پژوهش در ایران جنبه نمادین دارد
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی گفت: پژوهش امری هزینه‌بر است و نیازمند تامین مالی است؛ لذا حمایت از آن باید در دستور کار مدیران و برنامه‌ریزان قرار بگیرد، اما متاسفانه پژوهش در ایران جنبه نمادین دارد و جنبه کاربردی آن به خوبی نمایان نشده است.
هادی رفیعی، معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی، در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی، اظهار کرد: پژوهش در تمامی کشورها به ویژه کشورهای توسعه‌یافته نقش مهم و پررنگی دارد و این کشورها بخشی از این توسعه را مدیون پژوهش هستند. یعنی فعالیت‌های تحقیقاتی این کشورها در راستای رفع نیازهای آنان صورت گرفته و همچنین پایه‌گذاری این برنامه‌ریزی‌ها در خصوص پژوهش انجام می‌شود. در ایران هم به دلیل اهمیت پژوهش، هفته‌ای را به آن اختصاص داده و آن را هفته پژوهش نام‌گذاری کرده‌اند. البته در این هفته فعالیت‌های پژوهشی نهادها که در طول سال صورت گرفته است، ارائه می‌شود.
وی تصریح کرد: وقتی می‌توانیم بگوییم که پژوهش جایگاهی ویژه دارد که در نظام برنامه‌ریزی کشور از جایگاه ممتازی برخوردار باشد. یعنی باید بتوانیم برنامه‌ریزی‌های آتی خود را در شقوق مختلف مبتنی بر مطالعات و پژوهش انجام دهیم، البته این امر می‌تواند شامل سطح‌های کلان راهبردی باشد، مانند سطح‌های توسعه و هم می‌تواند بخش‌های خرد و کوچک جامعه را در برگیرد. بعضی از کشورها سهم بودجه‌های پژوهشی آنان در «تولید ناخالص داخلی» کل کشور، سهمی بالغ بر 3 الی 5 درصد است که در ایران در برخی از سال‌ها این سهم به سختی به یک درصد می‌رسد.
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی افزود: این امر یک امر پرهزینه است و ریشه در مسائل اقتصادی کشور دارد، زیرا پژوهش امری هزینه‌بر است و نیازمند تامین مالی است؛ لذا حمایت این امر باید در دستور کار خیلی از مدیران و برنامه‌ریزان قرار بگیرد، اما متاسفانه پژوهش در ایران جنبه نمادین دارد و جنبه کاربردی آن به خوبی نمایان نشده است.
رفیعی در خصوص پژوهش مفید، بیان کرد: بخش عمده‌ای از پژوهش یا کارهای مطالعاتی به بخش تقاضا مرتبط می‌شود و باتوجه به تقاضای استفاده کننده از پژوهش متفاوت است. اگر بعد تقاضا نادیده گرفته شود، بعد اجرایی این امر هم مغفول می‌ماند. همچنین اگر بخواهیم کل پژوهش و فناوری را یک زنجیره تعریف کنیم، زنجیره پژوهش مجموعه‌ای از حلقه‌هاست که این حلقه‌ها مکمل یکدیگر هستند و همچنین این زنجیره از ابتدا تا انتها دارای نقص‌های جدی است. به عنوان مثال در حوزه امکانات آزمایشگاهی در سال‌های اخیر هزینه‌های بسیاری در خصوص آزمایشگاه و مطالعات کاربردی ضروری بوده است که در توان بسیاری از مراکز تحقیقاتی نبوده است، این امر یکی از خلأهای جدی است که ما در این زنجیره، دارا هستیم.
وی اظهار کرد: بخش دیگر این خلأها مربوط به نیروی انسانی ساختاری ما می‌شود، زیرا ساختار آموزش عالی و آموزش پروش ما صرفا آموزش‌محور است و این امر در صورتی رخ داده است که حوزه پژوهش و فناوری ما نیازمند پژوهشگر است. لذا این خلأ مشاهده می‌شود که نظام آموزش ما باید بیشتر به تربیت نیروی انسانی از این جنس که نیاز حوزه پژوهش است، توجه نماید. حتی این اوامر در صورتی است که ما حتی ارزیابی پژوهشگرانمان را هم آموزش‌محور انجام می‌دهیم و از شاخصه‌های تحقیقاتی به معنای کاربردی در این ارزیابی استفاده نمی‌کنیم.
نقص در تعمیم تحقیقات بنیادی به مسائل روز جامعه
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی تصریح کرد: وقتی می‌خواهیم همین زنجیره فناوری را به حوزه کاربرد آن تعمیم دهیم، به انباشتی از تحقیقات دانشگاهی می‌رسیم که اصطلاحا وارد دره مرگ شده و از بین رفته و بخش بسیار کوچکی از آن به مرحله اجرا رسیده است. البته این امر مورد قبول است که ما به تحقیقات بنیادین نیاز داریم و باید این تحقیقات آکادمیک وجود داشته باشد، زیرا تحقیقات باید در تمامی زمینه‌ها (کاربردی، بنیادی، توسعه‌ای و..) صوت گیرد، لذا تحقیقات کاربردی باید بستر تحقیقات بنیادی شود. در سنوات اخیر ضعف آکادمیک شدن تحقیقات ما بسیار بیان می‌شود و این نقص مربوط به این است که ما جنبه کاربردی تحقیقات را تقویت نکرده‌ایم زیرا ما در تحقیقات بنیادی خوب عمل کرده‌ایم اما در تعمیم دادن آن به مسائل روز جامعه دارای نقص هستیم.
رفیعی ادامه داد: در بسیاری از کشورها ابعاد پژوهشی آنان مبتنی بر مسائل کلان و کلیدی آنان است و در مرحله بعد به مسائل خرد و کوچک می‌رسد و به همین دلیل بسیاری از سفارشات آنان موضوع‌محور و مفهومی است.
وی اظهار کرد: در نظام آموزشی و تحقیقاتی ما مجموعه‌ای از شاخص‌ها تعریف و طبقه‌بندی شده است که نمی‌توان آنها را نادیده گرفت، زیرا هر کار علمی نیازمند استناد است و مقاله نیز مرجعی از استناد است. به نظر می‌رسد که نظام ارزیابی ما محتاج تکمیل‌شدن است و باید بسیاری از موارد به این نظام اضافه شود. این تکمیل‌شدن از جنبه‌هایی باید مبتنی بر خروجی‌ها باشد یعنی باید توجه شود که خروجی کارها چه مشکلات و ایراداتی دارد تا تغییرات را مبتنی بر آنها بر سیستم ارزیابی اضافه کنند.
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی در خصوص این پرسش، تشریح کرد: برای پاسخ به این پرسش جواب قطعی وجود ندارد، زیرا در موارد نادری این اتفاق افتاده است و پژوهش تبدیل به محصولی در بازار کار شده است و اما در موارد بسیاری پژوهش‌ها نیمه‌تمام مانده و وارد بازار نشده است. اصل تخصص‌سازی این است که افرادی با تخصص خودشان وارد این عرصه‌ها شوند؛ این امر به این معنی نیست که یک پژوهشگر صفر تا صد کار خود را انجام دهد، بلکه به این معنی است که هر فردی در تخصص خود قدم بردارد و پروژه رو به اتمام برسانند. در بسیاری از کشورها حق معنوی و مادی پژوهشگر حفظ می‌شود و همین امر باعث افزایش انگیزه او می‌شود و این امر به معنای حضور کامل تا انتهای مسیر برای پژوهشگر نیست.
مسئولان نتیجه‌گرا هستند
رفیعی ادامه داد: بعد تقاضا باید به‌گونه‌ای باشد که به صورت واضح به دانشگاه و مراکز تحقیقاتی خواسته و موضوع خود را بیان کنند تا تقاضا به صورت رسمی و واضح اعلام شود و مراکز تحقیقاتی پژوهش را آغاز کنند. البته متاسفانه مدیران سازمان‌ها و مدیران اجرایی به پژوهش به عنوان یک امر دکوری نگاه می‌کنند و به این حوزه اعتقاد قلبی ندارند. زیرا این مدیران بسیار نتیجه‌گرا هستند و به دنبال نتیجه‌گیری سریع هستند به همین دلیل اعتقاد قلبی و صبر کافی را برای پژوهش‌های داخلی و دانشگاهی از دست می‌دهند و به خرید از پژوهش‌های خارجی روی می‌آورند.
وی بیان کرد: اگر بتوانیم بخش کوچکی از خروج عرض از ایران را به حوزه تحقیقات اختصاص دهیم و بخش کوچکی از اعتماد و اعتقادی که به پژوهش‌های خارجی داریم را نسبت به پژوهش‌های دانشگاهی ایجاد کنیم، مشکلات ما رفع می‌شود. در بسیاری از کشورها این سرمایه‌گذاری‌ها از قبل صورت گرفته است، به همین دلیل امروزه به نتیجه مطلوب خود دست یافته‌اند و در پژوهش سرآمد هستند.
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی شرایط امروزه را با سال‌های گذشته مقایسه کرد و گفت: در گذشته به تحقیقات پایه یا همان موضوع علم توجه بیشتری داشتند و اهمیت بیشتری برای آن قائل بودند اما در دوره فعلی به دلیل وجود انباشت زیادی از علم که بیشتر آن هم به نتیجه نرسیده است، به این نقطه رسیده‌ایم که احساس می‌کنیم باید این قسمت‌ها حذف شوند و مستقیم به سراغ تحقیقات کاربردی برویم و اینها در صورتی است که تحقیقات کاربردی در بستر تحقیقات بنیادی شکل می‌گیرد و رشد می‌کند. همچنین اگر بخواهیم در خصوص بلوغ فناوری صحبت کنیم، در این سال‌ها تا مرحله سوم رشد به خوبی جلو آمده‌ایم و برای عبور از مرحله 3 به بعد دچار مشکل هستیم، که رفع این مشکلات و گذر از این مرحله را جهاد دانشگاهی مورد هدف خود قرار داده است. سطح سه همان سطح آزمایشگاهی است که جهاد دانشگاهی می‌خواهد با عبور از آن به سطح‌های نیمه‌صنعتی و صنعتی که سطح‌های 6 تا 9 را تشکیل می‌دهد، دست یابد.
رفیعی افزود: در دهه گذشته رسیدن به مرحله 6 تا 7 مدنظر جهاد دانشگاهی بوده است، زیرا بسیاری از حوزه‌های کاربردی به دره مرگ می‌رسند و فرو می‌ریزند، به همین دلیل نقش سازمان‌هایی مانند سازمان جهاد دانشگاهی همین کاهش ریزش حوزه‌ها در دره مرگ محسوب می‌شود، که این امر یکی از ماموریت‌های کلیدی جهاد دانشگاهی را تشکیل می‌دهد.
وی تصریح کرد: یکی از انتقادهایی که به فعالیت جهاد دانشگاهی بیان می‌شود، این است که شبکه مسائل دانشگاه برای چاپ در ژورنال‌های خارجی است و مسائل روز کشور را شامل نمی‌شود، اما باید توجه داشته باشیم که ارائه مطالب علمی در بسترهای علمی داخل کشور و یا خارج کشور منافتی با حوزه‌های دیگر ندارد، بلکه از لحاظ علمی امری مطلوب است چون نظرات علمی اساتید مختلف از سراسر دنیا را در خصوص آن امر بررسی می‌کنیم و متوجه ایرادات و اشکالات کارهای علمی خود می‌شویم و می‌توانیم وضعیت خود را در تراز بین‌المللی بررسی کنیم. این انتقاد در صورتی صحیح است که یک مجموعه هدف اصلی کار خود را چاپ مقالات در ژورنال‌ها قرار دهد، اما اگر این امر بخشی از کار مجموعه باشد و رسالت‌های دیگری را علاوه بر آن دنبال کند، هیچ ایرادی ندارد.
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی بیان کرد: پژوهش فعالیتی است که کل امور زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد، یعنی وقتی در ذهن یک پژوهشگر مسئله‌ای علمی شکل می‌گیرد، حتی در زمان استراحت نیز در ذهن او وجود دارد و تمرکز اصلی پژوهشگر بر روی آن است. لذا یکی از سخت‌ترین کارها همین پژوهشگری است، زیرا ما پژوهشگرانی داریم که برای تحقیق در علوم انسانی مدت‌ها در روستا بیتوته کرده است و شبانه‌روزی برای پژوهش خود، فعالیت انجام داده است. همچنین اصلاحیه‌ای که در افکار عمومی برای پژوهش باید صورت گیرد، این است که پژوهش صرفا نباید به محصول ختم شود تا امری مطلوب و کارآمد باشد، بلکه رسیدن پژوهش به محصول بخشی از فرایند است و هدف از این امر خدمت است.
رفیعی در خصوص برخی برنامه‌های پژوهشی اتمام‌یافته جهاد دانشگاهی خراسان رضوی، اظهار کرد: در خراسان رضوی تیم پژوهش مسئله آمایش را انجام داده است که این برنامه شامل ریل‌گذاری برنامه توسعه‌ای حداقل 2، 3 دهه آتی خراسان رضوی می‌شود. لذا این کار مطالعاتی انجام شده و در دست مدیران اجرایی قرار گرفته است تا در برنامه‌های آتی آن را عملی کنند. همچنین برنامه توسعه اشتغال مناطق روستایی که نوشته شده است در بسیاری از دستگاه‌های منشی به عنوان پروژه‌های اقتصادی که هنوز تعریف نشده است، مرجع قرار گرفته است.
وی در خصوص سختی‌های امر پژوهش، گفت: پژوهش یک فعل عالمانه است، کاری که عالمانه باشد سختی‌های بسیاری از قبیل انرژی زیاد، سرمایه مناسب و زمان زیادی نیاز دارد. همچنین فردی که می‌خواهد وارد کار عالمانه شود، باید سختی‌های کار را از جهت‌های علمی، مالی و ذهنی به جان بخرد و قبل از ورود کاملا خود را آماده چنین کاری کرده باشد.
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی در خصوص انتظارات این نهاد از دستگاه‌های حاکمیتی، بیان کرد: نظام اجرایی یا نظام حاکمیتی در همین حد که بپذیرد، حل مسائل روزش در دست نهاد پژوهش است، برای این نهاد کفایت می‌کند، زیرا پذیرش همین امر قدم بزرگی در این شرایط به شمار می‌آید. تا وقتی که مسئله‌ای را قبول نکنیم، نمی‌توانیم برای آن چاره و راه‌حلی ارائه دهیم، پس در ابتدا پذیرش امور اهمیت دارد.
انتهای پیام
