تفاوت میان مؤمن و مُسلم
کارشناس قرآنی در جلسه دوم تدبر در سوره حجرات با دسته‌بندی هفتگانه آیات این سوره، جایگاه و شأن پیامبر(ص) را به عنوان مرجع و رهبر جامعه اسلامی متذکر شد و بر لزوم روابط، مناسبات، بروز رفتار و اخلاق امت اسلامی در خور شأن رسول اکرم تأکید کرد.
به گزارش خبرنگار ایکنا، دومین جلسه از سلسله جلسات تدبر در سوره مبارکه «حجرات» به همت مدرسه ولایت (دعا و فقه حکومتی) شامگاه یکشنبه 29 مرداد با سخنرانی هانی چیت‌چیان؛ مدرس و کارشناس قرآنی در مسجد کوی دانشگاه تهران برگزار شد.
این کارشناس قرآنی در ابتدای این نشست به مباحث طرح شده در جلسه نخست تدبر در سوره حجرات پرداخت؛ مباحثی که ناظر بر پنج آیه نخست این سوره بود و بیشتر به جایگاه و شأن مقامی پیامبر(ص) در رأس هرم جامعه اسلامی اشاره داشت.
بیشتر بخوانید؛
چیت‌چیان سخنان خود را در جلسه دوم تدبر در سوره حجرات با اشاره به خلاصه‌ای از مباحث طرح شده در جلسه گذشته گفت: از ابتدای این سوره، بر این مسئله تأکید می‌شود که مبادا جامعه اسلامی حرف، سخن و رفتار و کردارش از خدا و رسول پیشی بگیرد.
وی گفت: این پنج آیه ناظر بر آسیبی است که در برهه‌ای از صدر اسلام در جامعه اسلامی تاریخ گواه آن است و عده‌ای حتی از مقربین و نزدیکان رسول گرامی اسلام در صدور احکام اسلامی بر پیامبراکرم پیش‌دستی گرفته و به این واسطه عرصه را بر نبی مکرم اسلام تنگ می‌کردند.
این کارشناس قرآنی ادامه داد: چنین اقداماتی موجب می‌شد که پیامبر اسلام در تصمیم‌گیری‌های خود و برگردان صحبت آنها که قطعاً به ضرر جامعه اسلامی بود، متحمل هزینه‌های فراوانی شوند. حتی شاهد هستیم که گاه این پیش‌دستی‌ها تا حدی پیشروی می‌کرد که مثلاً وقتی قرار بود در دیدار قبایل عرب و گرویدن به دین اسلام، حضرت رسول(ص) نمایندگانی برای ارتباط مؤثر با ایشان انتخاب کنند، آنها از جانب خود نماینده و رابط قبیله را انتخاب و به آن حضرت معرفی می‌کردند که باید گفت فارغ از جنبه‌هایی اخلاقی و معنوی، تبعات منفی سیاسی آن را نیز می‌توان ذکر کرد که موجب لطمات جبران ناپذیری نیز بر پیکره جامعه اسلامی نیز شد.
چیت‌چیان تصریح کرد: وقتی در این آیات صحبت از این است که مبادا صدای شما فراتر از صدای رسول اکرم باشد، این امر دو وجه دارد؛ یکی همان وجه حرمت قائل شدن به شخصیت و جایگاه رسول‌الله به عنوان مرجع جامعه اسلامی که مثلاً رسم بر این بود که حضرت محمد(ص) را در برخی محافل و مجالس با بانگ و فریاد خطاب قرار می‌دادند و هم به این معنی است که نباید در حوزه تصمیم‌گیری‌ها و بیان نقطه‌نظرات که به نتایجی منتج می‌شود، نباید موضعی فراتر از نقطه‌نظر و دیدگاه پیامبر اتخاذ شود.
این کارشناس قرآنی در ادامه گفت: این سوره در مقابل نیز موضع کسانی را نیز مطرح می‌کند که اصطلاحاً صدایشان را در مقابل پیامبر فروخورده و تمکین از رأی و نظر آن حضرت دارند که به تعبیر قرآن ایشان حکم کسانی را دارند که خداوند قلب آنها را آزموده است که در اینجا از آن با واژه امتحان یاد می‌شود که از ریشه محنت و سختی است و به این معنی است که بارها و بارها آنها در آزمون‌های دشوار و در مقاطع تصمیم‌گیری نه اینکه به ظاهر بلکه حقیقی و به دفعات مورد آزمون قرار گرفته‌اند و در واقع امتحان پس داده و سربلند بیرون آمدند.
وی با اشاره به اینکه تا به اینجا مروری بر نکات عنوان شده در جلسه نخست تدبر در سوره حجرات داشتیم، گفت: در این جلسه قصد آن داریم تا آیات این سوره مبارکه را براساس موضوعات مرتبطی که در هر کدام مطرح می‌شود، دسته‌بندی کنیم که براین اساس می‌توان چنین عنوان کرد که یک پیوست موضوعی و معنایی میان آیات این سوره وجود دارد که به فهم جامعی نیز منتهی می‌شود.
چیت‌چیان گفت: دسته‌بندی که من قرار است در این جلسه آن را ارائه کنم یکی از بی‌شمار دسته‌بندی‌هایی است که براساس مناظر مختلف می‌توان به این سوره داشت و ممکن است از منظرهای دیگر، دسته‌بندی‌های متفاوت‌تری نیز در مورد این سوره وجود داشته باشد اما برمبنای دسته‌بندی مورد نظر 18 آیه این سوره را در 7 دسته تقسیم می‌کنم که دسته نخست آیات اول تا پنجم سوره حجرات را دربرمی‌گیرد.
تبیین شأن و جایگاه پیامبر(ص) در 5 آیه نخست سوره حجرات
این مدرس قرآن تأکید کرد: در 5 آیه نخست که پیشتر در جلسه نخست به آن پرداخته شد و در ابتدای این جلسه هم اشاراتی نیز به آن داشتم، توصیف همان افرادی است که صدایشان را در برابر صدای پیامبر اسلام بالا می‌برند که شرح داده شد دقیقاً تعبیر از چنین موضعی چیست اما در ادامه نیز اشاره می‌شود که این افراد نمی‌فهمند که با چه فرد با چه جایگاه، مقام و منزلتی روبرو هستند و در اصل 5 آیه نخست این سوره قرار است شأن و جایگاه پیامبر را مطرح و به جامعه اسلامی گوشزد کند که باید ملاحظه این شأن و جایگاه را داشته باشد و البته همانطور که پیشتر اشاره شد این پنج آیه شرح حال کسانی است که هم رعایت ادب در محضر رسول خدا را ندارند و هم در مقابل آنهایی که چنین مراعاتی را دارند.
وی با اشاره به دسته دوم تقسیم‌بندی آیات این سوره گفت: در دسته دوم آیات 6 تا 8 سوره حجرات جای می‌گیرند و اشاره به این دارد که ممکن است قولی از یک فاسق در جامعه اسلامی مبنای انجام کاری شود که از اصل و اساس خطاست و جامعه اسلامی بدون تحقیق و مشورت در اثبات صحت و سقم آن، دست به عملی بزند که به ضرر جامعه اسلامی است.
چیت‌چیان افزود: طرح این مسئله به این واقعه مربوط می‌شود که فردی به نمایندگی از سوی پیامبر برای دریافت خراج از قبیله‌ای به جانب ایشان می‌رود اما در بازگشت این مسئله را مطرح می‌کند که آن قبیله قصد نزاع و ستیز با ما را دارند در حالیکه چنین امری صحت نداشته و در نتیجه درگیری میان طرفین روی می‌دهد که افراد بی‌گناهی نیز در آن کشته می‌شوند.
این کارشناس قرآنی با تأکید بر این نکته که در این اتفاق نیز جامعه اسلامی جایگاه و شأن پیامبر(ص) را در تصمیم‌گیری در نوع رفتاری که باید بروز دهند نادیده می‌گیرند، گفت: نبأ یا خبر یک فاسق ممکن است سرآغاز فروپاشی یک جامعه اسلامی باشد و اینجاست که تفاوت میان اسلام آوردن و ایمان آوردن مشخص می‌شود؛ امری که بارها و بارها صحبت از آن شده است و حتی گلایه خود پیامبر(ص) هم هست که بارها مطرح کردند این افراد تنها اسلام آورده و فاقد ایمان به خدا و رسول او هستند و لذا اشاره این آیات بر آن است که باید جامعه اسلامی از فسق دوری کرده و تمایلش به ایمان باشد.
وی در ادامه گفت: در مواجهه‌ای ظریف با آیات 6 تا 8 سوره حجرات نیز مشاهده می‌شود که تلویحاً جایگاه رسول خدا مطرح است و ضرورت تبعیت از فرامین فرستاده خدا ضرورت دارد حال آنکه موضوع دیگری که مطرح می‌شود زینت یافتن ایمان و در مقابل ،کراهت از عصیان، سرکشی و نهایتاً کفر است.
لزوم برقراری صلح میان دو گروه در حال نزاع براساس عدل و قسط
چیت‌چیان دسته‌بندی سوم آیات سوره حجرات را برشمرد و گفت: آیات 9 و 10 این سوره مبارکه در دسته‌بندی سوم قرار می‌گیرند و تأکید بر این نکته که مؤمنان با یکدیگر برابر هستند و نباید با یکدیگر نزاع و قِتال کنند که در این صورت و بروز درگیری و قتال میان آنها، جامعه اسلامی باید سعی در برقراری صلح میانشان داشته باشد که البته پیش از آن باید طرف مظلوم را گرفته و درصدد احقاق حق مظلوم برآمده و در نهایت به صلح میان آنها اقدام کند.
وی افزود: برقراری صلح بدون درنظر گرفتن مسائلی که پیش از آن میان دو گروه متخاصم صورت گرفته است ممکن نیست بلکه باید مبنای آن بر عدل و قسط باشد و همانطور که اشاره شد در صورت مداومت ظالم بر نزاع، ابتدا اصطلاحاً ظالم را بر سر جای خود نشانده و حق مظلوم را ستانده و بعد باید به برقراری صلح اندیشیده شود.
این مدرس قرآنی در ادامه این جلسه اشاره‌ای به دسته‌بندی چهارم آیات سوره حجرات داشت و گفت: آیات 11 و 12 در این دسته‌بندی جای می‌گیرند که ناظر بر روابط و مناسبات لازم و ضروری بر میان مؤمنین و جامعه اسلامی است که مبتنی بر موازین اخلاقی و انسانی است و مطرح می‌کند که مؤمنین نباید یکدیگر را مسخره کنند، با القاب ناشایست همدیگر را خطاب قرار داده و تحقیر نمایند و از ظن و گمان‌های بد دوری کنند که برخی از آنها اساساً گناه محسوب می‌شود و در یک کلام این دو آیه زیرساخت‌ها و مصادیق تقوای الهی را مطرح می‌کند.
تقرب به درگاه الهی به میزان تقوا بستگی دارد و نه جنسیت و قومیت
چیت‌چیان آیه 13 حجرات را به تنهایی واجد همه مسائل برای قرارگیری در پنجمین دسته‌بندی آیات این سوره برشمرد و گفت: در این آیه خداوند به خلق انسان در دو شکل ذَکَر و اُنثی (زن و مرد) اشاره دارد که روابط، تعاملات، معاشرات و مناسبات میان آنها از جمله مسائلی است که به ارزش‌گذاری فردی و اجتماعی آنها دلالت دارد با این وجود در ادامه می‌فرماید هر چند که این مؤلفه‌ها نظام اجتماعی را سر و شکل می‌دهند اما همانا در نزد خداوند مقرب‌ترین شما باتقواترین شماست.
وی در تبیین دسته ششم آیات سوره حجرات، آیات 14 تا 17 آن را متذکر شد و گفت: اشاره این آیات همان نکته‌ای است که پیشتر هم به آن اشاره کردم و گلایه پیامبر بود مبنی بر اینکه این جماعت تنها اسلام آورده‌اند و نه ایمان. براین اساس مؤمن باید صادق باشد، ظاهر و باطن او یک مسئله‌ای را مطرح کند و آن ایمان صادق به خدا و پیامبر باشد و اینگونه نباشد که تنها تظاهر به ایمان کند.
چیت‌چیان تأکید کرد: اتفاقاً وقتی براساس آیات ابتدایی این سوره عده‌ای صدای خود را در پیشگاه پیامبر بلند می‌کنند و تصمیم خود را بر تصمیم پیامبر ارجح دانسته و چنین تصور می‌کنند که صلاح مسلمین را خیلی بهتر و بیشتر از خدا و رسولش می‌دانند، اصرار بر همین موضوع دارد که ایمان این عده قلبی و براساس باور نیست و تنها ظاهری و سطحی است و در اصل آنها اسلام آورده‌اند و مُسلم هستند و مؤمن نیستند.
مسلمین منت‌دار خدا و پیامبر به سبب هدایت شدنشان هستند
این کارشناس قرآنی افزود: آیه 18 و پایانی این سوره در دسته هفتم این دسته‌بندی قرار می‌گیرد که علم خداوند را بر همه‌چیز آشکار و نهان بیان می‌دارد و در اصل جمع‌بندی نکاتی است که در 17 آیه پیشین این سوره به آن اشاره شده است؛ بیشتر هم افرادی را خطاب قرار می‌دهد که بر سر پیامبر به واسطه اسلامی که آورده‌اند منت می‌گذارند در حالیکه تأکید می‌شود که اتفاقاً این منت از جانب خدا و رسول بر سر شماست که عنایتی شده تا به واسطه راهنمایی‌های پیامبر، هدایت شده و به راه خیر و صلاح وارد شوید.
وی ادامه داد: از منظری دیگر و کلی‌تر می‌توان این دسته‌بندی هفتگانه آیات سوره حجرات را در سه دسته دیگر مورد ارزیابی قرار داد؛ دسته اول که تأکید بر جایگاه رسول خدا به عنوان رهبر و مرجع جامعه اسلامی دارد و هیچ حرف و سخنی نباید فراتر از حرف و سخن او واقع شود و پیامبر است که همواره فصل‌الخطاب را همواره مطرح می‌کند و دسته دوم که وظایف جامعه اسلامی را در قبال این مرجع برمی شمرد و دسته سوم که تابعیت مطلق از این جایگاه مرجعیت را متذکر می‌شود.
چیت‌چیان در پایان گفت: اتفاقاً دسته دوم و سوم را نیز می‌توان در یک اصل واحد نیز مورد مداقه قرار داد و آن وظایف جامعه اسلامی در قبال رهبر و مرجع خود است که هم در اخلاق و رفتار، هم در مناسبات و روابط اجتماعی و هم در میزان تمکین بی‌چون و چرا از این مرجع قابل تأمل، بحث و بررسی است.
امیرسجاد دبیریان
انتهای پیام
