کتابخانه امیرالمؤمنین(ع)؛ دسترنج علامه امینی در خدمت به عترت + فیلم

کتابخانه عمومی امام امیرالمومنین(ع) در نجف اشرف(مَکْتَبَةُ الْاِمام اَمیرُالمؤمنین العامَّة) حاوی هزاران کتاب در علوم و معارف مختلف و همچنین مصحف شریفی با دست خط امام علی بن ابیطالب(ع) و هزاران نسخه خطی نادر است. این کتابخانه توسط علامه شیخ عبدالحسین امینی، صاحب موسوعه «الغدیر» تأسیس شده و شامل بخش‌های مخزن کتب چاپی، بخش کتاب‌های خطی، بخش اسناد و مدارک و بخش اشیای موزه‌ای است. علامه امینی در دریافت کتاب برای کتابخانه، هر کتابی را نمی‌پذیرفت. اگر کتاب خوبی به کتابخانه اهدا می‌شد که پیش از آن در کتابخانه وجود داشت، با کسب اجازه از اهداکننده، آن را می‌فروخت و کتابی دیگر برای کتابخانه می‌خرید. علامه امینی همواره در صدد بود تا با مراکز مهم علمی دنیا، از جمله کتابخانه‌های مهم جهان در تماس باشد، تا هر نسخه‌ای را که در کتابخانه عمومی امام علی(ع) نیست، از کتابخانه‌های دیگر بخواهند و در برابر، نسخه‌هایی به آنان بدهند. از این رو، پس از تأسیس این کتابخانه، با برخی از مجامع علمی و مؤلفان و ناشران و ارباب مطبوعات کشورهای گوناگون ارتباط برقرار کرد و هدایایی میان کتابخانه امیرالمؤمنین(ع) و سایر کتابخانه‌ها مبادله شد

حج‍ت‌الاسلام والمسلمین شیخ حیدر محمد علی السهلانی، مدیر کتابخانه عمومی امام امیرالمؤمنین(ع) نجف اشرف در گفت‌وگو با ایکنا درباره این کتابخانه و مؤسس آن علامه امینی، عالم و پژوهشگر نام‌آور در عرصه امامت و ولایت پرداخت و نگاهی گذرا به آثار این شخصیت بزرگ و اندیشمند عالم تشیع داشت.

 شیخ السهلانی گفت: کتابخانه عمومی امام امیرالمؤمنین و معروف به کتابخانه علامه امینی، یک کتابخانه تاریخی است که در استان نجف اشرف و در جوار حرم امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) قرار دارد.

وی افزود: این کتابخانه توسط علامه شیخ عبدالحسین امینی تأسیس شد. نویسنده کتاب الغدیر و فقیه، محدث، متکلم، نسخه‌شناس و از علمای بزرگ شیعه در قرن چهاردهم هجری قمری که متولد 1320 هجری قمری و متوفی 1390 قمری است.( 1900 تا 1970 میلادی)

به گفته السهلانی، علامه امینی پس از مهاجرت دوم خود از تبریز به نجف اشرف در جریان بررسی و مطالعه کتب مرجع متوجه نیاز شهر نجف اشرف به یک کتابخانه عمومی شد که دانشجویان علوم دینی را از داخل یا خارج عراق جذب می‌کند.

مدیر کل کتابخانه عمومی امیر المونین تأکید کرد: پیش از تأسیس این کتابخانه، نبود یک کتابخانه عمومی در نجف اشرف مشکلی بود که دانشجویان علوم دینی در این شهر با آن مواجه بودند. نجف اشرف مملو از کتابخانه‌های خصوصی علما و نویسندگان بود، اما آنها کتابخانه خصوصی بودند و علامه امینی این کتابخانه را در ماه جمادی الاولی سال ۱۳۷۳ هجری قمری در نجف در محله الحویش (یکی از محلات چهارگانه بخش قدیمی شهر نجف) تأسیس کرد و در سال 1376 هجری قمری( 1935) در روز هجدهم ذی‌حجه در روز عید غدیر آن را افتتاح کرد که روز ولایت امیرالمؤمنین علی(ع) است و از همین رو نام این کتابخانه را کتابخانه امام امیرالمؤمنین گذاشتند.

بیش از 5 هزار نسخه خطی؛ گنجینه‌ای در کتابخانه امیرالمؤمنین

السهلانی ادامه داد: کتابخانه امیرالمؤمنین حاوی گنج‌هایی است که علامه امینی جمع‌آوری کرده است و بیش از پنج هزار نسخه خطی در آنجا نگهداری می‌شود که شامل نسخه‌های نفیس و نادر از قرآن کریم است. یک نسخه منسوب به حضرت علی(ع) با دست خط شریف ایشان هم در این کتابخانه وجود دارد که شامل یک جزء قرآن کریم بوده و در صفحه آخر آن هم مهری از امام حسن(ع) زده شده است.

وی افزود: کتب احادیث، فقه و اصول، کتب سیره و رجال و کتبی در علوم مختلف اعم از فلسفه و طبیعیات و دیگر کتب علمی، گنجی از نسخه‌های نفیس و نادر خطی است که شیخ علامه امنیتی جمع‌آوری کرده است. آن هم طی دو سفر مهمی که داشته است؛ نخست سفری که به هند داشته و از کتابخانه‌های مختلف این کشور بازدید کرد و کتاب‌هایی را از آنجا برای کتابخانه عمومی امیر‌المؤمنین خریده یا هدیه گرفته بود.

او همچنین در سفر  چهار ماهه خود به سوریه و بازدید از کتابخانه الظاهریه دمشق توانست از 450 نسخه خطی از میراث تشیع در 250 میکروفیلم، فیلم گرفته و به نجف اشرف آورد که در آنجا به نسخه‌های خطی چاپی تبدیل شد.

دسترسی محققان به نسخ دیجیتالی کتابخانه امیرالمؤمنین

کتابخانه علامه امینی مملو از کتب‌های مرجع و مادر اعم از کتب‌های شیعی و غیر شیعی، عربی یا غیر عربی است و در پایگاه الکترونیک کتابخانه امام امیرالمؤمنین نیز وجود دارد و هر محققی می‌تواند به این نسخه‌های نادر خطی دسترسی پیدا کند.

این کتابخانه همچنین حاوی کتاب‌هایی با نسخه‌های کمیاب یا کتاب‌هایی با چاپ اول است. بیش از یکصد هزار کتاب از این کتابخانه چاپ اول یا نسخه‌های کمیاب هستند. از این جهت کمیاب هستند که فقط برای یک بار به چاپ رسیده‌اند و در کتابخانه‌های دیگر مفقود شده‌اند و دیگر مؤلفان آنها هم در قید حیات نیستند. این کتابخانه همچنین حاوی بیش از چهار هزار کتاب با چاپ سنگی است و برتری این کتاب‌ها این است که در زمان مؤلفانشان به چاپ رسیده است و معمولاً چاپ اول هستند.

کتاب الغدیر؛ مهمترین تألیف علامه امینی 

السهلانی افزود: علامه امینی تألیف‌های متعددی دارد که مهم‌ترین آن کتاب الغدیر است که وی با آن شهرت یافته است. این کتاب یک موسوعه 11 جلدی است که توانست در آن فضائل امیرالمؤمنین علی(ع) را نه تنها از منابع شیعی بلکه سنی هم ثابت کند. علامه امینی ظرف 50 سال موفق به تألیف این موسوعه شد و در آن هر حدیث و روایتی را از زبان شیعیان و اهل تسنن روایت می‌کند.

او افزود: «شُهَداءُ الفَضیلَة»(شهیدان فضیلت) هم نام کتاب دیگری از علامه امینی است که مشتمل بر شرح حال ۱۳۰ تن از دانشمندانی است که در مسیر دفاع از اهل بیت(ع) به شهادت رسیدند و چگونگی شهادت آنان شرح داده شده است. این افراد از بین شخصیت‌های قرن چهارم تا چهاردهم هجری قمری که علامه امینی به رحمت ایزدی پیوستند، انتخاب شده‌اند.

السهلانی گفت: از جمله دیگر آثار برجسته علامه امینی «سیرَتُنا و سنَتُنا سیرةُ نبیِنا و سنتِه» است. انگیزه تألیف این اثر، سؤال شخصى از علامه امینی در هنگام حضور در سوریه برای ارائه دو سمینار بوده است. این سؤال پیرامون وجود غلوّ در میان شیعیان و تک‌روى و افراط آنان در حبّ اهل بیت(ع) و مخصوصاً امام حسین(ع) بوده است. علامه امینی در این کتاب شبهات مطرح شده در این‌گونه مسائل را حل کرده و پرده‌هاى ابهام از روى مبادى اعتقادى این مسائل و بخصوص شأن و مقام امام حسین(ع) و ارزش تربت کربلا را کنار زده است.

«اَلْمَقاصِدُ الْعَلیَّة فِی الْمَطالِبِ السَّنیَّة» نام دیگر کتاب علامه امینی به زبان عربی است که شامل چهار مطلب در بیان معانی چهار آیه از آیات قرآن است و علامه امینی در این کتاب به مباحث عالم ذر، توحید، اسمای حسنای الهی و قیامت پرداخته و از بهترین شروح در خصوص پرداخت به مباحث کلامی و فلسفی است.

کتاب «فاطمه الزهرا ام ابیها» هم از آثار علامه امینی است که در آن به شکلی عمیق به فضائل حضرت زهرا(س) پرداخته و در آن از کتب مذاهب اسلامی دیگر هم استفاده کرده است.

شیخ علامه چند کتاب دیگر هم دارد که به چاپ نرسیده است، زیرا او یک عالم متبحر در فقه و اصول بود. او تقریض‌های متعددی از طرف اساتید خود دارد که به او درجه اجتهاد داده بودند نظیر  شیخ سید علی نجل، آیت‌الله سیدمیرزا علی بن مجدد شیرازی، آیت‌الله شیخ میرزا حسین نایینی نجفی، آیت‌الله شیخ محمد حسین بن شیخ علی آل کاشف الغطاء و آیت‌الله شیخ محمد حسین محمد حسن اصفهانی و دیگر مجتهدان عصر خود که از جایگاه رفیع علمی برخوردار بودند.

شیخ السهلانی با بیان اینکه علامه امینی حساسیت زیادی در تألیف آثار گران‌سنگ خود نشان داد، گفت: او در دسترسی به برخی کتب خیلی رنج و سختی کشیده بود، چرا که نمی‌خواست کتابی را که در آن فضیلتی از فضائل امام علی(ع) آمده باشد، از دست بدهد.

توسل علامه امینی به امیرالمؤمنین و خوابی که تعبیر شد

مدیر کتابخانه امام امیرالمؤمنین نجف تصریح کرد: برای مثال آن زمان کتابی بوده که فقط سه نسخه از آن وجود داشته است. آن کتاب «ربیع الابرار» زمخشری بود که فقط سه نسخه از آن وجود داشت. این کتاب، یک کتاب تفسیری است که در آن زمان نزد یکی از علما موجود بوده اما شیخ علامه به آن دسترسی نداشته است؛ از همین رو به امیرالمؤمنین متوسل می‌شود و ایشان در عالم رؤیا به علامه امینی می‌گوید که این نسخه از کتاب نزد فرزندم امام حسین(ع) در کربلاست و او قصد کربلا می‌کند و به زیارت حضرت ابوالفضل العباس و امام حسین(ع) مشرف می‌شود.

وی افزود: اما علامه امینی در حرم امام حسین(ع)، این کتاب را نمی‌یابد. از صحن حرم که بیرون می‌رود، یکی از علما و خطبای منبر حرم امام حسین(ع) را می‌بیند که شیخ محسن ابوالحب(خطیب و ادیب شیعه قرن13) نام داشت. شیخ ابوالحب، علامه امینی را به صرف صبحانه به منزلش دعوت می‌کند. علامه وقتی وارد منزل شیخ می‌شود از سر اشتیاقش به کتاب، ناخودآگاه به سمت کتابخانه منزل می‌رود و اولین کتابی که چشمش می‌افتد، همین کتاب ربیع الابرار بوده که علامه مدت مدیدی در جستجوی آن بود.

السهلانی ادامه داد: علامه، برای شیخ محسن ابوالحب قضیه را تعریف می‌کند و شیخ به علامه می‌گوید که این کتاب را به عنوان هدیه تقدیمش می‌کند با اینکه هفته پیش یک خریدار کتاب، قصد خرید این کتاب را از او داشته اما او به هیچ بهایی آن را نفروخته است؛ شیخ ابوالحب می‌گوید که حاضر است کتاب را به علامه که خادم امیر المومنین است به عنوان هدیه به کتابخانه و قلم شریف او تقدیم کند.

مدیر کل کتابخانه امیرالمؤمنین تأکید کرد: شیخ علامه امینی این گونه با اشتیاق به کتاب و تحقیق زندگی کرد و عمر شریف خود را در مسیر ابراز علوم اهل بیت(ع) گذراند.

وی افزود: کتابخانه نجف اشرف امروز نقش بزرگی برای پژوهشگران، محققان و دانشجویان علوم دینی و دانشجویان دانشگاه‌ها و مطالعات علمی و آکادمیک دارد و شامل تمام کتب داستانی و آثار و تألیفات برای هر دانشجویی است که وارد این کتابخانه شود؛ بخصوص که قبل از اینکه کتاب الکترونیک روی کار آید، این کتابخانه پایگاه همه اساتید بوده که برای مطالعاتی در خارج از کشور عراق یا تحقیق‌های دانشجویان دانشگاه‌ها در سطوح تحصیلات کارشناسی یا مقاطع بالاتر بوده است.

شیخ السهلانی در پایان گفت: روح علامه امنیتی مورد رحمت و رضوان الهی قرار گیرد که تلاش، پول دارایی و وقت خود را در خدمت به دین و خدمت به برجسته‌سازی و آشکار سازی علوم اهل بیت(ع) صرف کرد.

گفت‌وگو: محسن مسجدجامعی

ترجمه: الهام مؤذنی