ساده و مظلوم مانند شهید باکری

چرا با وجود استقبال مردم از فیلم‌های دفاع مقدس در سال‌های اخیر، اثری در این ژانر تولید نمی‌شود یا اگر هم بشود انگشت‌شمار است؟! تجربه فیلم‌هایی مانند تنگه ابوقریب، موقعیت مهدی، دسته دختران و... نشان داده که هرگاه اثر قابل تأمل و برخورداری در حوزه دفاع مقدس ساخته شده، با اقبال عمومی مواجه و گیشه آبرومندی داشته است. پس طرح این سوال موضوعیت دارد که چه موانعی بر سر راه ساخت آثار جذاب نمایشی در ژانر دفاع مقدس وجود دارد؟

 فیلم «موقعیت مهدی» در زمان اکران نزدیک به ۱۵ میلیارد تومان فروش داشت و توانست نظر مخاطبان عام و منتقدان و صاحب‌نظران را توأمان جلب کند. فیلم نگاهی همه‌جانبه و چندوجهی دارد به زندگی شهید مهدی باکری، فرمانده سپاه عاشورا. حالا نسخه مطول تلویزیونی فیلم تحت عنوان سریال «عاشورا» هر هفته جمعه‌شب‌ها روی آنتن شبکه یک سیما می‌رود.

 مخاطبان قدیمی تلویزیون خاطرات خوشی از فیلم‌های دفاع مقدسی که به شکل مینی‌سریال از این رسانه پخش شده‌اند دارند. نمونه بارزش، فیلم «لیلی با من است» کمال تبریزی که نسخه مطولش از تلویزیون پخش و اتفاقاً با استقبال بینندگان مواجه شد. نسخه تلویزیونی یک فیلم این امکان را دارد که سکانس‌های درآمده در هنگام تدوین سینمایی را در معرض دید مخاطبان قرار دهد و پرداخت کامل‌تری به قصه و شخصیت‌ها داشته باشد. پخش سریال عاشورا دقیقاً این امکان را برای فیلم موقعیت مهدی و دوستداران سینمای دفاع مقدس فراهم آورده است.

 از سوی دیگر، جامعه گسترده‌تر و پرشمارتری از مخاطبان هدف که شرایط و فرصت دیدن فیلم را سالن‌های سینما نداشته‌اند می‌توانند به تماشای یک اثر نمایشی جذاب و قابل اعتنا بنشینند.

 سریال عاشورا هر چند با محوریت زندگی شهید مهدی باکری، فرمانده سپاه عاشورا ساخته شده است اما یک اثر جنگی صرف نیست و به شکل هوشمندانه و هنرمندانه‌ای نه فقط به ابعاد مختلف زندگی قهرمانش پرداخته که بخشی از مناسبات اجتماعی و فرهنگی برقرار در سال‌های ابتدایی دهه ۶۰ و در بحبوحه جنگ تحمیلی را بازنمایی کرده است.

تفاوت و تمایز اصلی اثر هادی حجازی‌فر در قیاس با دیگر آثار متعلق به ژانر دفاع مقدس، پرداختی چندوجهی و همه‌جانبه به زندگی یکی از فرماندهان جنگ است. قصه سریال فقط در جبهه‌ها و خط مقدم نمی‌گذرد و کارگردان به شکل مفصل و با حوصله، به سراغ مقاطع مختلف زندگی شهید باکری از کودکی و جوانی تا ازدواج و زندگی مشترک رفته است. به عبارت بهتر، در سریال عاشورا به شکل موازی و همزمان به زندگی شخصی و خانوادگی و فعالیت‌ها و مجاهدت‌های شهید باکری پرداخته شده است.

 سریال عاشورا قصه سادگی‌ها و مظلومیت‌هاست. حجازی‌فر با به تصویر کشیدن مقاطع مختلف زندگی شهید باکری، مظلومیت و ساده‌دلی این شهید، همسر و خانواده‌اش را از زوایای مختلف به تصویر می‌کشد. برای مثال، سکانس‌های خواستگاری رفتن شهید، نوع ارتباط با همسر و محدودیت‌هایی که در زندگی با آن مواجه‌اند، بدون آن‌که شعارگونه به نظر برسد و گل‌درشت شود و از قاب بیرون بزند، می‌تواند حس سادگی و مظلومیت قهرمان را با مخاطب به اشتراک بگذارد. مثال دیگر، سکانسی که شهید باکری به عنوان یک فرمانده لشکر پس از مدت‌ها به خانه می‌آید اما به دلیل خرابی آبگرمکن حتی نمی‌تواند یک دوش ساده بگیرد یا سکانسی که پس از جاگذاشتن پیکر برادر شهیدش (حمید) در خط مقدم برای اولین مرتبه با خانواده روبه‌رو می‌شود. سریال عاشورا فراوان دارد از این‌دست سکانس‌های به ظاهر ساده و انعکاس‌دهنده اتفاقات روزمره زندگی اما به شدت تاثیرگذار.

اثر ماندگار و جذاب حجازی‌فر را حتی می‌توان یک فیلم سریال خانوادگی تصور کرد چرا که خانواده در آن نقش محوری دارد و کارگردان با ظرافت و تبحر توانسته قصه را از دو منظر حماسی و خانوادگی پیش ببرد و بی‌گفت‌‌وگو، در هر دو عرصه، صحنه‌های به یاد ماندنی و درخشانی را خلق کند.

 فضاسازی فوق‌العاده در کنار طراحی منطقی و ملموس شخصیت‌ها به باورپذیری سریال کمک کرده است و باعث شده تا مخاطب خود را به شکل قابل باوری در سال‌های ابتدایی دهه ۶۰ ببیند و مناسبات و روابط برقرار در آن مقطع زمانی را با پوست و گوشت درک کند. بازسازی جزیره مجنون و انتخاب لوکیشن‌های دست نخورده و بکر متعلق به دهه ۶۰ فضایی قابل لمس و باورپذیر را برای بیننده پدید آورده است. از سوی دیگر، شخصیت‌پردازی درست و معقول باعث همذات پنداری بیننده با کاراکترها می‌شود. ارائه تصویری منطقی و به دور از غلو از شهید باکری، برادر و همرزمانش از نقاط قوت سریال عاشورا به‌شمار می‌رود.

 آن‌چه از شهید باکری و سایر رزمندگان در این اثر ارائه می‌شود عموماً انسان‌هایی منطقی، مهربان، متعهد، دلسوز، پای‌بند به اصول و البته به دور از حب و بغض و افراط و تفریط است. همه چیز در این سریال سر جای خودش قرار دارد و بیننده با یک اثر نمایشی به شدت محترم، محجوب و توانمند طرف است. قصه طراحی شده در فیلمنامه تخت نیست و با فراز و فرودها و رفت و برگشت‌های زمانی جذاب همراه است.

 موفقیت فیلم موقعیت مهدی و استقبالی که این روزها از نسخه تلویزیونی‌اش، سریال عاشورا به ‌عمل آمده است، موید این فرضیه نیز می‌تواند باشد که باید به جوانان و تازه نفس‌ها در ژانر دفاع مقدس میدان داد و بسترهای لازم را برای فعالیت‌شان فراهم کرد. هادی حجازی‌فر در اولین تجربه فیلمسازی‌اش در ژانر دفاع مقدس در مقام نویسنده و کارگردان، نشان داده که کار را بلد است و می‌تواند در این حوزه، پا در جای پای بزرگان بگذارد و بزرگی کند. پیش از حجازی‌فر فیلم‌سازان دیگری مانند بهرام توکلی، محمدحسین مهدویان، منیر قیدی و... نیز ثابت کرده‌اند که اگر فرصت برایشان مهیا باشد می‌توانند آثار نمایشی قابل تامل و ماندگاری را در حوزه دفاع مقدس از خود به یادگار بگذارند.

تماشای مینی‌سریال ۷ قسمتی عاشورا در جمعه شب‌ها را نباید از دست داد. نسخه کامل و مطول موقعیت مهدی حتی از نسخه سینمایی فیلم هم می‌تواند جذاب‌تر باشد و ارزش دیدن دوباره را دارد.

محسن محمدی