مؤسسات مالی اسلامی خاورمیانه؛ پیشرو در آسیا

به گزارش ایکنا به نقل از The Banker، در حالی که وام‌دهندگان اسلامی و متعارف در سراسر جهان در سال 2021 پس از کووید-19، رشد را تجربه کردند، مسیر حرکت آنها در سال 2022 به طور کامل دوشاخه شد. در حالی که بخش بانکداری جهانی به طور کلی شاهد انقباض در مجموع دارایی‌ها و سود بود، وام‌دهندگانی که در مؤسسات مالی اسلامی برتر The Banker در سال 2023 حضور داشتند، افزایش دو رقمی را مطابق با شریعت خود تجربه کرده و سودآوری آنها هم در حال افزایش بود.

تفاوت بین رشد دارایی اسلامی و متعارف عمدتاً به دلیل قدرت دلار آمریکا در برابر ارزهای محلی در بیشتر نقاط جهان در سال 2022 است. این مشکل را بانک‌ها در مرکز شورای همکاری مالی خلیج فارس (GCC) نداشتند زیرا پیوندهای ارزهای کشورهای حوزه خلیج فارس با دلار آمریکا رشد آنها را بر حسب دلار بالا نگه داشت.

با این حال و با وجود اینکه رشد بانکداری اسلامی در خارج از منطقه شورای همکاری خلیج فارس کم‌تر است، بانکداری اسلامی رشدی بالاتر از بانکداری متعارف داشت که نشان‌دهنده جذابیت تأمین مالی شرعی در بازارهای رو به رشد آسیا ـ اقیانوسیه است.

بر اساس داده‌های پایگاه The Banker، کل دارایی‌های کشورهای عربی مطابق با شریعت در سراسر جهان در سال 2022 با 12.8 درصد رشد به 1.6 تریلیون دلار رسید که 57 درصد آن در اختیار مؤسسات مالی اسلامی مستقل بود.

مرکز S&P Global Ratings پیش‌بینی می‌کند که رشد دو رقمی(بانکداری و تأمین مالی اسلامی) برای دو سال آینده ادامه خواهد داشت. با این همه این مرکز رتبه‌بندی معتقد است که گسترش بیشتر نظام تأمین اسلامی فراتر از بازارهای اصلی در شورای همکاری خلیج فارس و آسیا و اقیانوسیه، به دلیل ضعف‌های ساختاری  به ویژه عدم وجود استانداردهای مشترک در مورد نظام تامین مالی اسلامی، محدود خواهد شد.

سودآوری سالم تأمین مالی اسلامی

سودآوری در این بخش نیز رو به افزایش است، به طوری که دو سوم مؤسسات در رتبه‌بندی اصلی افزایش سود قبل از مالیات را برای سال ثبت کرده و کاهش ارزش ارز دلیل بخش قابل توجهی از زیان سالانه است. در همین حال، حدود 89 وام دهنده سود 100 میلیون دلاری یا بیشتر را گزارش کردند.

شورای همکاری خلیج فارس برای سال‌ها مرکز تأمین مالی اسلامی از نظر اندازه (دارایی و سرمایه موجود) بوده است. دارایی‌های مطابق با شریعت در این منطقه 14 درصد رشد کردند. در طول سال ارزش آن به 1.2 تریلیون دلار رسید که نشان دهنده سه چهارم کل دارایی‌های این بخش در سراسر جهان است.

مجموع درج شده در رتبه بندی امسال شامل داده‌های بانک‌های ایرانی نمی‌شود. ایران همچنان یکی از بازارهای کلیدی بانکداری اسلامی در جهان است و بیش از 30 مؤسسه مطابق با شرع را در خود جای داده است. با توجه به بحران اقتصادی و سقوط ارزش پول ملی لبنان، از سال 2019، بانک‌های اسلامی این کشور نیز از رتبه‌بندی امسال حذف شده‌اند.

تأمین مالی اسلامی در عربستان همچنان قوی است

جایگاه عربستان سعودی به عنوان بازار بانکداری اسلامی برتر در جهان - چه در خاورمیانه و چه در سراسر جهان - در رتبه‌بندی امسال دست نخورده باقی مانده است. بانک‌های این کشور 40 درصد از دارایی‌های بانکی مطابق با شریعت جهان را مدیریت می‌کنند که 9 وام‌دهنده در 20 بانک برتر امسال را به خود اختصاص داده‌اند.

بخش بانکی این کشور یکی از ذی‌نفع‌های اصلی از افزایش غیر منتظره سود بازار نفت در سال 2022 بود، زیرا قیمت‌ها پس از عملیات نظامی روسیه در اوکراین افزایش یافت و عربستان را صاحب سریع‌ترین رشد اقتصادی در بین کشورهای عضو گروه 20 در سال تبدیل کرد.

رونق وام‌های مسکن در عربستان سعودی شروع به کاهش کرده اما هزینه‌های دولت برای کلان‌پروژه‌هایی مانند شهر آینده‌نگرانه نئوم و طرح کلان گردشگری موسوم به پروژه دریای سرخ افزایش یافته است.

در حالی که هفت بانک از 9 بانک سعودی در 20 بانک برتر امسال بیش از 10 درصد رشد دارایی‌های منطبق با شریعت را در سال 2022 ثبت کردند، بخش بانکداری اسلامی این کشور تحت سلطه بانک الراجحی (Al Rajhi Bank)‌ و بانک ملی عربستان سعودی (Saudi National Bank) است که دارایی‌های مطابق با شریعت آنها به بیش از 150 میلیارد دلار می‌رسد. بانک الراجحی به راحتی به عنوان بزرگترین بانک اسلامی جهان در رتبه‌بندی امسال باقی مانده است. این بانک علاوه بر اینکه در عربستان سعودی بزرگترین ارائه دهنده وام مسکن، خودرو و وام‌های شخصی در این کشور است، شاهد پیشرفت‌هایی در کسب و کار وام‌های شرکتی خود بوده است.

الراجحی علاوه بر  حجم سرمایه و دارایی، همچنین رتبه اول بانک اسلامی در رتبه‌بندی عملکرد عربستان سعودی است (که عملکرد بانک‌های کاملاً مطابق با شریعت را مقایسه می‌کند) و در شش شاخص از هشت شاخص اندازه‌گیری شده در صدر جدول قرار دارد.

بیشترین رشد دارایی به کویت رسید

علی‌رغم عملکرد درخشان الراجحی، خانه مالی کویت(Kuwait Finance House) ـ یکی از قدیمی‌ترین وام‌دهندگان اسلامی منطقه ـ است که بیشترین رشد دارایی‌های مطابق با شریعت را در بین سایر وام‌دهندگان بزرگ در رتبه‌بندی امسال به ثبت رساند. تکمیل روند طولانی بانک اهلی یونایتد بحرین(Ahli United Bank) توسط این مؤسسه مالی، یکی از بزرگترین ادغام‌های بانکی فرامرزی در تاریخ اخیر بوده است. با این اقدام، پایه دارایی(ارزش دارایی‌هایی که وام‌دهنده در اختیار دارد یا از آن به عنوان وثیقه برای تضمین وام استفاده می‌کند) این وام‌دهنده کویتی با 64 درصد افزایش به 119 میلیارد دلار رسید که این امکان را برای آن فراهم کرد تا از بانک اسلامی دبی(DIB) جلو زده و تبدیل به سومین بانک بزرگ اسلامی جهان شود.

DIB همچنان بزرگترین وام‌دهنده اسلامی در امارات متحده عربی است. امارات متحده عربی دومین بازار بزرگ بانکداری اسلامی منطقه و سومین بازار بزرگ جهان پس از عربستان سعودی و مالزی است و دارایی‌های منطبق با شریعت آن در طول سال 3.3 درصد رشد کرده است. بانک اسلامی ابوظبی بزرگترین رشد سالانه دارایی امارات متحده عربی را به میزان 23.1 درصد به ثبت رساند که به آن کمک کرد تا به 10 رتبه برتر صعود کند.

وام‌دهندگان قطری پس از بازپرداخت بدهی‌های دولت، شاهد کاهش 4 درصدی پایه‌های دارایی مطابق با شرع خود در سال 2022 بودند. این بیشترین تأثیر را بر چهارمین وام‌دهنده بزرگ قطر یعنی بانک بین‌المللی اسلامی‌(QIB) داشت که شاهد کاهش 8.7 درصدی پایه دارایی خود در طول سال بود. بانک اسلامی قطر و الریان، بزرگترین وام‌دهندگان اسلامی کشور، شاهد کاهش دارایی‌های مطابق با شریعت خود به ترتیب 5.1 درصد و 3.7 درصد بودند.

رشد ضعیف بانک‌های اسلامی آسیا ـ اقیانوسیه

بانک‌های اسلامی در آسیا ـ اقیانوسیه، دومین بازار بزرگ این بخش پس از خاورمیانه، در سال 2022 به دلیل کاهش ارزش پول ملی خود، رشد ضعیفی را تجربه کردند و پایه دارایی‌های منطبق با شریعت این منطقه تنها 2.7 درصد در سال رشد کرد.

این تأثیر به‌ویژه در بنگلادش ـ دومین بازار بزرگ بانکداری اسلامی منطقه پس از مالزی ـ و بازار پاکستان که شاهد کاهش 20 درصدی ارزش ارزهای خود در برابر دلار در سال گذشته بودند، بیشتر احساس شد.

بانک‌های مالزیایی در سال 2022 نسبت به سال قبل از آن اندکی رشد دارایی را شاهد بودند. دارایی‌ها در طول سال بر حسب دلار 5 درصد افزایش یافت و رینگیت مالزی عملکرد بهتری نسبت به ارزهای دیگر بازارهای اصلی بانکداری اسلامی داشت.

می‌بانک اسلامی (Maybank Islamic)، شاخه شرعی بزرگترین بانک مالزی، همچنان بزرگترین بازیگر تأمین مالی اسلامی در خارج از خاورمیانه و پنجمین بانک بزرگ در رتبه‌بندی کلی مؤسسات تأمین مالی اسلامی در سال 2023 است. پس از کاهش جزئی در پایه دارایی مطابق با شرع این بانک در سال 2021، سال 2022 با افزایش 4.8 درصدی، می‌بانک اسلامی شاهد بهبود ثروت خود بود.

بانک‌های بنگلادش، دومین بانکداری اسلامی بزرگ در آسیا، در مجموع شاهد کاهش 3.6 درصدی پایه دارایی‌های خود بودند. از 33 وام‌دهنده بنگلادشی که در رتبه‌بندی اصلی امسال فهرست شده‌اند، تنها هفت بانک شاهد افزایش پایه دارایی‌های خود در سال 2022 بوده‌اند. سیتی بانک 38.5 درصد افزایش دارایی‌های مطابق با شرع را برای سال ثبت کرده است. بانک اسلامی بنگلادش (IBBL) و بانک اسلامی فرست سکیوریتی (First Security Islami Bank)، بزرگترین وام‌دهندگان اسلامی کشور، به ترتیب 2.6 درصد و 1.9 درصد افت ارزش دارایی خود را تجربه کردند.

اندونزی به عنوان کشوری که صاحب بیشترین جمعیت مسلمان جهان است، با 35 بانک در رتبه‌بندی اصلی بانک‌های اسلامی در سال 2023، بیش از هر کشور دیگری مشارکت دارد. دارایی‌های منطبق با شریعت در این کشور طی سال 2022، بار دیگر به دلیل ضعف روپیه اندونزی در برابر دلار در طول یکسال، 0.6 درصد کاهش یافت.

با وجود ضعف روپیه اندونزی در مقابل دلار، 22 بانک از مجموع 35 بانک این کشور افزایش دارایی‌ها را ثبت کردند، که نشان از تقاضای فزاینده برای خدمات بانکی مطابق با شرع در این کشور است.

بخش مالی اسلامی پاکستان حتی با وجود چالش‌های اقتصادی این کشور به پیشرفت خود ادامه می‌دهد. علیرغم عملکرد ضعیف روپیه پاکستان، دارایی‌های بانکی مطابق با شرع طی سال 2022 تنها 0.3 درصد کاهش یافت. در حالی که هدف دولت پاکستان برای مطابقت دادن کل نظام بانکداری این کشور با شریعت تا سال 2027 بعید است برآورده شود، تقاضا برای خدمات بانکداری اسلامی در حال افزایش است. با این همه فقط پنج وام‌دهنده افزایش دارایی را ثبت کردند.

ترجمه از محمدحسن گودرزی