تصمیم‌گیری‌های عرصه پژوهش در اختیار مدیران پژوهشی باشد

سیداحمد فاضلی، عضو هیئت علمی و معاون پژوهش دانشکده الهیات دانشگاه قم در گفت‌وگو با ایکنا از قم با بیان اینکه امروزه مهم‌ترین نکته‌ در مسئله پژوهش، مسئله کاربردی بودن آن است، بیان کرد: مقام معظم رهبری در برنامه هفتم توسعه در خصوص موارد مربوط به این عرصه دو خط مشی کلی را بیان می‌کنند، مورد اول کاملاً مربوط به پژوهش و آن تولید علم و دانش به معنای رد شدن از مرزهای دانش است؛ ایشان در سخنانی بیان کردند که هدف مشخصاً دو مسئله شامل رسیدن به مرجعیت علمی و حل مشکلات جامعه است.

وی افزود: لذا ما در پژوهش دو هدف داریم، یکی رسیدن به مرجعیت علمی که هر فردی بخواهد در این زمینه ورود کند، باید از مرزهای کشور و زبان فارسی عبور کند تا همان‌طور که امروز زبان پژوهش‌ها انگلیسی یا چینی است و ما برای مراجعه به این پژوهش‌ها باید زبان آنها را بلد باشیم و از این طریق آن زبان بار فرهنگی خود را در دنیا نشر می‌دهد، در سال‌های آینده نیز پژوهشگران کشور ما از طریق زبان فارسی این کار را انجام دهند و زبان ما را زبان علم کنند، این یکی از لوازم مرجعیت علمی است.

فاضلی با بیان اینکه در مرجعیت علمی ما باید محل رجوع پژوهشگران و دانشمندان و نیازهای دانشی جوامع دیگر باشیم، گفت: حل مشکلات جامعه نیز هم‌ عرض و در حد اهمیت مرجعیت علمی و رسیدن به مرزهای دانش است.

مباحث نظری؛ ریشه و بنیان تولیدات علمی و کاربردی کردن علوم

وی با بیان اینکه قوی بودن ما از نظر مبانی نظری و تولید و باز تولید پژوهشی مباحث نظری، نه تنها محل اشکال نیست بلکه نقطه قوت نیز هست، گفت: باید توجه داشت که اگر بخواهیم مباحث نظری را به مباحث کاربردی تبدیل کنیم، به این معنی که از قوت نظری فاصله بگیرند؛ در ده سال آینده به جایی می‌رسیم که تولیدات عملی به سمت فضاهای دیگر رفته و دیگر برای تولید، قوت نظری نخواهیم داشت که براساس آن مباحث کاربردی را طرح کنیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه قم ادامه داد: پس نقطه قوت ما در دانش‌های مختلف اعم از علوم انسانی و اسلامی، داشتن مباحث نظری است. به طور مثال اگر قرار بود که مبانی دانش فیزیک در جوانب مختلف ضعیف کار کند بعد از چندین سال و امروزه این فضای کلی در پزشکی و دانش‌های مختلف که از پیشرفت‌های فیزیک متأثر است را مشاهده نمی‌کردیم؛ مسلما مباحث مطرح شده در فیزیک در ده‌ها سال پیش صرفاً نظری بوده و گام به گام تبدیل به مباحث کاربردی در هوش مصنوعی و علم تشخیص و درمان پزشکی و... شده، است.

وی گفت: لذا مهم‌ترین نکته این است که تصمیم‌گیری‌های عرصه پژوهش باید در اختیار کسانی باشد که خود آنها در سطح کلان به معنای واقعی کلمه پژوهشگر و مدیر پژوهشی باشند، در غیر اینصورت اگر فردی از بیرون بخواهد با مقوله پژوهش رو به رو شود، دچار دشواری می‌شویم و نتیجه آن افراط و تفریط‌هایی می‌شود که زمانی به مباحث نظری توجه و زمانی دیگر مباحث نظری کنار گذاشته می‌شود.

فاضلی افزود: برای اینکه یک مبنای نظری به یک بسته بازاری در حوزه‌های مختلف علم تبدیل شود، مراحل چندگانه‌ای در نظر گرفته می شود و چند مرحله اول آن شامل تولید و بازتولید به دانشگاه و حوزه و نهادهای متصدی تولید علم برمی‌گردد که این نهادها در جامعه ما وظیفه خود را درست انجام داده‌اند؛ اما مراحل بعد شامل وظیفه بدوی آنها نمی‌شود، به طور مثال ساخت خودرو وظیفه دانشگاه نیست، مگر اینکه مشاوره‌ای به شرکت‌ها ارائه دهد.

ارتباط دهی بین مبانی نظری پژوهش و بازار چگونه انجام شود

معاون پژوهش دانشکده الهیات دانشگاه قم اظهار کرد: بنابراین تولید نظری خوب است و باید قوی‌تر و آینده پژوهانه‎تر پیش رود و مخاطب ده ساله آینده را در نظر بگیرد، اما در این بین پر کردن فاصله بین نظر و بازار، نیاز به یک مترجم دارد که آن بر عهده بازار و دانشگاه نیست.

وی ادامه داد: قسمتی از ارتباط دهی بین دو بخش مبانی و بازار، به قوانین و سیاست‌هایی که در کلان اجرا می‌شود، برمی‌گردد؛ این قوانین و آیین نامه‌ها شامل قوانین مربوط به دستگاه‌های اجرایی و وزارت‌خانه‌ها تا قوانین بالاتر شامل قوانین مصوب مجلس و نیز قوانین مقام معظم رهبری و مجمع تشخیص مصلحت نظام و سیاست‌های برنامه‌های توسعه است.

فاضلی تصریح کرد: طبق فرمایش مقام معظم رهبری در برنامه هفتم ما در حوزه توسعه، دو الویت داریم که باید به آن پرداخته شود، مهم‌ترین بخش، اصل تولید و در نهایت کاربردی کردن آن است که اتفاقاً ضعف ما نیز در این زمینه است.

وی با بیان اینکه نگاه رزومه‌ساز به پژوهش نگاهی غیرحرفه‌ای است، گفت: این مسئله مانند این است که بگوییم دانشمندان بزرگ جهان مانند انیشتین تنها مقاله نوشته‌اند و کار خاصی انجام نداده‌اند، درصورتی که این مقاله‌ها به کاربردی کردن انجامیده و بعدها به واسطه تئوری‌های انیشتین بوده که یازده نفر مدال نوبل کسب کردند و به عرصه کاربردی کردن رسیده است.

فاضلی افزود: در مسائل فقهی نیز همینگونه است و امروزه در حوزه هوش مصنوعی سوالاتی از فقه می‌شود، مثلاً  در مورد بازخوانی‌هایی که با صدای خواننده‌های زن اتفاق می‌افتد این سؤال بیان می‌شود که آیا مشمول حرمت فقهی هست یا نه و حتی سوال‌های سنگین‌تر و عمیق‌تر از این سوال‌ها که اگر کسی مبانی نظری فقهی را در اختیار نداشته باشد، نمی‌تواند این موارد را به صورت کاربردی پاسخ دهد.

معاون پژوهش دانشکده الهیات دانشگاه قم گفت: بنابراین مهمترین بخش کاربردی کردن مبانی نظری به آیین‌نامه‌ها و قوانین برمی‌گردد و این وظیفه پژوهشگر نیست، از طرفی نتیجه مبانی نظری در سال‌های آینده در بازار مشخص می‌شود و اگر این زمینه تضعیف شود، در سال‌های آینده در بازار نیز دچار ضعف می‌شویم و انجام این کار دستوری یا ابلاغی نیست و سیاست‌ها و هم‌افزایی بین نهادهای مختلف مانند بانک‌ها، اداره مالیات و غیره را شامل می‌شود.

وی تصریح کرد: به طور مثال قانونی اخیراً تصویب شده مبنی بر اینکه شرکت‌هایی که با دانشگاه قرارداد ببندند، از مالیات آن شرکت‌ها کاسته می‌شود، این قانون، دانش را جز عرصه‌های مورد انگیزش بازار قرار داده است.

فاضلی با بیان اینکه باید قوانین و سیاست‌ها با فراهم کردن زمینه‌ها، برطرف کردن موانع و ایجاد مشوق، باعث خروجی‌های کارکردی از مبانی شوند، گفت: نقطه قوت ما در تولید دانش باید با قوت بیشتری ادامه پیدا کرده و سویه آن به سمت نیازها سوق پیدا کند نه اینکه متوقف و تضعیف شود و نیازها نیز به زبان دانش ترجمه شود که این اتفاق تنها از طریق قوانین و سیاست‌گذاری‌های بالادستی اتفاق می‌افتد. 

گفت‌وگو از مهنوش بهروز