موسیقی ایران در مبتذلترین شکل تاریخی خود قرار گرفته است

به گزارش خبرنگار ایکنا، سیدمجید امامی، دبیر شورای فرهنگ عمومی در نشست نقد و بررسی بیانیه راهبردی تحولات فرهنگی و مصرف موسیقی شورای فرهنگ عمومی که امروز 24 بهمن به همت دفتر موسیقی واحد فرهنگی بسیج دانشجویی دانشگاه امام صادق(ع) در این دانشگاه برگزار شد، اظهار کرد: تبیین و ترسیم شفاف و قابل بررسی مبانی نظری جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک نظام پیشرفته، خواهان ارتقا و دوباره تمدن‌ساز شدن جامعه ایران و جهان اسلام است.

وی ادامه داد: این الگوی اداره، مبانی بالقوه و بالفعلی دارد. اینکه می‌گوییم بالقوه بدین معناست که گاهی این مبانی باید بالفعل شوند. در قالب فتاوای فقهی و خط مشی‌هایی که بالقوه و از دل اندیشه ایرانی و اسلامی بیرون می‌آید اما به دلایل مختلف روانشناختی به آن‌ها پرداخته نشده است. پر کردن فاصله میان مبانی و میدان اجرا را نظریه‌های سیاستی و یا نظریه‌های کاربردی یا دکترین‌های موسیقی در ایران می‌دانیم.

امامی اضافه کرد: البته علی‌رغم اینکه هنر موسیقی دومین هنر فراگیر و عمومی در جامعه ماست و در تمام اقوام ایرانی متناسب با زیست‌بومشان از موسیقی برخوردار هستیم، 100 درصد جامعه ما با موسیقی و هنر موسیقی در تعامل است که متأسفانه به دلیل وقفه نظارتی در حوزه هنری و مرکز موسیقی سازمان صداوسیما یک سند و برنامه راهبردی مصوب‌الاجرا برای همه دولت‌ها نداریم. بیش از پنج سال است که قرار است سند راهبردی تصویب شود و به زودی امیدواریم در شورای عالی انقلاب فرهنگی مراحل تصویب آن طی شود چرا که نیازمند این متن راهبردی هستیم.

دبیر شورای فرهنگ عمومی کشور ابراز کرد: بیان می‌شود موسیقی فاخر مورد حمایت قرار می‌گیرد اما آیا می‌توانیم در مدارس به آموزش موسیقی بپردازیم یا آلات موسیقی را در رسانه‌های رسمی به نمایش بگذاریم؟ از سال گذشته براساس ظرفیت موجود حدود 20 حوزه پر معما تبیین و بیانیه‌های راهبردی منتشر شد که عرصه‌های مختلف مانند فولکور، آیین‌ها، مناسک، هویت ملی و... را شامل می‌شود.

وی اظهار کرد: مسئله موجود تنها ذات موسیقی نیست، بلکه موضوع اصلی تحولات در مصرف موسیقایی کشور است. عمده عرصه‌هایی که برای آن دکترین ترسیم کردیم عرصه‌هایی هستند که یا به شدت منجر به شکاف فرهنگی عمومی شده‌اند یا اینکه خودشان در میان نزاع، ماشین گسل‌سازی و شکاف‌پردازی هستند. بر این اساس باید گفت در مدل نظام جمهوری اسلامی مبتنی بر فتاوی فقهی ولی‌فقیه سیاست‌گذاری می‌کنیم و در عین احترام به همه تضارب آراء، ولی‌فقیه -خصوصاً در 10 سال گذشته - آرای موسیقی خود را منتشر کرده است.

امامی تصریح کرد: معما تنها معماهای فقهی نیست، در عرصه‌های مختلف معماهایی داشتیم که منجر به روش‌های متعارض، ترک فعل و افعال بی‌فایده شده و دشمن هم بیکار نبوده است. تنها شاهد لذت موسیقایی نیستیم، بلکه با گنگ‌ها، جماعت‌ها، مناسک و جنبش‌های موسیقی‌محور روبرو هستیم. شاهد زردترین عرصه‌های تاریخ معاصر فرهنگی در حوزه موسیقی هستیم که حتی سابقه ندارد چنین اعمال شنیعی حتی قبل از انقلاب اسلامی وجود داشته باشد و این موارد را از جمله سیاست‌های موسیقی جمهوری اسلامی نمی‌دانیم اما خودمان را مسئول می‌دانیم که این معماها را رفع کنیم.

دبیر شورای فرهنگ عمومی کشور خاطرنشان کرد: این دکترینی که در حال تنظیم آن هستیم، در تلاش است پاسخ‌های نسبتاً صریحی بدهد که به عنوان مثال آیا واقعاً مسئله فراغت است؟ آیا مبانی فقهی دارد؟ و در این خصوص پژوهشگران بسیاری را به کار گرفته‌ایم که آیا موسیقی شاد مشکل دارد؟ کارکرد موسیقی، نشاط است اما آنچه مشکل است کرامت انسان است، در واقع وقتی با موسیقی زرد مواجه می‌شویم، آنچه مشکل ایجاد می‌کند، عرصه رهاشدگی است. به این معنا که ما ظرفیت و سرمایه خود را به کار نگرفته‌ایم و این عرصه‌ها، عرصه‌های متعددی است که حل معماها اثر مستقیم در آن دارد، یکی از این عرصه‌ها به عنوان مثال حوزه حقوقی است که همچنان با مسئله قانون کپی‌رایت روبرو هستیم، این مبحث وجود دارد که اگر موسیقی فاخر تولید شود، هیچ اقتصادی نمی‌تواند تولیدکننده آن باشد چرا که کپی‌رایت وجود خارجی ندارد.

اهمیت سواد موسیقایی

وی افزود: حوزه ذائقه شنیداری، زیبایی‌شناسی موسیقی در جامعه و از همه مهم‌تر، سواد موسیقایی بسیار حائز اهمیت است و باید روی این مسئله کار می‌کردیم. همچنین راهبرد مشخصی در آموزش موسیقی اصیل نیز که بسیار حائز اهمیت است، وجود ندارد.

امامی عنوان کرد: مسئله بعدی، معاصرسازی موسیقی اقوام و نواحی ایران است، ما یکی از گنجینه‌های موسیقی جهان هستیم، ما غلافی برای شمشیر اسلام هستیم، ظرفی برای مظروف اسلام‌سازی اسلام هستیم که این ظرف نباید ترک بخورد و بشکند و همه این موارد را مبنا قرار می‌دهیم می‌بینیم که باید در حوزه موسیقی اقوام و نواحی معما را حل کنیم.

امامی گفت: اگر به این معماها پاسخ صریح داده نشود، وضعیت بی‌عملی، بی‌سیاستی و بی‌راهبردی فعلی به وجود می‌آید که نتیجه آن، نابودی موسیقی ملی و نواحی ایران است که به عنوان مثال به معنای خاموشی رادیو نیست، چرا که جایگزین برای آن یافت می‌شود؛ هم رژیم جهانی موسیقی پست‌مدرن و شبه جنبش‌های موسیقایی و هم سطحی‌ترین اتفاقاتی که در عرصه این نیاز می‌تواند رخ دهد.

دبیر شورای فرهنگ عمومی کشور اظهار کرد: بزرگانی که در حوزه موسیقی، چه موسیقی اقوام، ملی، موسیقی سنتی و موسیقی‌های مدرن در ایران داریم، فرصت‌های فرهنگی هستند. بنابراین وجود بیانیه‌های راهبری و دکترین‌ها ضرورت دارد که ما را با موضع رسمی نظام تنظیم کند اما در این میان شکاف میان فرهنگ رسمی و غیررسمی وجود دارد. در نظام مردم‌سالار نمی‌توان با شکاف، اجماع ایجاد کرد و نمی‌توان سیاست فرهنگی، اقتصادی و... داشت.

موسیقی علم نیست

در ادامه رضا مهدوی، پژوهشگر و مدیر سابق مرکز موسیقی حوزه هنری، طی سخنانی با بیان اینکه طبق اسناد موجود، از موسیقی سه هزار ساله از دوران ساسانیان برخوردار هستیم، اظهار کرد: قبل از اینکه به اسلام روی بیاوریم، موسیقی خاص خود را داشتیم و دربار ساسانیان از شخصیت‌های موسیقی حمایت کرد تا جایی که موسیقی در راهروی عبوری که بعدها مشهورترین آن جاده ابریشم است، موسیقی‌دانان را همراهی می‌کرد و فرهنگ موسیقی ایران را اشاعه می‌داد.

وی ادامه داد: به این استنباط رسیده‌ایم که موسیقی علم نیست، فراتر از علم است، موسیقی هنر است، علم ریشه‌ای دارد که درگذر زمان خود را پایش و آمایش می‌کند. در کشاورزی، صنعت و... هر روز نسبت به دیروز خود مکاشفه‌ای دارند و مانند دانه‌های تسبیح در گذر زمان، اگر انقطاعی نیز ایجاد شود، یکدیگر را پیدا کرده و وحدت رویه ایجاد می‌شود اما در هنر این‌گونه نیست. هنر در بازه‌های زمانی می‌توانست سبک‌های مختلفی ایجاد کند، مورد مناقشه قرار گیرد، پژوهش‌ها بر آن مترتب شود و باید گفت هنر بحث علمی ندارد.

این پژوهشگر و مدیر سابق مرکز موسیقی حوزه هنری با بیان اینکه باید از شرایط موجود به بهترین شکل بهره ببریم که ببینیم دیدگاه‌های فقهی چیست؟ و شرایط عرفیت چگونه است؟ ابراز کرد: یکی از حسن‌های تشیع این است که گفته می‌شود پویا است. موسیقی در رساله امام(ره) در قبل از انقلاب هم مطلقاً حرام بود. در اوایل انقلاب نیز همین گونه بود که بعدها این موارد دچار تغییر شد و این شرایط مکان و زمان است که تعیین‌کننده است و به عنوان مثال در سال 66 فتوای تاریخی در خصوص سه موضوع می‌دهند که یکی از آن‌ها موسیقی است و این فتوا با گذشته تفاوت است.

مهدوی گفت: بعد از انقلاب اسلامی جریان موسیقی متفاوت می‌شود. در دهه 50 گروه‌های مختلف موسیقی وارد عرصه شدند و غرب‌زدگی گسترده‌ای که تا آن زمان رایج بود براندازی شد. دهه 60 دهه پرباری برای موسیقی بود، با محدودیت همراه اما آثار درخشانی تولید و فرصت خوبی فراهم شد تا دانشجویان در کنار علما به بحث بپردازند.

وی عنوان کرد: محصولاتی در دهه‌های 30 و 40 تا زمان انقلاب داشته‌ایم که اگر ویژگی اصلی آن را بشناسیم، برای سیاست‌گذاری‌هایمان لازم است و باید گفت برای سیاست‌گذار موسیقی، دانستن تاریخچه موسیقی ضرورت دارد.

موسیقی از فرهنگ درون‌زا برخوردار است

در ادامه این نشست پیروز ارجمند، موسیقی‌شناس قومی و مدیر سابق دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی طی سخنانی خاطرنشان کرد: اگر از سند راهبردی و دکترین موسیقی برخوردار هستیم، بیشتر پایه سلبی و امنیتی دارد، تا اینکه بر پایه توسعه‌گرایی و ایجابی موسیقی باشد.

ارجمند عنوان کرد: اگر بخواهیم به مقایسه میان موسیقی پیش از انقلاب و بعد از انقلاب بپردازیم، در برخی از جهات، تحولات خوبی اتفاق افتاده است و نشر در موسیقی گسترش پیدا کرده. موسیقی ارزش‌هایی پیدا کرده است و چند میلیون دانشجوی موسیقی داریم که نشان می‌دهد عملکردی مثبت بوده است.

وی گفت: این عملکرد در تداوم جریانی است که محدودیتی را پس از انقلاب ایجاد می‌کند، محدودیتی که به عنوان مثال موسیقی پاپ، موسیقی سنتی ایران و اندکی موسیقی محلی محدود می‌شود و اینکه ما تا امروز تلاش می‌کنیم محدودیت‌های به وجود آمده را رفع کنیم و 44 سال تلاش موسیقی‌دانان رفع محدودیت‌ها و نه توسعه موسیقی بوده است.

این موسیقی‌شناس قومی و مدیر سابق دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بیان کرد: توسعه، جریان درون‌زایی است که فرهنگ در هر کشوری آن را به انجام می‌رساند. چه بخواهیم و چه نخواهیم، دولت‌ها عوض می‌شوند اما فرهنگ جریانی پویا است که خودش را می‌سازد و به جریان‌های حاکمیتی توجهی ندارد. در واقع هیچ حکومتی نمی‌تواند فرهنگ را بسازد. فرهنگ را مردم می‌سازند و خودشان آن را حفظ می‌کنند. موسیقی از فرهنگ درون‌زا برخوردار است و بنابراین دکترین سلبی و امنیتی موسیقی، نتوانسته است جریانی در این موضوع ایجاد کند.  

وی اضافه کرد: در موسیقی با هنری سروکار داریم که انتزاعی‌ترین، فراگیرترین، علمی‌ترین، پرمصرف‌ترین، بینارشته‌ای‌ترین، تأثیرگذارترین و دموکرات‌ترین است. هنری که چنین تأثیر عمیقی دارد، چرا در آن بدسلیقگی به چشم می‌خورد. آیا صداوسیما تا به امروز توانسته است، اثری تولید کند که مردم آن را زمزمه کنند؟ اما امروز آهنگ‌های بسیار مبتذل و مخرب، مخاطبان بسیاری دارند و این خلأها باید مرتفع شود.

در ادامه همچنین نادر جعفری، کارشناس حوزه سیاستگذاری موسیقی اظهار کرد: 12 سال است این سند بلاتکلیف مانده. مدیران و کارشناسان بسیاری عوض شدند، اما این سند هنوز به جایی نرسیده است.

وی در پایان گفت: پیامبر(ص) فرمودند که هرچه می‌خواهی به بار نشیند، باید از کودکی آغاز شود. وقتی در مدارس ما موسیقی ممنوع است چگونه می‌توان به این كار پرداخت. در این سند باید درج شود اگر موسیقی از دوران کودکی به آن پرداخته نشود، بی‌فایده است.