنبال شریک‌سازی است و با تولید اطلاعات، ارتباط منجر به اثر ایجاد می‌کند، اما چگونه؟ رسانه اطلاعات منجر به اقناع تولید می‌کند. کارکرد رسانه باید تلاشی باشد در مسیر تولید اطلاعات برای ایجاد تضارب آرا و دیدگاه‌ها با کارکرد تبیینی. به همین دلیل، وقتی به تولید اطلاعات در رسانه می‌رسیم، می‌گوییم اطلاعات را باید مصداقی و ریاضی کرد که فهم آن ساده و قابل سنجش و مقایسه باشد.

معاون مطبوعاتی وزارت ارشاد با تأکید بر اینکه برای اقناع باید اطلاعات ساده‌، دسته‌بندی شده و قابل مقایسه باشد تا قابل فهم و ساده شود، گفت: این امکان مقایسه است که شما را به نتیجه‌گیری می‌رساند.

اگر اخلاق را از رسانه بگیرند....

وی در ادامه گفت: وقتی این همه اهمیت برای رسانه، سهم، کارکرد و ظرفیت آن قائل هستیم، اخلاق در این میان چه نقشی دارد؟ میزان اثرگذاری رسانه ارتباط مستقیم با اخلاق رسانه دارد. یک خبرنگار باید اخلاق را در خود نهادینه کند و رسانه شاخص اخلاق باشد. اگر اخلاق را از رسانه بگیرند، به ضد خودش تبدیل می‌شود و این اتفاقی است که برای بسیاری از رسانه‌ها رخ داده است. اخبار فیک، جعل خبر، کپی خبر به صورت غیرقانونی و هر نوع اطلاعاتی که سمت و سو داده شود، شاید در کوتاه‌مدت اثر داشته باشد، اما در بلند‌مدت ماهیت رسانه را از بین می‌برد.

خدادی با تأکید بر اینکه شنیدن هر مطلبی نشانه قبول کردن آن نیست، گفت: رسانه مقبول می‌تواند محبوب هم باشد، اما رسانه محبوب لزوماً مقبول نیست. برای اخلاق در رسانه نیز دو شاخص محتوا و مخاطب را داریم. وقتی به اخلاق در محتوا می‌رسیم، اولین مسئله دقت است؛ این دقت برای صحت است و بعد سرعت، اما برخی رسانه‌ها اول سرعت را مدنظر دارند و بعد دقت و در نهایت صحت!

وی با تأکید بر اینکه قدرت رسانه وابسته به انتشار خبر صحیح است، گفت: وقتی می‌گوییم ما رسانه داریم، پیشاپیش خود را امانت‌دار جلوه داده‌ایم و محتوای اطلاعات را به عنوان امانت نزد خود دانسته‌ایم و این عمل چون قراردادی است برای اینکه انصاف را رعایت کنیم. در ادامه انصاف منجر به عدالت و مانع از بروز ظلم می‌شود.

بی‌طرفی به معنای خنثی بودن نیست

معاون مطبوعاتی وزیر ارشاد بی‌توجهی در تولید اطلاعات را منجر به ظلم دانست و گفت: وقتی کسی کاری را نکرده، اما ما به او نسبت می‌دهیم، وقتی ثواب یک فرد را گناه جلوه می‌دهیم و ... ظلم کرده‌ایم. رسانه‌ای که پایه‌گذاری آن بر مبنای مبانی اسلامی باشد، نمی‌تواند از ارزش‌های خبری بدون شاخص انصاف و عدالت استفاده کند. البته بی‌طرفی به معنای خنثی بودن نیست. در حقیقت اصحاب رسانه؛ طرف اخلاق، انصاف و مردم هستند.

وی ادامه داد: اصل مشکل به مهارت رسانه‌ای ما باز می‌گردد. غالب اخبار ما پوششی شده، در حالی که رسانه برای پوشش اخبار ایجاد نشده و نباید به دنبال انتقال صرف دیدگاه دیگران باشد. رسانه باید سوژه‌محور باشد؛ سوژه‌ای که بخشی از جامعه که دیگران نمی‌بینند را نشان دهد و وقتی رسانه وارد سوژه شد، همسونگری قدرت رسانه است، نه تک سو‌نگری و وای به حال وقتی که پول بدهند و بگویند فقط یک جنبه را منتشر کن که آن زمان شرافت در حرفه روزنامه نگاری  را زیر پا گذاشته‌ایم.

خدادی با تأکید بر اینکه رسانه خودش نباید بخشی از موضوع باشد، گفت: رسانه باید همه ابعاد موضوع را ببیند. لذا در محتوا دقت برای صحت رخ می‌دهد تا صحت بستر انصاف را فراهم کند و قدرت رسانه بر این است که منطبق با واقعیت سعی کند بستر تضارب آرا را فراهم کند. فضای کار رسانه هم باید تبیینی باشد، نه تبلیغی و باید به دنبال شراکت جمعی در جامعه باشد.

وی در خصوص اخلاق در مخاطب نیز گفت: مخاطب از رسانه انتظار دروغ دارد یا صحت اطلاعات؟ اگر بداند که رسانه بخشی از موضوع را می‌گوید، نه همه آن را، چه واکنشی نشان می‌دهد؟ اولین نشانه رسانه صحیح ماندگاری مخاطب است، چون منبع دریافت اطلاعات موثق است که باعث پایداری مخاطب می‌شود و در لایه بعدی مخاطب از رسانه تأثیر می‌گیرد و بعد به مخاطب فعال تبدیل می‌شود و وقتی اخلاق را در رسانه ماندگار کردیم، با یک محیط ماندگار روبه رو هستید.

خدادی افزود: روزنامه‌نگار قبل از هر مهارتی باید مهارت اخلاقی داشته باشد و با کلام اخلاقی صحبت کند، با نهایت صبر عمل کند و تمام خصوصیات‌های اخلاقی که در اسلام ناب محمدی(ص) بسیار دقیق، ظریف، جامع، کامل و مانع با الگوهای تمام عیار مطرح شده را داشته باشد.

وی انتخابات را آزمون اخلاق رسانه‌ها برشمرد و گفت: در انتخابات است که تمام شاخص‌هایی که مطرح شد از جمله آسیب‌شناس بودن، دنبال سوژه بودن، به دنبال اسم نبودن بلکه به دنبال محتوا بودن و برنامه کاندیدها را دیدن، ورود با نگاه دغدغه‌مند و حل مشکل، به آزمون گذاشته می‌شود.

خدادی تک‌بعدی بودن را دلیل تبدیل نقد به تخریب دانست و گفت: به گفته امام راحل نباید به بهانه نقد از کسی انتقام گرفت. باید خروجی نقد، اصلاح باشد و هر کسی که نقد می‌کند، راه حل را هم بیان کند. ما مشکل اقتصادی داریم، اما چه باید کرد؟ افراد راه حل‌ها را هم بگویند. باید تلاش برای حرکت روبه جلو باشد. باید دست‌آوردهای دولت‌های قبل را ببینیم و شرایطی که اوضاع را بهبود می‌دهد. رسانه وظیفه دارد واکاوی کند، موانع را ببیند و در مواجهه با موضوعات فضای عقلانی را بر فضای انتخابات حاکم کند. وظیفه رسانه فراهم کردن بستر کارشناسی و ایجاد شراکت جمعی است.

وی خاطرنشان کرد: مقام معظم رهبری کلید‌واژه «ایران قوی» را مطرح‌ کرده‌‌اند. ایران وقتی می‌تواند قوی باشد که قدرت کارشناسی قوی داشته باشد. هر جا قوی بودیم کارشناسان قوی داشته‌ایم. موفقیت در انتخاب درست است که از تشخیص درست و آن هم از اطلاعات درست نشأت می‌گیرد که رسانه می‌تواند نقش حیاتی در این فرایند ایفا کند. رسانه باید اسم‌ها را کنار بگذارد و به دنبال محتوا و برنامه بروند.

خدادی افزود: مردم به دنبال ایران قوی هستند و قدرت اصلی ایران قوی همبستگی، همدلی، فداکاری، شجاعت و ... است که سمبل همه این خصوصیات، حاج قاسم سلیمانی است. چه اتفاقی پیش آمد که برای تشییع یک سردار ایرانی که بیشترین حجم تبلیغات منفی علیه او در رسانه‌‌های خارجی دیده می‌شد و کمترین حضور رسانه‌ای را داشت، بیشترین حمایت مردمی صورت گرفت؟ این قدرت محتوا و گفتمان است.

وی در پایان تصریح کرد: برای نهادینه کردن اخلاق باید کار اخلاقی را از خودمان شروع کنیم. هر وقت کاری را از خودمان شروع کردیم، آن عمل به قدرت تبدیل شده و در مقابل هر زمان انتظار از خود را به انتظار از دیگری بدل کردیم آن عمل به ضعف ما تبدیل شده است.