فهم حقیقت شب قدر در درک بشر نمی‌گنجد

حجت‌الاسلام والمسلمین سید‌علی‌اکبر حسینی، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم در گفت‌وگو با ایکنا از قم، با اشاره به نقش آیات و روایات در رمزگشایی شب قدر، اهمیت شب قدر، جایگاه این شب در سرنوشت انسان و ارتباط شب قدر با ماه مبارک رمضان و نزول قرآن، اظهار کرد: براساس آموزه‌های قرآنی و روایی حقیقت شب قدر همواره برای انسان‏‌ها در هاله‌ای از ابهام است.

وی ادامه داد: مخاطب سوره قدر ابتدا پیامبر اکرم(ص) و پس از آن حضرت عموم مسلمانان و همه انسان‌‎ها هستند و مضمون این سوره گزارشی از مهم‏ترین و حیاتی‎‌ترین اصول مربوط به زندگی و سرنوشت انسان‏‌ها است.

استاد حوزه و دانشگاه افزود: خداوند متعال در سوره قدر می‌فرماید که «إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ» یعنی ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم و همچنین خطاب به پیامبر آمده «وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ» یعنی تو چه می‌دانی که شب قدر چیست. در این فراز سوره این نکته کاملاً مشهود است که خداوند متعال شب قدر را از درک انسان‏‌ها والاتر می‌داند.

استاد حوزه علمیه بیان کرد: همچنان که در مورد روح نیز به رازآلودگی حقیقت آن اشاره شده و در آیه 85 سوره اسرا آمده که «وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي وَمَا أُوتِيتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلَّا قَلِيلً: و از تو در باره‏ حقیقت روح مى‏‎‌پرسند، بگو: روح از (عالم بالا) و فرمان خداى من است و شما از علم جز اندكى داده نشده‌‏ايد.»

حسینی اضافه کرد: روح یک پدیده رازآلود است که تنها خداوند به حقیقت آن آگاه است و دانش بشری از درک این روح ناتوان می‌باشد؛ آیات سوره قدر نیز نشان می‌دهد که شب قدر برای بشر حقیقتی فهم‌‎ناپذیر است و به همین دلیل خداوند به آخرین فرستاده خود و برترین انسان می فرماید:«وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ».

وی بیان کرد: خداوند برای تبیین عظمت شب قدر آثار و برکات آن را بازگو می‏‌کند «لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ: شب قدر از هزار ماه بهتر است» قرآن با بیان عظمت شب قدر و بازگویی آثار و برکات شورانگیز این شب رسول اکرم(ص) و همه مردم و به ویژه مسلمان‌ها را تشویق می‎‌کند تا با درک شب قدر از خود را در معرض نفخه و نسیم شب قدر و آثار و برکات آن قرار دهند.

حسینی با بیان اینکه در آیات قرآن شاهد توصیف ابعاد اثرگذاری و آثار شب قدر در سرنوشت انسان‌ها هستیم، افزود: خداوند در سوره قدر می‌فرماید: «تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ» فرشتگان آسمان و همراه با جبرئیل، از آسمان به زمین هبوط می‌کند و با خود خیرات، برکات و سلامتی را می‌آورند.

عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم ابراز کرد: این سفیران آسمانی شب قدر، مظهر و تجلی ویژه «سلام» خداوند بر روی زمین هستند «سَلَامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ» که اين شب تا سپيده‌‏دم (سراسر) سلامت و رحمت الهی است که به یمن شب قدر بر زمین و زمینیان می‌تابد.

خود را در معرض فیض شب قدر قرار دهیم

استاد حوزه ادامه داد: بدیهی است تنها کسانی از برکت و سلامت ویژه شب قدر برخوردار می‌شوند و از آرامش و سلامتی نصیب و سهمی خواهند داشت، که خود را در معرض این فیض الهی قرار می‌دهند، بنابراین از نظر قرآن و روایات ما نمی‌توانیم تعریف جامع و کاملی از شب قدر و عظمت آن شب دریافت کنیم؛ اساساً حقیقت شب قدر قابل فهم نیست. آن‎چه در قرآن و روایات بر آن تأکید شده آن است باید از این فرصت تکرار‌نشدنی بهره لازم را ببریم.

وی تصریح کرد: حکمت و مصلحت خداوند بر آن است که مفهوم و حقیقت شب قدر مستور بماند و یا اساساً ظرف وجود انسان قابلیت لازم را برای فهم حقیقت قدر ندارد.

استاد حوزه و دانشگاه در خصوص اینکه آیا ما می‌‏توانیم شب قدر را به صورت مشخص در میان شب‌های سه گانه جستجو کنیم، افزود: یک شب مشخص را در روایات به عنوان شب قدر بیان نکرده‌اند و به شب نوزدهم، شب بیست و یکم و بیست و سوم و شب بیست و هفتم ماه مبارک رمضان به عنوان شب‌هایی که ممکن است، شب قدر باشند، اشاره شده است. این تنوع برای آن است که فرصت بیشتری برای بندگی داشته باشیم.

وی درباره شب‌های قدر گفت: در برخی روایات آمده‌ است که قدر یکی از سه شب ۱۹، ۲۱ یا ۲۳ در ماه رمضان است که احتمال شب بیست‌وسوم بیش‌تر است؛ در اصول کافی در باب تفاوت شب‌های سه گانه قدر آمده‌ است که شب نوزدهم سرنوشت انسان‏ها تقدیر و تعیین می‏‌شود، در شب بیست و یکم قطعی و در شب بیست و سوم امضا خواهد شد.

استاد حوزه بیان کرد: بر اساس برخی روایات که از ائمه معصومین(ع) نقل شده وقتی از حضرات معصومان سوال می‌کنند که آیا شما مانند مردم عادی از تعیین دقیق شب قدر محرومید، امام می‌فرمایند که چطور ما از درک این شب خاص محروم باشیم در حالی که وقتی فرشتگان سرنوشت یک سال انسان و همه موجودات هستی را از آسمان می‌آورند به ما تحویل می‌دهند و بر گرد ما طواف می‏‌کنند.

وی گفت: اهل بیت عصمت و طهارت(ع) در برخی روایات فرموده‌‎اند که برای اثبات حقانیت ما به عنوان جانشینی پیامبر خاتم حضرت محمد(ص) به سوره «انا انزلنا» استناد کنید بدین صورت که از مخالفین بپرسید؛ اینکه فرشتگان از آسمان امور مربوط به سال را به زمین می‌آورند، آن را به چه کسی تحویل می‌دهند، در زمان پیامبر(ص) به دست مبارک ایشان تقدیم می‌کردند؛ اما پس از پیامبر(ص)؛ این اهل بیت و امامان معصوم، مقصدِ نزول و هبوط فرشتگان به زمین هستند،

حسینی ابراز کرد: برای اینکه ما انسانها چگونه شب قدر را درک کنیم، دستورالعمل‌هایی ذکر شده است، اگر به آنچه که به ما پیشنهاد شده از جمله ادعیه و ذکرهایی که در این شب باید اتفاق بیفتد و به غسل کردن‌ و نماز خواندن‌ و قرآن سرگرفتن‌ توجه کنیم و به قرآن و معصومان توسل بجوییم، این امید وجود دارد که بتوانیم شب قدر را درک کرده و از لطف ویژه و با عظمت خداوند در این شب برخوردار باشیم.

وی در خصوص درک نسبت قرآن با شب قدر افزود: در این شب به صورت نمادین رفتاری را به عنوان دستورالعمل‌های شب قدر و ایجاد زمینه‌های لازم برای درک این شب انجام می‌دهیم؛ قرآن را در یک مرحله مقابل چشمانمان قرار داده و در مرحله دیگر روی سر می‌گذاریم و این دعا را زمزمه می‌کنیم «اَللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِكِتَابِكَ اَلْمُنْزَلِ وَ مَا فِيهِ وَ فِيهِ اِسْمُكَ اَلْأَكْبَرُ وَ أَسْمَاؤُكَ اَلْحُسْنَى وَ مَا يُخَافُ وَ يُرْجَى أَنْ تَجْعَلَنِي مِنْ عُتَقَائِكَ مِنَ اَلنَّار» و از خدا می‌خواهیم که به وساطت قرآن ما را از آتش دوزخ خلاص کند.

حسینی یادآور شد: بدیهی است که این آزادی در گرو تلاوت قرآن، فهم آن و پیروی از فرما‌ن‌های  قرآنی امکان‌پذیر خواهد بود. در مرحله بعدی به اهل بیت(ع) که جلوه‌های قرآن هستند، به عنوان شفیع و رابط ما و خداوند توسل می‌کنیم. این رفتار نمادین نسبت به قرآن و توسل به معصومان یک حقیقت را یادآوری می‌کند و آن این است که تنها زمانی سرنوشت زیبا، آرامش، امنیت و سلامتی برای ما تقدیر می‎‌شود که نسبت به محتوای قرآن بی‌تفاوت نباشیم.

گفت‌وگو از الهام حلاجیان