ویژگی‌های «سیاستگذاری مسکن نبوی» در زمان حکومت پیامبر اسلام(ص)

به گزارش خبرنگار ایکنا، سلسله نشست‌های ترسیم مرزهای دانش اقتصاد اسلامی با عنوان «سیاستگذاری مسکن نبوی» شب گذشته، 23 مرداد ماه به همت انجمن اقتصاد اسلامی برگزار شد.

حجت‌الاسلام سیدجواد میرزازاده، کارشناس اقتصاد اسلامی در این نشست گفت: در زمینه مسکن و اقتصاد مسکن می‌توان از دو طریق بررسی ادله، مستندات فقهی و روایی و یا انجام کار فقیهانه تا رسیدن به یک حکم شرعی و دوم بررسی سیره معصومان(ع) عمل کرد.

وی افزود: پیامبر اکرم(ص) 10 سال حکومت کردند و باید بررسی شود که آیا در این مدت، حکومت ایشان با چالش مسکن روبه‌رو بوده است یا خیر؟ بررسی راهکارها و راهبردهای حکومت پیامبر اکرم(ص) در حوزه مسکن امری مهم و ضروری محسوب می‌شود که باید مورد توجه قرار گیرد.

عضو انجمن اقتصاد اسلامی تأکید کرد: پیامبر اسلام(ص) در ابتدای هجرتشان از مکه به مدینه و پس از اینکه تشکیل حکومت دادند، عده زیادی از مسلمانان هم از مکه به مدینه مهاجرت کردند و این مهاجرت در حالی بود که اینها پول و خانه و کاشانه‌ای نداشتند و به همین دلیل پیامبر(ص) با یک جمعیت تنگ‌دست که خانه و کاشانه و آب و غذا ندارند مواجه شدند و لذا ورود تعداد زیادی از مهاجران به مدینه می‌توانست مشکلات بسیار زیادی را ایجاد و یک شوک تورمی متوجه بخش مسکن شود.

میرزازاده با بیان اینکه در میان مهاجران هم افراد مجرد حضور داشتند و هم متأهل گفت: حدود پنج تا 15 درصد جمعیت مدینه را مهاجران تشکیل داده بودند که می‌شود صد خانوار و به همین دلیل چالشی برای حکومت پیامبر اکرم(ص) در بخش مسکن به وجود آمد و از سوی دیگر در مدینه افراد ثروتمندی حضور داشتند که رباخوار بودند و این پدیده به اضافه تقاضایی که برای مسکن وجود داشت می‌توانست به شوک بازار مسکن و فضای سوداگری در این بازار دامن بزند.

اقدامات حکومت پیامبر اسلام(ص) برای تنظیم عرضه و تقاضا در بازار مسکن

وی بیان کرد: پیامبر اکرم(ص) برای مهار شوک‌های موجود در بازار مسکن مدینه اقداماتی را انجام دادند. ایشان از دو ظرفیت دولتی و مردمی بهره بردند، دو بازویی که لیبرال‌ها و سیاستگذاران تعدیلی که تفکراتشان مبتنی بر فردگرایی و نفع شخصی هستند امروزه علیه آن اقدام می‌کنند. پیامبر اکرم(ص) دقیقاً با هم‌سوسازی نفع شخصی به سمت نفع اجتماعی مشکل مسکن را حل کردند و کاری کردند افراد نفع شخصی‌شان را در جهت منافع اجتماعی به کار بگیرند و از سوی دیگر ایشان دست مالکیتی دولت را گسترده‌تر کردند و از ظرفیت مالکیتی و حاکمیتی برای ساخت مسکن و واگذاری زمین «اقطاع الدور» بهره بردند، امری که امروزه لیبرال‌ها آن را قبول ندارند و می‌گویند دولت نباید در اقتصاد دخالت داشته باشد و یا دخالتش حداقلی باشد.

کارشناس اقتصاد اسلامی با بیان اینکه پیامبر اسلام(ص) ذیل دو راهبرد مطرح‌شده چند راهکار به کار گرفتند، افزود: در حوزه استفاده از ظرفیت مردمی یا همیاری عمومی و تکافل جمعی، پیامبر(ص) اسکنان موقت مهاجران در منزل انصار را در نظر گرفتند. ایشان طوری فرهنگ‌سازی کردند که انصار مهاجران را به صورت موقت در خانه‌ها اسکان دادند و به طور کلی انصار نفع شخصی را کنار گذاشتند و زمین‌های خودشان را به پیامبر اسلام(ص) اعطا کردند تا مهاجران از آن برای ساخت خانه استفاده کنند البته این راهکار کوتاه‌مدت بود. اقدام دیگری که پیامبر اسلام(ص) ذیل این راهبرد انجام دادند ایجاد سکونتگاه‌های جمعی موقت بود و در این زمینه به منظور اسکان اصحاب صفه خانه‌های موقتی بنا کردند.

میرزازاده اضافه کرد: ذیل راهبرد دوم که راهبرد دولتی و حکومتی است، پیامبر اسلام(ص) در این راهبرد به مهاجران زمین‌های رایگان اعطا کردند تا برروی آن خانه بسازند و از سوی دیگر حکومت ایشان درصدد تثبیت فرهنگ ایثار و ازخودگذشتگی و روحیه نفع جمعی برآمد و در این راستا پیوست فرهنگی را به کار گرفتند و پیمان برادری بستند و این پیمان موجب شد تا مدتی مشکل مسکن مهاجران حل شود و علاوه بر آن زمینه همکاری‌های اقتصادی و تعاون را فراهم کرد.

پیوند رفتارهای اقتصادی با معنویت

وی گفت: در واقع پیامبر اکرم(ص) با کمترین هزینه و بالاترین انگیزه کاری کردند که مشکل مسکن در کوتاه‌مدت حل شود، یعنی بین رفتارهای اقتصادی با معنویت پیوند برقرار کردند.

عضو انجمن اقتصاد اسلامی با بیان اینکه پیامبر اسلام(ص) در کنار راهکارهای کوتاه‌مدت راهکارهای بلندمدت را هم مدنظر داشتند، اظهار کرد: پیامبر اسلام(ص) چند راهکار بلندمدت را برای حل مشکل مسکن به کار گرفتند؛ یکی واگذاری زمین‌های بدون وارث، موات، انفال و متروک بود و این واگذاری کاملاً رایگان بود. این زمین‌ها از دو طریق کمک‌های مردمی و اختیارات و مالکیت دولتی واگذار می‌شد و تعداد این واگذاری‌ها به حدی زیاد است که کاملاً مشخص نیست و راهکار بلندمدت دوم احیای زمین‌های کشاورزی بود؛ طبق این راهکار پیامبر اسلام(ص) زمین‌های کشاورزی بلااستفاده را با هدف احیا واگذار می‌کردند و مهاجرانی که بدون کار و بدون خانه بودند این زمین‌ها را دریافت و هم در آن کشاورزی انجام می‌دادند و هم اینکه در گوشه‌ای از این زمین‌ها سرپناهی برای خود و خانواده‌شان بنا می‌کردند.

میرزازاده در این رابطه افزود: راهکار سوم هم مربوط به توانمندسازی ساخت مسکن است. براساس این راهکار خود پیامبر اسلام(ص) و انصار به مهاجرانی که پولی برای ساخت مسکن برروی زمین‌های واگذارشده نداشتند کمک مالی می‌کردند تا بتوانند مسکن بسازند و حتی پیامبر اسلام(ص) از یک‌پنجم غنائم جنگی را به عنوان خمس تفکیک می‌کردند و مابقی را میان مبارزان تقسیم می‌کردند.

ترکیب دو راهبرد حمایت دولتی و تکافل اجتماعی

وی با بیان اینکه سیاستگذاری‌های پیامبر اسلام(ص) چند نتیجه در پی داشت، گفت: حضرت با ترکیب دو راهبرد حمایت دولتی و تکافل اجتماعی دو اهرم ظرفیت مردمی و ظرفیت دولتی را فعال کردند؛ به طوری که به گواه تاریخ در اواخر عمر پیامبر اسلام(ص) اکثر مهاجران صاحب مسکن و کسب و کار شده بودند و همه این اقدامات در مدت زمان 10 سال پرفراز و نشیب انجام شد.

کارشناس اقتصاد اسلامی بیان کرد: پیامبر اکرم(ص) با افزایش عرضه مسکن اجازه ندادند به بازار مسکن شوک وارد شود و همچنین از این طریق مقابله با سوداگری را رقم زدند و فضا را به سمت تعاون بردند و علاوه بر آن جانب عرضه و تقاضا را مدیریت کردند. انجام کار فرهنگی و اقتصادی در زمینه مسکن موجب شد حکومت پیامبر اسلام(ص) بر چالش مسکن فائق آید.

میرزازاده گفت: پیامبر اکرم(ص) به خوبی می‌دانستند که ظرفیت مردمی فقط در کوتاه‌مدت جواب می‌دهد و به همین دلیل در بلندمدت برروی ظرفیت حکومتی حساب باز کردند و حکومت ایشان به منظور تأمین مصالح اجتماعی دخالت هدفمند را مدنظر قرار داد و لذا شاهد هستیم مالکیت دولتی در جهت تأمین منافع اجتماعی مورد استفاده قرار گرفت.