بررسی انتساب سند یک گروه از نسخه خطی کتاب سلیم به ابن‌شهرآشوب

به گزارش ایکنا، در چکیده این مقاله آمده است: از دیرباز، مناقشاتی پیرامون هویت تاریخی و شخصیت سلیم بن قیس و نیز اعتبار «کتاب سلیم» در منابع شیعی وجود داشته است. جدای از بررسی محتوایی کتاب کنونی سلیم، بررسی اسناد نسخه‌های خطی این کتاب نیز، می‌تواند برای اعتبارسنجی اثر حائز اهمیت باشد. بیشتر نسخه‌های خطی کتاب کنونی سلیم، بدون سند هستند و اغلب نسخه‌هایی که دارای سند می‌باشند، سندشان به «ابان عن معمر بن راشد» ختم می‌شود. اما در این میان، چند نسخه خطی محدود، اسناد شیخ طوسی و ابن‌شهرآشوب بر ابتدای خود دارند، که سندشان به «ابان عن عمر بن اذینه» ختم می‌گردد.

همچنین می‌خوانیم: با توجه به وجود ابهاماتی در اصالت کتاب سلیم و تفاوت نسخه های خطی کنونی آن، این سوال مطرح می‌شود که آیا اسناد منسوب به ابن‌شهرآشوب برای این نسخه‌ها، اصیل و غیرمخدوش هستند یا خیر؟ در این نوشتار، با ارائه دلایل و قرائنی که از آثار ابن‌شهرآشوب و منابع پیشینیان او وجود دارد، توضیح داده خواهد شد که اسناد موجود در یک مدل نسخۀ خطی کتاب سلیم منسوب به ابن‌شهرآشوب، نونویس و غیراصیل است؛ یعنی برخی افراد، آن را به صورت جعلی در نسخه‌برداری‌های خود به کتاب منسوب به سلیم، افزوده‌اند.

در بخش دیگری از این مقاله آمده است: از دیرباز، همواره نظرات انتقادآمیزی درباره اصالت متن کتاب سلیم، ابراز شده؛ و نظراتی وجود داشته که کتاب منسوب به سلیم بن قیس، را ساختگی دانسته‌اند. (األخبار الدخیلۀ، ص 234؛ قاموس الرجال، ج ،1 ص 94؛ خالصۀ األقوال، ص 32۵). حتی برخی از صاحبنظران درباره موضوع بودن کتاب منسوب به سلیم، به نوعی به ادعای اجماع رسیده‌اند. (شرح الکافی، ج ،11 ص 87 ) جدای از بحث‌های انتقادی متعددی که به کتاب سلیم مطرح شده است و می‌شود(نک:استادی، اسرار آل محمد و سلیم بن قیس، 1399ش، ص240 به بعد، بخش مناقشات کتاب سلیم)، یک نکته قابل توجه پیرامون نسخه‌های خطی چندگانه این کتاب، تنوع مدل‌های نسخ خطی آن، و نیز، اسناد نوشته شده بر آغاز برخی نسخه‌های خطی آن است. اکنون 8 مدل و نوع مختلف نسخەه خطی (با تحریرهای متفاوت) از کتاب سلیم، در دست ماست؛ که همگی منسوب به سلیم بن قیس هلالی هستند؛ البته هیچ کدام آنها قدیمیتر از سال 918 قمری نیستند.

در بخش نتیجه‌گیری این مقاله می‌خوانیم: اکنون ما با نسخه‌ای خطی از کتاب منسوب به سلیم روبه‌رو هستیم، که چهار طریق واسطه تا شیخ طوسی بر اسناد آن بیان شده است که چهارمی آن اسناد، منسوب به ابن شهرآشوب است. اما پس از بررسی‌های متنوع محتوایی و اسنادی، مشخص شد که جدای از اینکه اسناد منسوب به ابن شهرآشوب در نسخه خطی مادر خود وجود ندارد؛ و جدای از خبر واحد بودن این اسناد، شواهد و دلایلی نشان می‌دهد که ابن شهرآشوب، کتاب‌های کنونی منسوب به سلیم را در اختیار نداشته است؛ دلایلی همانند: عدم نقل احادیث کتاب سلیم؛ و نیز عدم تطابق احادیث نسخه خطی کنونی با احادیث ابن شهرآشوب و همچنین، عدم نقل اساتید و پیشینیان ابن شهرآشوب از کتاب‌های کنونی سلیم.

از طرف دیگر، با توجه به عدم نسخه‌برداری از نسخه منسوب به ابن شهرآشوب؛ و نیز نداشتن نسخه خطی قدیمی، و مشوش و همسان نبودن اسناد منسوب به ابن‌شهرآشوب در نسخه‌های خطی، به نظر می‌رسد که اسناد نونویس موجود در یک نسخه خطی کتاب سلیم (یعنی مدل الف)، سند و طریق ابن‌شهرآشوب نیست؛ و برخی افراد، دانسته یا نادانسته آن را به صورت جعلی در نسخه‌برداری‌های خود از کتاب منسوب به سلیم، آن را بر نسخه خطی متأخر کتاب سلیم افزوده‌اند. همچنین، با بررسی تمامی آثار ابن‌شهرآشوب و طبق قرائن و شواهد مأخوذ از آنها، به نظر می‌رسد که ابن‌شهرآشوب، جدای از اینکه احادیث کتاب‌های کنونی منسوب به سلیم بن قیس را در اختیار نداشته است؛ اساسا، وی کتاب منسوب به سلیم با مشخصات کنونی و در اختیار ما را ندیده است.

برای مشاهده متن کامل این مقاله اینجا کلیک کنید.