جامعه ایران احساس نیاز به مطالعه نمی‌کند/ مسابقات کتابخوانی سیاستی غلط است

الهه رضایی، مدیر مرکز آفرینش‌های ادبی قلمستان وابسته به سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان، اظهار کرد: آماری که درباره سرانه مطالعه ایرانیان ارائه می‌شود، آمار صحیحی نیست، چون مطالعه درسی را هم در آن لحاظ می‌کنند، در صورتی که این نوع مطالعه جزو مطالعه مفید و عمیق به‌شمار نمی‌رود، در حافظه کوتاه‌مدت ذخیره می‌شود و فاقد انگیزه است؛ به همین دلیل، خیلی زود فراموش می‌شود. مسلماً میزان مطالعه از کیفیت آن متفاوت است، ولی به عقیده من، مطالعه بی‌کیفیت نیز بهتر از فقدان مطالعه خواهد بود. یعنی همان زمانی هم که صرفاً برای پر کردن وقت صرف مطالعه می‌شود، بهتر از این است که اصلاً مطالعه‌ای وجود نداشته باشد.

وی افزود: پایین بودن سرانه مطالعه اولاً به نگرش افراد نسبت به مطالعه برمی‌گردد که چون می‌بینند آدم‌های اهل مطالعه و درس صددرصد موفق نبوده‌اند و در عین حال، افرادی که جذب بازار کار شده‌اند و مطالعه‌ای هم نداشته‌اند، موفق‌تر هستند، مسلماً مطالعه برای آنها به حاشیه می‌رود.

مدیر مرکز آفرینش‌های ادبی قلمستان اضافه کرد: عامل دیگر، سیاست‌های غلط برنامه‌ریزان برای جلب نظر مردم به مطالعه و کتاب خواندن است. وقتی این سیاست‌ها مبتنی بر مسابقات کتابخوانی باشد، آن هم مسابقات بی‌کیفیتی که افراد را وامی‌دارد برای کسب جایزه مطالعه کنند، دقیقاً همان اتفاقی می‌افتد که هنگام درس خواندن رخ می‌دهد؛ یعنی خواندن برای خواندن انجام نمی‌شود و هدف دیگری دنبال می‌شود. در نتیجه، همه دلایل و اهدافی که برای خواندن لحاظ شده است، ضربه می‌بیند و لذا، برنامه‌ریزان فرهنگی باید نوعی بازنگری جدی در خصوص راهکارهای مطالعه و خواندن انجام دهند.

رضایی تصریح کرد: شورای کتاب کودک با اینکه هیچ‌گونه کمک دولتی در طول سالیان دریافت نکرده، توانسته است برنامه‌های بسیار خوبی برای مطالعه و خواندن برگزار کند و مراکز و مشتقات زیادی از بطن این شورا آفریده شده‌اند و در حال فعالیت هستند، مثل بنیاد پژوهشی تاریخ ادبیات کودک و نوجوان، مادران امروز، خانه کتابدار کودک و نوجوان و... . این شورا، بنیادی مستقل است و تجربیات بسیار نابی در علاقه‌مند کردن افراد به مطالعه و خواندن دارد که اگر از این تجربیات استفاده شود، دیگر نیازی به آزمون و خطا هم نیست و فکر می‌کنم فرصت این کار نیز وجود ندارد. به‌جای مسابقات کتابخوانی که سال‌هاست برگزار می‌شود، راهکارهای بسیار راحت‌تر و با بازدهی بیشتری برای دستیابی به هدف وجود دارد.

وی ادامه داد: روندی که در طول سالیان گذشته برای ترغیب افراد به کتابخوانی طی شده، نه تنها هیچ نوع بازدهی نداشته، بلکه باعث دلزدگی نیز شده است، ولی اگر کارکرد شورای کتاب کودک، کسانی که این شورا را راه‌اندازی کردند و نیز تعداد نویسندگان و شاعرانی که از بطن آن آفریده شدند، مورد بررسی قرار گیرد، بسیاری از مسائل را ثابت می‌کند. راهکارهای بسیاری برای ترغیب به مطالعه وجود دارد، مثل کتاب‌سازی، مسابقات آفرینش ادبی، ایجاد فرهنگ عادت به مطالعه، تمرین خواندن و قصه‌گویی خلاق. این راهکارها مورد آزمون و خطا قرار گرفته است و به‌صورت یک بسته پیشنهاد می‌شود، ولی کسی به آن توجه نمی‌کند.

مدیر مرکز آفرینش‌های ادبی قلمستان در خصوص فرهنگ عادت به مطالعه، گفت: این کار نیاز به برنامه‌ریزی و نگرش صحیح متولیان امر دارد، متولیانی که خود علاقه‌مند به کتاب بوده، دغدغه مطالعه و کتابخوانی داشته و بر این اعتقاد باشند که مطالعه، اصل و ریشه فرهنگ یک جامعه را تشکیل می‌دهد. اگر این متولیان چنین تفکری نداشته باشند و صرفاً برای بیلان کاری بخواهند فعالیتی انجام دهند، نتیجه همانی می‌شود که اکنون وجود دارد. در واقع، کسانی باید مسئولیت این کار را عهده‌دار شوند که اولویت کار و زندگی خود آنها مطالعه باشد.

وی افزود: خانواده‌هایی هستند که از مطالعه بازخورد خوبی نگرفته‌اند و با وجود اینکه اهل مطالعه و خواندن بوده‌اند، زندگی آنها از نظر جامعه مدرن و سرمایه‌داری، خوب تلقی نمی‌شود و به همین دلیل، این تفکر در ذهن نسل جوان و نوجوان شکل می‌گیرد که نیاز نیست درس بخوانند و اهل مطالعه باشند. البته آن‌قدر آنها را مجبور به درس خواندن می‌کنیم که از این کار دلزده می‌شوند، ولی نیاز به مطالعه را در درون خود احساس نمی‌کنند، چون فکر می‌کنند کسانی که اهل مطالعه بوده‌اند، همه متضرر شده‌اند و اگر این زمان را صرف فعالیت اقتصادی می‌کردند، سود بیشتری به‌دست می‌آوردند. در واقع، جامعه سرمایه‌داری ما را به سمت این تفکر سوق می‌دهد و پدر و مادرها باید به این نتیجه برسند که مطالعه چقدر می‌تواند به یک زندگی بهتر کمک کند. به عقیده من، فرهنگ عادت به مطالعه و خواندن ابتدا باید برای پدر و مادرها شکل بگیرد، تا آنها بتوانند این عادت و تفکر مبتنی بر آن را به فرزندانشان منتقل کنند.

رضایی درباره تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر مطالعه، بیان کرد: این ابزار را نمی‌توان جدا از فرایند خواندن تلقی کرد، مثلاً کپشن‌هایی که در زیر پست‌های اینستاگرامی وجود دارد، متن محسوب می‌شود و وقتی با متن مواجهیم، در واقع در حال مطالعه هستیم. با توجه به اینکه شکل و روش زندگی تغییر کرده است و افراد دیگر رمان یا داستان طولانی را برنمی‌تابند، کپشن‌نویسی و خواندن کپشن‌های مفید می‌تواند به آنها در عادت کردن به مطالعه کمک کند.